Chùa Địch Lộng: Khám phá "Nam Thiên Đệ Tam Động" với vẻ đẹp kiến trúc đá độc đáo

Trong bảng xếp hạng kỳ vĩ của thiên nhiên và lịch sử, Địch Lộng chỉ chịu đứng sau Hương Tích ("Đệ Nhất Động" - Hà Nội) và Bích Động ("Đệ Nhị Động" - Ninh Bình). Danh xưng này đã khẳng định vẻ đẹp độc đáo, hiếm có của quần thể, là sự kết hợp hài hòa giữa cảnh sắc núi non và công trình kiến trúc tâm linh.

Chùa Địch Lộng, ban đầu có tên là Nham Sơn động Cổ Am tự, được xây dựng từ năm 1740, sau khi một tiều phu tình cờ phát hiện ra hang động này vào năm 1739. Tọa lạc sâu trong lòng núi đá, Địch Lộng mang trong mình một không gian thanh tịnh, tách biệt khỏi sự ồn ào của thế gian.

Điểm nhấn làm nên sự khác biệt và vẻ đẹp kiệt xuất của Địch Lộng chính là nghệ thuật điêu khắc đá tinh xảo, thể hiện qua hầu hết các công trình trong khuôn viên:

• Đình Đá: Nơi thờ Thánh Nguyễn Minh Không, được xây dựng với 5 gian và gần như toàn bộ các cấu kiện (cột chống, xà đùi, cái bẩy, tảng) đều làm từ đá xanh đặc sản Ninh Bình. Đặc biệt, 8 cột tròn tạc từ đá xanh nguyên khối, cao hơn 4 mét, chạm nổi hình rồng uốn lượn trong mây và cá chép vượt vũ môn sống động, là minh chứng cho sự tài hoa của nghệ nhân.
• Khuôn viên: Cổng tam quan, hồ bán nguyệt với cây cầu đá thanh thoát, đôi rồng đá mềm mại ôm ấp bờ tường bao, cùng với vườn tháp và vườn tượng Phật đều phô bày sự tài khéo, bay bổng của nghề đá.
• Chùa Hạ và Đồ thờ: Ngôi chùa Hạ ba gian có ngai đá và các đồ thờ như đài, mâm tơ, bát hương đều được chế tác từ đá.

Nghệ thuật điêu khắc tại Địch Lộng đã sử dụng loại đá xanh có độ mềm dẻo cần thiết, giúp dễ dàng chế tác những hoa văn và họa tiết cầu kỳ, mang lại vẻ đẹp cổ kính, trang nghiêm mà vẫn vô cùng sống động.

Vượt qua hơn 100 bậc đá men theo sườn núi, du khách sẽ đến với cổng tam quan nhỏ nhắn nằm ngay lối vào cửa động, bắt đầu hành trình khám phá "Nam Thiên Đệ Tam Động" với hai phần: Hang Ngoài, Hang Tối và Hang Sáng.

Hang Ngoài và Chùa trong động

Đây là khu vực thờ Phật với những bức tượng Hộ Pháp, Phật Bà Quan âm, A Di Đà tuyệt đẹp, cùng với chuông, khánh, văn bia và giếng ngọc. Nổi bật nhất là tượng Phật Bà Quan âm cùng A Di Đà nặng cả tấn, được tạo tác từ nguyên khối đá xanh với đường nét chạm khắc vô cùng tinh xảo.

Hang Tối và Hang Sáng

• Hang Tối: Vòm hang mát lạnh với vô số thạch nhũ muôn hình vạn trạng, cao cả chục mét, đổ xuống như những cột chống trời. Dưới ánh sáng yếu ớt, những vân nhũ đá lấp lánh như ngàn lớp sóng hay đám mây ngũ sắc đang trôi, kích thích trí tưởng tượng của du khách với những hình ảnh từ voi uống nước, hùm uống nước vại đến cây tiền, cây bạc, bầu sữa mẹ.
• Hang Sáng: Hang Sáng tiếp nối, nổi bật với hai lối đi đối diện nhau: cửa lên trời và lối xuống âm phủ. Ánh sáng ngập tràn từ cửa hậu tạo nên không gian rực rỡ, đối lập với sự thâm u của hang Tối. Điều kỳ diệu ở đây là các nhũ đá thường lấp lánh bảy sắc cầu vồng do pha tạp nguyên tố kim loại, liên tục thay đổi màu sắc theo ánh sáng mặt trời.

Địch Lộng – Tiếng sáo của Tạo hóa

Cái tên Địch Lộng (chiết tự: "lộng" là thổi, tấu; "địch" là ống sáo ngắn) xuất phát từ một hiện tượng âm thanh độc đáo. Do vị trí lưng chừng núi và hệ thống hang động thông nhau, khi có luồng gió mạnh thổi vào, không gian trong động phát ra âm thanh trầm bổng, khoan thai như tiếng sáo vi vu – chính là "cây sáo đá khổng lồ" của tạo hóa.

Ngoài ra, du khách có thể thử dùng đá nhỏ gõ vào những khối thạch nhũ (còn gọi là thạch cầm) để nghe thấy những âm thanh lanh lảnh như tiếng chuông, bập bùng tiếng trống, trầm bổng tiếng đàn, tạo nên một bản giao hưởng độc nhất vô nhị của thiên nhiên.

Với vẻ đẹp hùng vĩ của cảnh sắc non xanh nước biếc, cùng không gian thiền tịnh an lành, Địch Lộng là điểm đến lý tưởng cho những ai muốn tìm kiếm sự tĩnh lặng và không thích sự ồn ào, náo nhiệt.

Trong tương lai, huyện Gia Viễn đang có dự án kết nối Địch Lộng với các điểm đến liên quan đến Thánh Nguyễn Minh Không (như đền cổ thờ Thánh Nguyễn, làng Điềm), nhằm tạo ra một sản phẩm du lịch văn hóa - lịch sử độc đáo. Nếu ý tưởng "theo dấu chân Thánh Nguyễn" được hiện thực hóa, Chùa Địch Lộng chắc chắn sẽ trở thành một thỏi nam châm thu hút du khách, xứng tầm với danh xưng "Nam Thiên Đệ Tam Động" mà nó đã sở hữu suốt mấy thế kỷ qua.

Mang trong mình danh xưng cao quý "Nam Thiên Đệ Tam Động", quần thể này không chỉ khoe sắc với nghệ thuật điêu khắc đá tinh xảo - thể hiện qua các cấu kiện đá nguyên khối và hoa văn rồng uốn lượn tại Đình Đá - mà còn dẫn dắt du khách vào không gian huyền ảo của hang động. Tại đó, những khối thạch nhũ muôn hình vạn trạng và hiện tượng âm thanh độc đáo biến tiếng gió thành "tiếng sáo đá khổng lồ" vang vọng khúc nhạc của tạo hóa. Địch Lộng xứng đáng là điểm dừng chân thanh tịnh và giàu giá trị lịch sử, một dấu ấn vĩnh cửu của cố đô Hoa Lư.