Khám phá lễ hội làng An Hải: Tín ngưỡng cá Ông và văn hóa ngư dân

Làng An Hải không chỉ là một địa danh cổ kính mà còn là nơi lưu giữ một phần lịch sử hào hùng của Đà Nẵng. Từ thuở khai hoang lập làng đến những biến cố chiến tranh, hành trình hình thành của ngôi làng và sự ra đời, phục hồi của lễ hội truyền thống đã minh chứng cho tinh thần kiên cường và lòng biết ơn sâu sắc của người dân nơi đây.

Sự hình thành của làng An Hải

Theo truyền thuyết và bút tích lưu giữ tại Nhà thờ Tiền hiền làng An Hải, làng được hình thành vào năm 1471 dưới thời vua Lê Thánh Tông, khi đạo Thừa tuyên Quảng Nam được lập. Người có công đầu là Bà Thân – một phụ nữ lưu dân từ miền Bắc cùng chồng là ông Công Thân và những người thân đã chọn vùng đất hoang vu, nhiễm mặn bên bờ đông sông Hàn để dừng chân. Ban đầu, họ dựng lều trại tại mảnh đất An Trung (nay thuộc phường An Hải Tây) và dần khai phá thành cánh đồng lúa màu mỡ.

Làng An Hải ban đầu có lục tộc tiền hiền: Trần, Lê, Nguyễn, Đỗ, Ngô, Huỳnh. Sau này, thêm các tộc như Phạm, Phan, Hà, Đặng. Đến thời chúa Nguyễn (thế kỷ 17-18), làng được xây dựng thành thành An Hải – một phần của hệ thống phòng thủ bảo vệ cảng Đà Nẵng, sánh vai với thành Điện Hải.

Sự ra đời và phục hồi lễ hội

• Năm 1820, dân làng xây dựng đình làng An Hải để tôn vinh những người có công khai phá và mở rộng lãnh thổ, cũng như phục vụ các hoạt động tâm linh. Từ đó, lễ hội An Hải đã chính thức diễn ra hàng năm.
• Năm 1859, liên quân Pháp – Tây Ban Nha tấn công Đà Nẵng khiến đình làng bị hư hại nặng.
• Năm 2000, lễ hội đình làng An Hải được phục dựng và tái lập sau nỗ lực trùng tu đình làng. Sự kiện này không chỉ là dịp để bày tỏ lòng biết ơn đối với những người khai sáng làng, các vị thần linh, cầu mong bình an, may mắn cho những chuyến ra khơi, mà còn là lời nhắc nhở thế hệ sau về quá khứ hào hùng của cha ông trong công cuộc chống giặc ngoại xâm.

Sau những biến cố chiến tranh và nỗ lực phục dựng vào năm 2000, Lễ hội làng An Hải ngày nay là biểu tượng cho lòng biết ơn tiền nhân, niềm tự hào về quá khứ hào hùng và là nơi gìn giữ giá trị văn hóa bền vững của cộng đồng ngư dân.

Lễ hội làng An Hải là một sự kiện văn hóa truyền thống đặc sắc, diễn ra hàng năm vào ngày 10 và 11 tháng 8 âm lịch tại Đình làng An Hải (phường An Hải Tây, quận Sơn Trà, TP Đà Nẵng) - một di tích lịch sử quốc gia được công nhận từ năm 1995. 

Cá Ông được ngư dân làng An Hải tôn sùng như một vị thần hộ mệnh. Khi cá voi chết dạt vào bờ, người dân tổ chức lễ tang long trọng, an táng tại Lăng cá Ông (hay Lăng Nam Hải) và thờ cúng suốt đời. Bộ xương cá voi được bảo quản cẩn thận, trở thành biểu tượng linh thiêng. Với lịch sử hình thành hơn 400 năm, lễ hội không chỉ là dịp để người dân ôn lại quá khứ hào hùng và bày tỏ lòng biết ơn đối với tiền nhân khai phá làng, mà còn là nghi thức tâm linh quan trọng nhằm cầu mong quốc thái dân an, mưa thuận gió hòa cho những chuyến ra khơi của ngư dân. 

Lễ hội làng An Hải được chia làm hai phần chính: Phần Lễ trang nghiêm và phần Hội náo nhiệt.

Phần Lễ: Trang nghiêm và truyền thống

Phần lễ diễn ra trong không khí linh thiêng và trang trọng:

• Lễ khai mạc: Bắt đầu bằng chương trình thỉnh văn khai mạc long trọng tại đình làng. Các đại diện địa phương phát biểu khai mạc, ôn lại truyền thống lịch sử.
• Lễ dâng tế: Người dân tiến hành dâng hương hoa và lễ vật theo đúng nghi thức cổ truyền để bày tỏ lòng biết ơn đối với các vị tiền nhân và thần linh.
• Cuộc thi lắc thúng: Sau khi kết thúc nghi lễ tế, mọi người tập trung ra bờ sông để cổ vũ cuộc thi lắc thúng – một môn thể thao độc đáo, làm nổi bật tài năng và sức mạnh của ngư dân miền biển. Cuộc thi này cũng là tín hiệu rõ ràng cho sự bắt đầu của phần hội.

Phần Hội: Sôi động và gắn kết

Phần hội kéo dài suốt hai ngày (10 và 11 Âm lịch) với nhiều hoạt động giải trí hấp dẫn:

• Buổi trưa: Sôi nổi với các trò chơi dân gian truyền thống như kéo co, thổi cơm thi, đập niêu, cùng các môn thể thao hiện đại như cầu lông, thu hút đông đảo người dân và du khách tham gia.
• Buổi chiều: Đặc sắc với Hội thi múa lân thể hiện sự tinh tế và điêu luyện, tạo nên những bức tranh động đẹp mắt, mang đậm nét văn hóa dân gian.
• Buổi tối: Tập trung tại sân khấu trước đình để xem các chương trình văn nghệ, ca nhạc và đặc biệt là những vở hát tuồng , tái hiện sống động cuộc sống và lịch sử của người dân xưa.

Qua hai phần Lễ và Hội, Lễ hội làng An Hải không chỉ là dịp để người dân địa phương thể hiện lòng biết ơn và niềm tự hào, mà còn là nỗ lực quan trọng trong việc bảo tồn, phát huy những giá trị văn hóa truyền thống quý báu của cha ông tại thành phố Đà Nẵng.

Để có trải nghiệm trọn vẹn tại Lễ hội làng An Hải, du khách nên lưu ý một số vấn đề sau đây:

• Trang phục: Mặc trang phục thoải mái, lịch sự và phù hợp với không khí lễ hội truyền thống, đặc biệt là khi tham gia các nghi lễ tại đình.
• Tôn trọng: Tôn trọng và tuân thủ các quy tắc, phong tục địa phương, giữ thái độ nghiêm trang trong phần lễ.
• Bảo vệ môi trường: Giữ gìn vệ sinh chung, không xả rác bừa bãi.
• Thời gian: Xác định rõ thời gian và địa điểm các hoạt động để không bỏ lỡ những trải nghiệm thú vị.

Bằng việc tuân thủ những lưu ý trên, du khách sẽ không chỉ đảm bảo một chuyến đi an toàn mà còn có thể hòa mình trọn vẹn và tôn trọng những giá trị văn hóa độc đáo, làm cho trải nghiệm Lễ hội làng An Hải càng thêm ý nghĩa và đáng nhớ.

Trải qua hơn bốn thế kỷ hình thành và chứng kiến bao thăng trầm lịch sử, từ công cuộc đắp đê ngăn mặn thuở ban sơ đến biến cố chiến tranh, Lễ hội làng An Hải không chỉ là sự kiện thường niên mà đã trở thành linh hồn bất diệt của cộng đồng ngư dân Đà Nẵng. Mỗi nghi thức trang trọng trong phần Lễ là một lời tri ân sâu sắc gửi gắm đến tiền nhân và các vị thần linh, hun đúc lòng biết ơn và niềm tự hào về một quá khứ oanh liệt. Trong khi đó, phần Hội sôi động là nơi kết nối cộng đồng, phát huy sức mạnh và sự khéo léo của người dân miền biển. Chính nhờ sự gìn giữ và nỗ lực bảo tồn từ thế hệ này sang thế hệ khác, lễ hội đã vượt qua mọi biến cố để mãi là biểu tượng của văn hóa truyền thống, tinh thần kiên cường và tình yêu quê hương sâu đậm. Mời gọi du khách cùng nhau giữ gìn những giá trị thiêng liêng ấy, để Lễ hội làng An Hải mãi mãi là dòng chảy văn hóa bất tận giữa lòng thành phố hiện đại.