Khám phá nét đẹp văn hóa người Pa Cô - Quảng Trị

Người Pa Cô là một nhánh địa phương của dân tộc Tà Ôi, tập trung chủ yếu tại các huyện Đakrông, Hướng Hóa (Quảng Trị) và một phần nhỏ ở Thừa Thiên Huế. Tên gọi "Pa Cô" trong ngôn ngữ của họ mang ý nghĩa thiêng liêng: "người ở núi cao". Cái tên ấy không chỉ đơn thuần là sự nhận diện, mà còn gói trọn cả một đời sống gắn bó sâu nặng với núi rừng, với những cánh rừng xanh bạt ngàn và những con suối chảy xiết quanh năm.

Với dân số khoảng 20.000 người, cộng đồng Pa Cô đã tạo dựng cho mình một nét văn hóa riêng biệt giữa các dân tộc anh em như Cơ Tu, Bru Vân Kiều hay Pa Hy. Họ có ngôn ngữ riêng, phong tục tập quán độc đáo và những câu chuyện truyền thuyết được truyền miệng qua bao thế hệ. Theo dòng ký ức kể lại, tổ tiên của người Pa Cô từng sinh sống ở đồng bằng, nơi đồng ruộng trù phú trải dài dưới ánh mặt trời. Thế nhưng, qua những biến động khắc nghiệt của lịch sử, họ đã chọn rời xa biển cả, tìm về chốn núi cao để dựng xây cuộc sống. Không gian hoang sơ, hùng vĩ của đại ngàn đã chở che và nuôi dưỡng họ qua bao mùa mưa nắng, hun đúc nên một ý chí kiên cường và tinh thần cộng đồng gắn kết.

Trang phục truyền thống của người Pa Cô là biểu tượng của sự khéo léo và tâm hồn tinh tế. Tại xã A Bung, huyện Đakrông, được xem là cái nôi của nghề dệt thổ cẩm, phụ nữ Pa Cô từ nhỏ đã học cách dệt vải với các hoa văn sọc ngang lớn và họa tiết hình thoi nhỏ, điểm xuyết bằng hạt cườm trắng lấp lánh. Một tấm vải đẹp thường mất 3-5 ngày để dệt, sau đó thêm 2-3 ngày để may thành trang phục hoàn chỉnh .

Trong các lễ cưới, trang phục Pa Cô càng trở nên đặc biệt. Chú rể diện áo không tay ôm sát hoặc zèng (vải truyền thống) quấn chéo ngực, khố, và khăn quấn đầu, với màu đỏ chủ đạo tượng trưng cho sức mạnh và hạnh phúc. Cô dâu lộng lẫy trong váy áo thổ cẩm, đầu đội zèng chưa may, nhận vòng tay bạc và chuỗi hạt mã não từ mẹ chồng, thể hiện sự gắn kết gia đình. Trong quá khứ, người Pa Cô còn sử dụng vỏ cây A mưng để làm áo, một kỹ thuật đòi hỏi sự kiên nhẫn và khéo léo, nay vẫn được các già làng ở A Vao, Đakrông kể lại.

Âm nhạc và dân ca là linh hồn của văn hóa Pa Cô, là cách họ kể chuyện, gửi gắm tâm tư và kết nối cộng đồng. Các làn điệu dân ca như Cà lơi, Ta/Cha chấp, Adền, Xiêng, Tăng i. hay các điệu múa như Pa dưưn Ku ru, Ra dóoc, Padưưn chật Tirỉa không chỉ mang giá trị nghệ thuật mà còn chứa đựng những câu chuyện về cuộc sống, tình yêu và thiên nhiên.

Nghệ nhân Kray Sức, 61 tuổi, ở thôn ALiêng, xã Tà Rụt, huyện Đakrông, đã dành cả đời để sưu tầm và truyền dạy các làn điệu này. Ông đã biên soạn 25 kịch bản múa cồng chiêng, nghi thức lễ hội và dân ca, đồng thời mở các lớp dạy hát và chơi nhạc cụ truyền thống cho thế hệ trẻ. Khi nghe dân ca Pa Cô, bạn sẽ cảm nhận được sự da diết, như tiếng gió thổi qua núi rừng, như lời kể của tổ tiên vọng về từ xa xưa. Những giai điệu này không chỉ là âm nhạc mà còn là cầu nối giữa các thế hệ, giữ cho văn hóa Pa Cô luôn sống động.

Với người Pa Cô, vạn vật trên đời này, từ những gốc cây cổ thụ, dòng sông uốn lượn cho đến những loài muông thú lang thang trong rừng sâu, đều mang trong mình một linh hồn sống động. Đất có thần Đất, nước có thần Nước, mưa gió đều có vị thần riêng che chở, bảo vệ cuộc sống của họ.

Trong kho tàng tín ngưỡng ấy, Ariêu Ping – lễ cải táng, là nghi lễ quan trọng bậc nhất, thể hiện lòng tôn kính sâu sắc với tổ tiên và những người đã khuất. Không chỉ đơn thuần là nghi thức tâm linh, lễ Ariêu Ping còn là dịp để cả cộng đồng cùng hội tụ, cùng chia sẻ nỗi niềm và gắn kết tình cảm bền chặt. Lễ hội diễn ra trong không khí trang trọng và linh thiêng, tiếng cồng chiêng vang vọng khắp núi rừng, hòa cùng điệu múa uyển chuyển của những người con Pa Cô như lời tri ân gửi đến các bậc tiền nhân. 

Không chỉ dừng lại ở lễ cải táng, người Pa Cô còn có nhiều nghi lễ độc đáo như cúng thần Kiến, thần Nhím, thần Mưa, những vị thần mang lại may mắn, bảo vệ mùa màng bội thu và cuộc sống bình an. Mỗi nghi lễ là một câu chuyện cổ xưa, là lời cầu nguyện chân thành gửi đến đất trời, đồng thời cũng là dịp để cộng đồng quây quần bên nhau, cùng múa hát, sẻ chia niềm vui, gắn kết tình thân. Trong hơi thở của núi rừng, giữa tiếng cồng chiêng vang vọng, niềm tin vạn vật hữu linh của người Pa Cô vẫn mãi bền bỉ, như mạch nguồn chảy trôi theo thời gian, lưu giữ hồn cốt thiêng liêng của dân tộc.

Dưới sự tác động của hiện đại hóa, văn hóa truyền thống của người Pa Cô đang đối mặt với nguy cơ mai một. Nhiều người trẻ không còn nói được tiếng mẹ đẻ, không biết hát dân ca hay làm trang phục truyền thống. Tuy nhiên, những nghệ nhân như Kray Sức và các già làng ở Đakrông đã trở thành ngọn lửa thắp sáng niềm hy vọng. Họ không ngừng sưu tầm, phục dựng và truyền dạy các giá trị văn hóa, từ dân ca, dân vũ đến nghề dệt thổ cẩm. Chính quyền Quảng Trị cũng hỗ trợ tích cực, như phục hồi ngôi nhà dài truyền thống tại Đakrông, tổ chức các lớp dạy dân ca, và khuyến khích thế hệ trẻ học tiếng mẹ đẻ .

Những nỗ lực này không chỉ giúp bảo tồn văn hóa mà còn khơi dậy niềm tự hào dân tộc, đặc biệt trong bối cảnh người Pa Cô đang kiến nghị được công nhận là một dân tộc riêng, tách khỏi dân tộc Tà Ôi. 

Văn hóa Pa Cô đang trở thành điểm nhấn cho du lịch văn hóa tại Quảng Trị. Du khách có thể ghé thăm các bản làng ở Đakrông và Hướng Hóa, trải nghiệm dệt thổ cẩm tại A Bung, nghe dân ca Pa Cô tại Tà Rụt, hay tham gia lễ hội Ariêu Ping. Những hoạt động này không chỉ mang lại trải nghiệm độc đáo mà còn góp phần quảng bá văn hóa Pa Cô, đồng thời hỗ trợ kinh tế địa phương. Huyện Hướng Hóa, với những đồn điền cà phê và bản làng Pa Cô, đang ngày càng thu hút du khách yêu thích khám phá văn hóa bản địa.

Huyện Hướng Hóa, với những đồn điền cà phê mít trù phú và những bản làng của người Pa Cô, đang ngày càng trở thành điểm đến hấp dẫn. Các mô hình du lịch cộng đồng, kết hợp bảo tồn văn hóa và phát triển kinh tế, đang mang lại cơ hội để người Pa Cô vừa giữ gìn bản sắc vừa cải thiện đời sống.

Văn hóa của người Pa Cô ở Quảng Trị là một bức tranh sống động về sự kiên cường, sáng tạo và tình yêu sâu đậm với quê hương núi rừng. Từ những bộ trang phục thổ cẩm rực rỡ sắc màu được dệt thủ công đầy tinh xảo, những làn điệu dân ca da diết vang vọng giữa đại ngàn cho đến các nghi lễ tâm linh đậm chất huyền bí, người Pa Cô đã gìn giữ và trao truyền một di sản văn hóa quý giá qua nhiều thế hệ. Mỗi nếp nhà sàn, mỗi lễ hội hay từng nhịp chiêng rộn rã đều ẩn chứa những câu chuyện đầy xúc cảm về đời sống và tín ngưỡng của họ.

Nếu bạn mong muốn được chạm vào hồn cốt của núi rừng và cảm nhận sâu sắc hơn về nét đẹp văn hóa độc đáo này, một chuyến du lịch về Quảng Trị sẽ là hành trình không thể bỏ lỡ. Những tour du lịch văn hóa tại đây sẽ đưa bạn khám phá bản làng Pa Cô mộc mạc, trải nghiệm các lễ hội đặc sắc như Ariêu Ping, lắng nghe điệu múa cồng chiêng vang vọng và chiêm ngưỡng cảnh sắc hùng vĩ của Trường Sơn. Tham khảo các tour du lịch Quảng Trị để hiểu thêm về văn hóa người Pa Cô tại Sovaba. Hãy để hành trình này mang đến cho bạn những trải nghiệm chân thật, giúp bạn hòa mình vào nhịp sống của người Pa Cô và cảm nhận vẻ đẹp bình dị nhưng đầy sức sống của vùng đất này.