Làng nghề Thêu Ren Văn Lâm: Nơi lưu giữ nghệ thuật thêu tay truyền thống

Làng nghề thêu ren Văn Lâm có nguồn gốc từ thời nhà Trần (thế kỷ XIII), với tuổi đời hơn 700 năm. Theo truyền thuyết và các tài liệu lịch sử, nghề thêu bắt nguồn từ bà Trần Thị Dung – vợ của Thái sư Trần Thủ Độ. Bà đã cho các cung nữ truyền dạy nghề thêu ren cung đình cho người dân làng Văn Lâm. Ban đầu, sản phẩm chủ yếu phục vụ cho các nghi thức, nghi lễ văn hóa tâm linh, như thêu quần áo đội tế, mũ nón, tàn lọng và y môn trong đình chùa, đền miếu. Điều này không chỉ giúp làng nghề phát triển mà còn gắn liền với đời sống tinh thần của cộng đồng.

Đến đầu thế kỷ XX, cụ thể là năm 1910 dưới thời Pháp thuộc, nghề thêu ren Văn Lâm bước sang một trang mới. Hai người dân làng là cụ Đinh Ngọc Hênh và Đinh Ngọc Xoan đã lên Hà Nội học nghề thêu ren (zen Jour – ren rua) từ người Pháp. Sau khi trở về, họ truyền dạy cho dân làng, kết hợp kỹ thuật truyền thống Việt Nam với phương pháp châu Âu, giúp làng nghề đa dạng hóa sản phẩm và kỹ thuật. Ngày nay, Văn Lâm là một trong những làng nghề thêu ren duy nhất tại Việt Nam còn giữ được kỹ nghệ rút sợi và đan trên sợi, một bí quyết độc đáo không máy móc nào thay thế được.

Làng nghề còn có đền thờ tổ nghề với câu đối nổi tiếng: “Mỹ nghệ hoa văn truyền hậu thế - Tài hoa cẩm tú ngưỡng tiên sinh”, thể hiện sự tôn kính đối với các bậc tiền nhân. Qua các thăng trầm lịch sử, nghề thêu ren Văn Lâm đã vượt qua nguy cơ mai một, trở thành di sản văn hóa phi vật thể được công nhận, góp phần vào sự phong phú của văn hóa cố đô Hoa Lư.

Nghệ thuật thêu tay tại làng Văn Lâm đòi hỏi sự tỉ mỉ, kiên nhẫn và kỹ năng cao, hoàn toàn thủ công mà không phụ thuộc vào máy móc. Quy trình sản xuất một sản phẩm thêu ren có thể kéo dài từ vài ngày đến hàng tháng, tùy thuộc vào độ phức tạp.

Các bước chính trong quy trình thêu ren truyền thống bao gồm:

• Chuẩn bị bản vẽ: Nghệ nhân in họa tiết lên tấm phim trong suốt, sau đó dùng kim nhọn châm theo đường nét để tạo lỗ. Tiếp theo, quét dầu và màu in lên bản vẽ để làm nổi bật chi tiết.
• Thêu màu và thêu rua: Đây là hai kỹ thuật chính. Thêu màu yêu cầu phối hợp hài hòa giữa các đường chỉ, mặt chỉ phải mịn màng, sử dụng kỹ thuật như thêu đâm xôi, thêu nối đầu, thêu bó hạt. Thêu rua ren phức tạp hơn, với hàng trăm kiểu thêu chủ yếu dùng chỉ trắng: từ mảnh vải, thợ dùng kéo nhỏ hoặc dao chích rút từng sợi, rồi đan thành hoa văn như bông hoa, cánh lá. Kỹ thuật thêu cài răng lược đòi hỏi đường kim đứng cách chính xác, tạo nên sự uyển chuyển và sống động.
• Hoàn thiện sản phẩm: Sau khi thêu xong, sản phẩm được kiểm tra, giặt sạch và đóng gói. Đặc biệt, làng Văn Lâm nổi tiếng với thêu đơn sắc (chỉ dùng chỉ trắng), làm nổi bật sự khéo léo mà không cần màu sắc rực rỡ.

Tuy nhiên, nghề thêu đòi hỏi sức khỏe tốt vì dễ gây mỏi mắt và đau lưng, dẫn đến thách thức trong việc truyền nghề cho thế hệ trẻ.

Sản phẩm thêu ren Văn Lâm không chỉ mang giá trị thẩm mỹ cao mà còn đa dạng, phù hợp với nhu cầu hiện đại. Từ những món đồ thờ cúng truyền thống đến sản phẩm thời trang và quà lưu niệm, tất cả đều thể hiện sự tinh xảo trong từng mũi kim.

Một số sản phẩm nổi bật:

• Tranh thêu: Chủ đề phong cảnh quê hương như Cố đô Hoa Lư, Tam Cốc, Nhà thờ đá Phát Diệm; hay tranh dân gian như Đám cưới chuột, hoa sen. Đặc biệt, những bức tranh cỡ lớn có thể mất từ vài tháng đến cả năm để hoàn thiện, điển hình như bức “Cội xưa” dài tới 200m – minh chứng cho sự tỉ mỉ và sức sáng tạo ấn tượng của nghệ nhân Văn Lâm.
• Đồ nội thất và thời trang: Khăn trải bàn, rèm cửa, chăn ga gối, khăn tay, áo váy, túi xách… Nhiều sản phẩm còn kết hợp giữa thêu ren truyền thống và chất liệu vải gai của đồng bào H’Mông, tạo nên sắc thái rất riêng và mang dấu ấn giao thoa văn hóa độc đáo.
• Sản phẩm xuất khẩu: Các bộ chăn ga gối thêu tay cao cấp có giá trị lên đến hơn 100 triệu đồng, được xuất khẩu sang Mỹ, Nhật Bản, Anh, Tây Ban Nha, Italia, Hàn Quốc. Nhiều mặt hàng của làng nghề đã đạt chứng nhận OCOP 4 sao và còn tiềm năng nâng cấp lên OCOP 5 sao trong tương lai.

Mỗi sản phẩm thêu ren của Văn Lâm đều là kết tinh của tay nghề truyền đời, văn hóa bản địa và tinh thần sáng tạo không ngừng, điều khiến làng nghề này trở thành niềm tự hào của vùng đất Ninh Bình.

Với vị trí nằm ngay cạnh khu du lịch Tam Cốc - Bích Động, làng nghề thêu ren Văn Lâm là điểm dừng chân lý tưởng cho du khách yêu thích văn hóa truyền thống. Bạn có thể:

• Tham quan xưởng thêu: Quan sát nghệ nhân làm việc, học về quy trình thêu tay.
• Trải nghiệm thực tế: Thử thêu một sản phẩm đơn giản dưới sự hướng dẫn của thợ lành nghề.
• Mua sắm: Chọn quà lưu niệm như khăn tay, túi xách thêu ren với giá từ vài trăm nghìn đến hàng triệu đồng.

Để đến đây, từ Hà Nội, bạn đi khoảng 100km về phía Nam qua cao tốc, mất 2-3 giờ. Kết hợp tour du lịch Tam Cốc để có hành trình hoàn hảo. Du lịch làng nghề không chỉ mang lại trải nghiệm văn hóa mà còn góp phần hỗ trợ bảo tồn nghề truyền thống.

Làng nghề Thêu Ren Văn Lâm không chỉ là điểm đến lưu giữ tinh hoa nghệ thuật thêu tay truyền thống, mà còn là nơi giúp du khách cảm nhận rõ nét sự khéo léo, tỉ mỉ và tâm hồn của người dân Ninh Bình. Nếu bạn đang lên kế hoạch khám phá mảnh đất cố đô, đừng bỏ qua làng nghề độc đáo này để hiểu thêm về văn hóa và bàn tay tài hoa của những người nghệ nhân. Để biết thêm nhiều kinh nghiệm du lịch Ninh Bình và lựa chọn các tour chất lượng, bạn có thể ghé thăm Sovaba Travel – đơn vị uy tín đồng hành cùng hàng nghìn du khách mỗi năm.