Khám phá Lăng Dục Đức ở Huế: Khu lăng mộ giản dị giữa biến cố lịch sử

Lăng Dục Đức, còn gọi là An Lăng, là một trong những di tích đặc biệt của cố đô Huế. Khác với vẻ uy nghi, tráng lệ của nhiều lăng tẩm triều Nguyễn, nơi đây gợi nhắc đến những biến cố đầy bi kịch cuối thế kỷ XIX – đầu thế kỷ XX. Không chỉ là mộ phần của một vị vua, An Lăng còn là nơi an nghỉ của ba hoàng đế, mỗi người đều mang trong mình số phận gắn liền với sự suy tàn của vương triều.

Cuộc đời bi thảm của vua Dục Đức

Vua Dục Đức, tên thật là Nguyễn Phúc Ưng Ái (sau đổi thành Ưng Chân), sinh năm 1852, là con trai thứ 26 của vua Thiệu Trị. Từ năm 2 tuổi, ông được vua Tự Đức nhận làm con nuôi và nuôi dạy tại Dục Đức đường trong Kinh thành Huế. Năm 1883, sau khi vua Tự Đức băng hà mà không có con nối dõi, Ưng Chân được đưa lên ngôi, lấy niên hiệu Dục Đức. Nhưng triều đại ấy chỉ tồn tại đúng ba ngày (19–22/7/1883 âm lịch).

Nguyên nhân bắt nguồn từ di chiếu của vua Tự Đức. Bản di chiếu này bị cho là có lời lẽ phê phán triều đình, khiến hai quyền thần Tôn Thất Thuyết và Nguyễn Văn Tường lập mưu phế truất. Vua Dục Đức bị quản thúc tại Dục Đức đường, rồi đưa vào ngục Thừa Thiên. Tại đây, ông bị bỏ đói và khát suốt bảy ngày liền, dẫn đến cái chết thương tâm vào ngày 6/10/1883. Thi hài của ông chỉ được bó trong một tấm chiếu rách, gánh đi chôn vội trong mưa gió tại khe nước gần đồi Phước Quả, cạnh chùa Tường Quang.

Đây là một trong những câu chuyện bi thảm nhất của triều Nguyễn, phơi bày sự khắc nghiệt và tàn nhẫn của chính trị cung đình thời bấy giờ. Chỉ vài ngày sau, bà Từ Minh – chính thất của vua mới được phép đến viếng, rồi tổ chức một lễ tang đơn sơ tại chùa Tường Quang để tưởng nhớ người chồng bạc mệnh.

Ban đầu, phần mộ của vua Dục Đức chỉ là một nấm đất đơn sơ, vội vã chôn cất trong mưa gió. Mãi đến năm 1889, khi con trai ông là Nguyễn Phúc Bửu Lân lên ngôi với niên hiệu Thành Thái, triều đình mới cho xây dựng lại khu lăng mộ đàng hoàng và đặt tên là An Lăng. Hai năm sau, vào năm 1891, một ngôi miếu thờ được dựng tại phường Thuận Cát, gần Hoàng thành, gọi là Tân Miếu (sau đổi thành Cung Tôn Miếu). Đến năm 1899, điện Long Ân được xây ngay gần lăng để thờ vua Dục Đức. Năm 1906, khi Hoàng hậu Từ Minh qua đời, lăng được quy hoạch lại theo hình thức song táng, với mộ của bà đặt đối xứng với mộ vua, tạo nên một sự cân bằng lặng lẽ nhưng đầy u uẩn.

Bước sang thời hiện đại, Lăng Dục Đức đã nhiều lần được trùng tu, trong đó có đợt đại trùng tu lớn từ năm 2018 đến tháng 8/2024 với kinh phí khoảng 40 tỷ đồng. Ngày nay, lăng trở thành di tích cấp Quốc gia (1997) và là một phần quan trọng của Quần thể di tích Cố đô Huế. Không mang vẻ lộng lẫy, uy nghi như lăng Minh Mạng hay lăng Khải Định, Lăng Dục Đức giữ nguyên vẻ giản dị, trầm mặc, như một sự phản chiếu trung thực về cuộc đời ngắn ngủi, bi thương của vị vua bạc mệnh.

An Lăng không chỉ dành cho vua Dục Đức mà còn là nơi yên nghỉ của con trai và cháu trai ông, tạo nên một câu chuyện lịch sử đau thương kéo dài ba thế hệ:

Vua Thành Thái (con trai vua Dục Đức): Lên ngôi năm 1889, bị thực dân Pháp buộc thoái vị năm 1907 vì tư tưởng chống Pháp. Ông bị quản thúc tại Vũng Tàu, mất năm 1954. Thi hài được đưa về an táng tại An Lăng và thờ tại điện Long Ân.

Vua Duy Tân (con trai vua Thành Thái): Lên ngôi năm 1907, bị thoái vị năm 1916 vì khởi nghĩa chống Pháp thất bại. Bị đày sang đảo Réunion (châu Phi), sau tham gia kháng chiến và tử nạn trong tai nạn máy bay năm 1945. Hài cốt được đưa về An Lăng năm 1987, lễ truy điệu tổ chức tại điện Long Ân.

Ba vị vua này đều gặp phải số phận lưu vong, thoái vị và chết bất đắc kỳ tử, khiến An Lăng trở thành biểu tượng của sự đau thương lịch sử.

So với các lăng tẩm Huế khác, lăng Dục Đức nổi bật bởi sự khiêm tốn và giản dị, phù hợp với số phận của các vị vua. Tổng diện tích khoảng 56.144 m², lăng quay mặt về hướng Tây Bắc, lấy đồi Phước Quả làm tiền án, núi Tam Thai làm hậu chẩm, và khe Mụ Niệm làm minh đường tụ thủy theo phong thủy cổ điển.

Lăng gồm hai khu vực chính cách nhau khoảng 50m, đều có tường thành bao bọc:

• Khu Lăng Mộ (diện tích 3.455 m²): Có la thành chu vi 136m, cao 3,7m. Cửa vòm phía trước dẫn vào sân Bái đình lát gạch. Cửa tam quan đồ sộ 3 tầng, giống cửa Trường An ở cung Trường Sanh. Bên trong là vòng tường thứ ba bao quanh mộ vua, mộ hoàng hậu và nhà Huỳnh Ốc – một phương đình mái ngói lưu ly vàng trên bệ vuông 7m, chứa sập và án thờ đá. Mộ vua Dục Đức và bà Từ Minh đối xứng, xây bằng đá Thanh kiểu 5 khối chữ nhật chồng lên, cao 0,85m. Trước mộ có bình phong đắp nổi chữ "Thọ" và "Song Hỷ", hai bên là trụ biểu và tượng đá.
• Khu Tẩm Điện (diện tích 6.245 m²): Trung tâm là điện Long Ân – công trình chính với kiến trúc 3 gian 2 chái, 3 khám thờ dành cho vua Dục Đức, hoàng hậu, vua Thành Thái và vua Duy Tân. Kèm theo là Tả Hữu phối điện và Hữu Tòng viện. Cổng tam quan 4 tầng mái xi măng, sân chầu lát gạch Bát Tràng, bình phòng.

Kiến trúc tổng thể mang phong cách cung điện Huế, với 6 bộ vì kèo trang trí tinh xảo, nhưng không quá xa hoa, nhấn mạnh vào sự trang nghiêm và khiêm nhường.

Để chuyến thăm tham quan lăng Dục Đức trở nên suôn sẻ, hãy lưu ý các thông tin thực tế dưới đây.

Vị trí và cách di chuyển đến lăng:

• Lăng nằm tại phường An Cựu, TP. Huế, cách trung tâm thành phố khoảng 2km. Vị trí gần chùa Tường Quang và sông An Cựu, dễ dàng tiếp cận.
• Từ trung tâm Huế: Đi theo đường Lý Thường Kiệt, qua Trần Phú, rẽ trái vào Duy Tân. Có biển chỉ dẫn rõ ràng.
• Phương tiện: Xe máy (thuê giá 80.000-120.000 VNĐ/ngày), taxi (khoảng 70.000 VNĐ/chiều từ trung tâm), hoặc xe đạp cho trải nghiệm chậm rãi. Nếu đi nhóm, xe buýt hoặc xe ôm là lựa chọn tiết kiệm.

Giờ mở cửa và giá vé: 

• Giờ mở cửa: Từ 7h30 đến 17h30 hàng ngày (thứ 2 đến thứ 6), có thể thay đổi vào cuối tuần hoặc lễ hội – kiểm tra trước khi đi.
• Giá vé: Kể từ ngày 01/01/2025, thu phí 50.000 VNĐ/người lớn; trẻ em từ 7-12 tuổi miễn phí. Trước đó, lăng miễn phí tham quan sau khi trùng tu năm 2024.

Bạn có thể mua vé trực tuyến qua eticket.hueworldheritage.org.vn để tránh xếp hàng.

Bên cạnh lịch sử, lăng Dục Đức còn có nhiều điều thú vị: Đây là lăng mộ duy nhất chôn cất ba vị vua, và sự giản dị của nó phản ánh tinh thần "an phận" trong phong thủy Huế. Du khách thường cảm nhận được không khí yên bình, khác biệt với sự nhộn nhịp của Đại Nội.

Lưu ý: Tránh tham quan vào ngày mưa lớn vì đường vào có thể trơn trượt. Nếu bạn quan tâm đến lịch sử sâu hơn, đọc sách về nhà Nguyễn hoặc tham gia tour hướng dẫn viên địa phương.

Lăng Dục Đức Huế không chỉ là chứng tích của một giai đoạn lịch sử đầy biến động, mà còn gợi nhắc về sự mong manh của quyền lực và kiếp người. Giữa những lăng tẩm nguy nga của triều Nguyễn, sự giản dị nơi An Lăng càng làm nổi bật bi kịch nhưng cũng chứa đựng vẻ đẹp lắng đọng của văn hóa và tinh thần Việt. Nếu bạn muốn lắng nghe nhiều hơn những câu chuyện ẩn sau từng phiến đá, từng lối đi rợp bóng thông trong quần thể lăng tẩm triều Nguyễn, hãy để Sovaba Travel đồng hành cùng bạn trong các tour du lịch khám phá Huế. Một chuyến đi không chỉ để ngắm cảnh, mà còn để cảm và hiểu sâu hơn về mảnh đất Cố đô.