Hội rằm tháng Ba Minh Hóa – Nét văn hóa truyền thống của người Nguồn

Người Nguồn, nhóm dân tộc sống chủ yếu ở Minh Hóa và các vùng lân cận, có khoảng 35.000 nhân khẩu. Họ nói một ngôn ngữ thuộc nhóm Việt - Mường, ngôn ngữ mộc mạc mà thân thương như chính con người nơi đây. Dù sống lâu đời giữa núi rừng Quảng Bình, nhưng bản sắc của người Nguồn vẫn còn là đề tài tranh luận của các nhà nghiên cứu.  

Có người cho rằng người Nguồn có họ hàng gần với người Mường, Thổ hay Chứt, nhưng cũng có ý kiến muốn công nhận họ là một dân tộc thiểu số riêng biệt. Sự tranh cãi này không phải là để phân biệt hay chia tách, mà là nỗ lực để hiểu rõ hơn về cội nguồn, về bản sắc văn hóa của một cộng đồng đã bám trụ nơi núi rừng này bao đời nay.  

Đứng giữa núi non Minh Hóa, nghe câu hát ru của bà, câu chuyện cổ tích của mẹ, người Nguồn vẫn sống đời bình dị, vẫn giữ nếp nhà và những phong tục đặc trưng mà chỉ riêng họ mới có. Dù là ai, dù được gọi thế nào, người Nguồn vẫn yêu núi rừng, yêu tiếng chim, tiếng gió, yêu cái đất đá cằn cỗi nhưng đầy thương nhớ của mình.  

Người Nguồn ở Minh Hóa kể lại rằng, lễ hội rằm tháng Ba bắt nguồn từ câu chuyện xưa cũ về hai anh em ở làng Yên Đức. Chuyện kể rằng, một ngày nọ, hai anh em rủ nhau lên núi Lèn Ông Ngoi tìm mật ong. Đường rừng nhiều gai góc, dốc đá trơn trượt, nhưng lòng người vẫn háo hức với niềm mong mỏi tìm thấy "mật ngọt của rừng".  

Khi ánh nắng đã nghiêng về phía núi xa, họ bất ngờ phát hiện một góc rừng hoang sơ nhưng kỳ bí. Ở đó có một bức tượng giống hình Phật, bao quanh bởi 12 hòn đá lớn như những người lính canh gác. Dưới chân tượng là dòng suối trong veo róc rách và một cây quýt sai quả, quả tròn trĩnh như nắm tay con trẻ. Thấy lạ lùng, hai anh em bàn nhau mang bức tượng về làng để thờ cúng. Trên đường về, họ dừng lại bên suối để tắm rửa tượng, nhưng rồi lạ thay, bức tượng bỗng "nặng như núi", không thể di chuyển được nữa.  

Người làng biết chuyện, kéo nhau đến xem. Họ lập bàn thờ đơn sơ ngay bên suối, đốt hương cầu khấn. Từ đó, nơi ấy được gọi là Thác Bụt (hay Thác Phật), nơi mà người Nguồn tin rằng có vị thần linh thiêng trấn giữ, bảo vệ cho đất làng, con cháu.  

Lễ hội rằm tháng Ba dần trở thành dịp để dân làng tạ ơn đất trời, tổ tiên và các vị thần linh. Câu chuyện về Thác Bụt, về hai anh em làng Yên Đức vẫn được người Nguồn truyền tụng, như một lời nhắc nhở về sự linh thiêng và mối dây kết nối bền chặt giữa con người với núi rừng, với cội nguồn.  

Ngày trước, người Nguồn ở Minh Hóa tổ chức lễ cầu cúng rằm tháng Ba rất đơn giản nhưng thành kính. Họ lập bàn thờ nhỏ bên suối Thác Bụt, ngày nào cũng dâng hương, dâng lễ để tạ ơn đất trời, tổ tiên và các vị thần linh. Nhưng cuộc sống bận rộn dần, bà con trong làng đã thống nhất chọn ngày rằm tháng Ba hằng năm để làm lễ chung, vừa đông vui, vừa thuận tiện hơn cho tất cả mọi người.

Rằm tháng Ba ở Minh Hóa là dịp hội đủ ba phần: lễ, hội và chợ, được giữ gìn qua bao thế hệ. Phần lễ chính diễn ra từ ngày 14 âm lịch tại Thác Bụt, xã Yên Hóa, nơi gắn liền với câu chuyện linh thiêng về hai anh em làng Yên Đức. Người dân và khách thập phương đổ về, thắp hương cầu nguyện cho mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt, nhà nhà no đủ, an yên. Khói hương quyện trong gió núi, tiếng cầu khấn thành tâm hòa vào tiếng suối róc rách, tạo nên không gian thiêng liêng, trầm lắng.

Khi lễ kết thúc, phần hội rộn ràng hơn với các hoạt động văn hóa, văn nghệ dân gian tại trung tâm huyện Quy Đạt và các cụm xã. Những làn điệu hát sắc bùa vang lên mộc mạc mà thấm đượm tình quê. Hát nhà trò, múa tiên, độc tấu nhạc cụ dân tộc, hò thuốc... tất cả đều mang đậm bản sắc của người Nguồn, vừa vui tươi, vừa sâu lắng. Người già kể chuyện xưa, con trẻ múa hát hồn nhiên, thanh niên trai tráng thì hào hứng tham gia các trò chơi dân gian, cười nói rộn ràng cả một góc làng.

Đặc biệt, chợ phiên ngày rằm cũng nhộn nhịp không kém. Người ta mang đến những sản vật núi rừng như măng tươi, nấm rừng, củi khô, mật ong, rau rừng... Bà con gặp nhau tay bắt mặt mừng, dăm ba câu chuyện ruộng đồng, mùa màng, chuyện con cháu xa quê trở về. Cứ thế, lễ hội rằm tháng Ba không chỉ là dịp cầu an, mà còn là ngày hội tụ của tình làng, nghĩa xóm, của bao ký ức, bao niềm thương nhớ quê hương.  

Với người Nguồn ở Minh Hóa, lễ hội rằm tháng Ba không chỉ là một dịp vui chơi mà còn là sợi dây vô hình níu giữ bao thế hệ với cội nguồn. Đây không chỉ là lễ cúng trời đất, tổ tiên, mà còn là ngày hội của tình làng nghĩa xóm, của niềm tin tâm linh và sự kết nối sâu sắc với núi rừng quê hương. Người dân vẫn hay nói vui với nhau: "Thà đau ốm mà nằm, không ai nỡ bỏ Hội rằm tháng Ba", nghe có vẻ đùa vui nhưng thật ra lại rất thật lòng. Dù đi xa hay ở gần, cứ đến ngày hội, ai nấy cũng cố gắng trở về, góp mặt để thêm đông đủ, thêm tình nghĩa.  

Lễ hội rằm tháng Ba cũng là lúc những câu chuyện truyền miệng như truyền thuyết Thác Bụt được kể lại, vừa là để giữ gìn, vừa là để truyền dạy cho lớp trẻ. Người già kể về hai anh em làng Yên Đức tìm thấy bức tượng Phật bên dòng suối trong veo, bọn trẻ con ngồi quây quần, mắt tròn xoe, nghe chăm chú như thể câu chuyện chỉ vừa xảy ra hôm qua.  

Trong mỗi nghi lễ, mỗi tiếng chiêng, tiếng trống rộn ràng đều ẩn chứa sự trân trọng với tổ tiên, với núi rừng, với cái gốc rễ của người Nguồn. Lễ hội là dịp để người lớn nhớ về cội nguồn, trẻ nhỏ hiểu hơn về quê cha đất tổ, là sợi dây kết nối không chỉ giữa con người với thiên nhiên mà còn giữa người với người. Ở nơi ấy, không có ranh giới giàu nghèo, không có khoảng cách xa gần, chỉ có tình người ấm áp, chan hòa.  

Hội rằm tháng Ba thường được tổ chức vào đúng ngày rằm tháng Ba âm lịch hằng năm. Nếu muốn tham gia và cảm nhận không khí lễ hội đậm chất truyền thống này, bạn có thể ghé thăm người dân địa phương ở Minh Hóa để hỏi thêm thông tin. Bà con ở đây rất hiếu khách, sẵn sàng kể chuyện, chỉ dẫn tận tình. Ngoài ra, bạn cũng có thể liên hệ các công ty du lịch tại Quảng Bình như Sovaba Travel để được hỗ trợ và lên kế hoạch tham gia trọn vẹn hơn.