Nhớ về làng Cao Hạ, ta như lạc vào miền ký ức xa xăm, nơi thời gian chậm rãi trôi trên từng mái ngói phủ rêu phong, từng bức tường đá xám bạc theo năm tháng. Cao Hạ, hay chính xác hơn là Cao Lao Hạ, tựa như một cuốn gia phả trường tồn, ghi tạc dấu ấn của bao thế hệ người con đất Việt nơi miền đất Quảng Bình nắng gió. Người xưa kể lại rằng, hơn năm thế kỷ trước, các bậc tiền nhân họ Lưu, họ Nguyễn, họ Lê đã dừng chân nơi đây, khẩn hoang lập ấp, khai sinh nên làng Cao Lao Hạ trù phú. Những bậc khai quốc công thần như Lưu Văn Tiên - Dực bảo trung hưng linh phù chi thần, Nguyễn Văn Khải - Đại tướng quân Nguyễn Quý Công, Lê Quang Lữ - Triệu phong Lê Quý Công... đã không chỉ lập nên nền móng đầu tiên cho vùng đất này mà còn truyền lại truyền thống uống nước nhớ nguồn, hiếu nghĩa vẹn toàn. Họ đã dày công gây dựng, để rồi từ đó các dòng họ Lưu, Nguyễn, Lê trở thành những gốc rễ sâu bền, nối tiếp nhau gìn giữ và phát triển mảnh đất tổ tiên. Từ thế kỷ XV, khi vua Lê Thánh Tông mở mang bờ cõi, chiêu mộ dân lập ấp ở Châu Bố Chính, những gia đình từ khắp miền đã đổ về, mang theo tập tục, bản sắc riêng biệt của mỗi dòng họ. Các họ lớn như Nguyễn, Lưu, Lê đã gắn bó, khai khẩn và gây dựng làng mạc, từ đó hình thành nên bản sắc văn hóa đa dạng và đậm đà của Cao Lao Hạ. Mỗi dòng họ, dù có nguồn gốc từ phương nào, đều giữ gìn tâm nguyện tôn thờ tổ tiên, gìn giữ cội nguồn. Vì thế, việc xây dựng nhà thờ không chỉ để thờ phụng mà còn là niềm tự hào, là biểu tượng của sự đoàn kết và lòng hiếu nghĩa. Ảnh: Đình Cao Lao HạĐặc biệt, dòng họ Nguyễn với 14 nhà thờ trải dài trên mảnh đất này đã tạo nên sự phong phú và đa dạng trong văn hóa thờ cúng. Dù sống bằng nghề nông, nhiều con cháu làng Cao Lao Hạ đã làm ăn xa, lập nghiệp khắp nơi, nhưng vẫn không quên gửi gắm tấm lòng về quê hương. Những ngôi nhà thờ với kinh phí xây dựng hàng tỷ đồng được dựng nên từ sự đóng góp của những người con xa xứ, như lời tri ân sâu sắc với gốc rễ tổ tiên. Giữa nhịp sống hiện đại, những ngôi nhà thờ ấy vẫn lặng lẽ lưu giữ câu chuyện của bao thế hệ đã đi qua, là nơi con cháu tìm về trong mỗi dịp giỗ chạp, lễ tết. Đó không chỉ là nơi tôn kính tổ tiên mà còn là nơi giao hòa giữa hiện tại và quá khứ, giữa lòng người và hồn quê, giữa cội nguồn và tương lai.Ảnh: Com cháu làm ăn xa quê vẫn gửi tiền về xây dựng nhà thờ họNằm tựa lưng vào bờ nam sông Gianh, bốn mùa soi bóng nước hiền hòa, như một cuốn sách cổ ghi dấu bao thăng trầm lịch sử. Trên con đường trước mặt làng, những ngôi nhà thờ họ sừng sững uy nghi, đều đặn quay về hướng chính Nam, biểu trưng cho sự vững bền, tôn nghiêm của tổ tiên và khát vọng hướng về tương lai. Mỗi nhà thờ đều mang đậm nét kiến trúc Việt, mái ngói rêu phong, hoa văn chạm trổ tinh xảo, điểm xuyết cờ ngũ sắc và cờ Tổ quốc tung bay trong nắng sớm. Khuôn viên mỗi nhà thờ lúc nào cũng sáng bóng, sạch sẽ, thể hiện lòng thành kính của con cháu đối với tiên tổ.Ảnh: Trước mỗi nhà thờ họ đều treo cờ ngũ sắc và cờ tổ quốcLàng có ba con đường dọc mang đậm nét thứ bậc xưa: đường bạn dành cho khách phương xa, đường làng cho người bản xứ, và đường quan - lối đi của những người có chức sắc. Đình làng nằm trên đường quan, quay về hướng Bắc, như một biểu tượng tôn nghiêm giữa lòng làng, nơi lưu giữ hồn cốt và phong tục cổ truyền. Bên cạnh đó, làng còn có thành cổ hay còn gọi là Thành Lồi, được xếp hạng di tích văn hóa cấp tỉnh, như một minh chứng sống động về bề dày lịch sử. Trải qua bao đời, từ thời phong kiến đến nay, làng Cao Lao Hạ không chỉ nổi danh bởi truyền thống học hành, khoa bảng như cố thi sĩ Lưu Trọng Lư mà còn tự hào với nhiều người con thành đạt, từng giữ chức quan trong các triều đại như ông Lê Mô Khởi, lãnh đạo tỉnh, huyện và các bộ ngành. Những nhà thờ họ giữa lòng làng không chỉ là nơi thờ tự tổ tiên mà còn là nơi hội tụ, kết nối tình thân, giữ gìn cội nguồn. Dưới bóng những mái ngói đỏ au, làng quê mộc mạc vẫn luôn giữ gìn bản sắc, dung dị mà sâu lắng, trường tồn cùng thời gian.Làng Cao Lao Hạ là một ví dụ điển hình về sự kết hợp giữa lịch sử, văn hóa và cộng đồng. Với hơn 20 nhà thờ họ, làng không chỉ phản ánh sự đa dạng về dòng họ mà còn thể hiện cam kết mạnh mẽ trong việc gìn giữ giá trị đạo đức như tôn kính tổ tiên, tinh thần yêu nước, và sự đoàn kết cộng đồng. Những giá trị này không chỉ giúp làng duy trì bản sắc mà còn là bài học quý giá cho các thế hệ trẻ về cội nguồn và trách nhiệm với quê hương. Ảnh: Người dân nơi đây vẫn thường tụ họp mỗi ngày lễ hay dịp quan trọng Hơn 500 năm qua, những ngôi nhà thờ họ nơi đây đã trở thành chứng nhân lịch sử, lưu giữ biết bao câu chuyện về tổ tiên, về những lớp người đi trước đã dày công khai khẩn, bảo vệ và dựng xây quê hương. Khi tết đến, xuân về, con cháu dù đi xa muôn nơi vẫn quay về hội ngộ dưới mái nhà thờ tổ, dâng hương tưởng nhớ, cùng nhau ôn lại những giá trị cội nguồn quý báu. Đó chính là sức mạnh của truyền thống, là niềm tự hào của những người con làng Cao Lao Hạ. Hãy theo dõi Sovaba Travel để cùng khám phá thêm những nét đẹp văn hóa và di sản độc đáo của Quảng Bình, vùng đất của những câu chuyện chưa kể, của những tâm hồn mộc mạc mà sâu lắng.