Đền Trần Nội Lâm được xây dựng từ thời nhà Đinh (khoảng thế kỷ X), ban đầu mang tên Đền Nội Lâm vì nằm sâu trong rừng núi. Đến thời nhà Trần, vua Trần Thái Tông đã cho tu sửa và đổi tên thành Đền Trần, biến nơi đây thành một trong tứ trấn phía Nam của kinh đô Hoa Lư. Ngôi đền thờ Thánh Quý Minh Đại Vương – một vị tướng tài ba dưới thời vua Hùng thứ 18 (Hùng Duệ Vương), cùng với hai anh em là Sơn Thánh Tản Viên và Cao Sơn Đại Vương. Theo ngọc phả lưu giữ tại Đền Cả (Hoa Lư), Quý Minh Đại Vương có công lớn trong việc dẹp giặc ngoại xâm, trấn giữ vùng chiêm trũng ải Sơn Nam, bảo vệ đất nước và cầu mưa thuận gió hòa cho mùa màng bội thu.

Phu nhân của ngài là Minh Hoa Công Chúa cũng được thờ phụng tại đây, tượng trưng cho sự trung trinh và hỗ trợ đắc lực trong các chiến công. Qua các triều đại Đinh, Lê, Lý, đền được công nhận là nơi linh thiêng, với nhiều sắc phong từ các vị vua. Lễ hội Đền Trần được tổ chức hàng năm vào ngày 18 tháng 3 âm lịch, bao gồm các hoạt động rước kiệu hoành tráng qua sông nước và hang động, thu hút du khách thập phương dâng hương cầu an. Lịch sử hào hùng này không chỉ phản ánh tinh thần bất khuất của dân tộc mà còn là bài học về lòng trung kiên và bảo vệ quê hương.


