Làng nón lá Bố Liêu: Vẻ đẹp thủ công truyền thống Quảng Trị

Cách Thành cổ Quảng Trị khoảng 5km về phía Đông, thôn Bố Liêu mang trong mình vẻ đẹp cổ kính với lịch sử hơn 500 năm, được ghi chép trong Ô Châu Cận Lục của Dương Văn An. Dù diện tích sản xuất nhỏ hẹp, Bố Liêu đã phát triển nghề chằm nón lá từ thế kỷ 19, trở thành một nghề phụ quan trọng bên cạnh canh tác lúa nước.

Nghề làm nón lá ở Bố Liêu không chỉ là công việc, mà còn là nghệ thuật đòi hỏi sự tỉ mỉ, khéo léo và tình yêu với từng chiếc lá, từng vòng tre. Từ những ngày nông nhàn, người dân trong làng ngồi bên khung cửa, tỉ mẩn chằm từng chiếc nón, gửi gắm vào đó những câu chuyện đời thường, những ước mơ giản dị. Hiện nay, làng Bố Liêu còn khoảng 80 hộ dân gắn bó với nghề, dù con số này đang dần giảm do sự cạnh tranh của kinh tế thị trường.

Để tạo ra một chiếc nón lá Bố Liêu hoàn chỉnh, người thợ phải trải qua nhiều công đoạn công phu, từ việc chọn nguyên liệu đến hoàn thiện sản phẩm. Dưới đây là các bước chính trong quy trình làm nón:

Chọn và xử lý lá

Nguyên liệu chính để làm nón là lá cọ non được hái từ rừng Ba Lòng, xã Đakrông, Quảng Trị. Lá được chọn phải mềm, dai, và có màu xanh tự nhiên. Sau khi thu hoạch, lá được bó lại, phơi nắng 1-2 ngày để đạt độ khô phù hợp. Riêng lớp lá ngoài được sấy khô bằng lò than để giữ màu xanh tươi, tăng tính thẩm mỹ và độ bền cho nón.

Chuẩn bị khung nón

Khung nón được làm từ tre hoặc trúc, được vót mỏng và uốn thành các vòng tròn. Những vòng tre này được nối bằng dây để tạo hình dáng nón, đòi hỏi sự chính xác để đảm bảo nón tròn đều, cân đối.

Chằm nón

Công đoạn chằm nón là bước quan trọng nhất, nơi người thợ thể hiện sự khéo léo qua từng mũi kim. Lá được xếp đều trên khung, cố định bằng dây cước và khâu tỉ mỉ thành hình chóp. Mỗi chiếc nón thường có 16 vành, tượng trưng cho vẻ đẹp trăng rằm, như câu thơ: “Bàn tay xây lá, tay xuyên nón; Mười sáu vành, mười sáu trăng lên”.

Hoàn thiện

Sau khi khâu xong, nón được phơi nắng để lá sáng màu hơn, sau đó phủ một lớp dầu bóng để tăng độ bền và chống thấm nước. Một số chiếc nón cao cấp còn được trang trí hoa văn hoặc họa tiết, làm tăng giá trị thẩm mỹ.

Mỗi chiếc nón lá Bố Liêu là kết tinh của sự kiên trì và tâm huyết, mang theo hơi thở của đồng quê và nét đẹp văn hóa Việt.

Nón lá không chỉ là vật dụng che mưa che nắng, mà còn là biểu tượng văn hóa gắn liền với đời sống người Việt. Tại Bố Liêu, nón lá còn mang ý nghĩa sâu sắc hơn, khi nó se duyên cho nhiều đôi lứa, đồng hành cùng người nông dân trên đồng ruộng, và làm đẹp thêm những ngày lễ hội.

Trung bình mỗi năm, làng Bố Liêu sản xuất khoảng 50.000 chiếc nón, với giá bán từ 60.000 - 100.000 đồng/chiếc tùy thuộc vào chất lượng và thiết kế. Những chiếc nón cao cấp, được đặt làm theo yêu cầu, không chỉ phục vụ người dân địa phương mà còn xuất hiện tại các hội chợ, triển lãm, góp phần quảng bá văn hóa Quảng Trị.

Năm 2020, sản phẩm nón lá Bố Liêu đã được Cục Sở hữu trí tuệ cấp giấy chứng nhận nhãn hiệu, đánh dấu bước tiến trong việc bảo tồn và phát triển làng nghề. Hình ảnh chiếc nón lá nổi bật trên cổng làng Bố Liêu đã trở thành niềm tự hào của người dân nơi đây.

Dù mang giá trị văn hóa to lớn, làng nghề nón lá Bố Liêu đang đối mặt với nhiều khó khăn:

• Sự cạnh tranh từ sản phẩm công nghiệp: Các loại mũ hiện đại với giá rẻ và mẫu mã đa dạng khiến nón lá dần mất chỗ đứng trên thị trường.
• Thiếu nhân lực trẻ kế thừa: Thu nhập từ nghề chằm nón không cao, khiến giới trẻ trong làng không còn mặn mà với nghề truyền thống. Chị Nguyễn Thị Hoa, một người thợ 46 tuổi tại Bố Liêu, chia sẻ: “Nghề nón không đủ chi tiêu trong nhà, chỉ là công việc làm thêm”.
• Hạn chế về quy mô sản xuất: Làng nghề còn hoạt động nhỏ lẻ, thiếu cơ sở sản xuất tập trung và nguồn vốn đầu tư để mở rộng quy mô.

Tuy nhiên, cơ hội vẫn rộng mở nếu làng nghề biết cách đổi mới. Chính quyền địa phương đang lên kế hoạch phát triển du lịch làng nghề, kết hợp trưng bày sản phẩm và tổ chức trải nghiệm làm nón cho du khách. Đây là hướng đi tiềm năng để đưa nón lá Bố Liêu đến gần hơn với công chúng, đồng thời tạo thêm thu nhập cho người dân. Để làng nghề chằm nón Bố Liêu tiếp tục được gìn giữ và phát triển bền vững, không thể thiếu sự góp sức từ nhiều phía từ chính quyền địa phương, các nghệ nhân tận tụy, đến những du khách yêu mến và trân trọng giá trị văn hóa Việt.

Nếu bạn yêu thích những trải nghiệm đậm chất bản địa, hãy một lần về với làng Bố Liêu. Bước chân vào đây, bạn sẽ được tận mắt chứng kiến những đôi tay khéo léo thoăn thoắt bên khung nón, lắng nghe tiếng cười nói rộn ràng, và cảm nhận được nét mộc mạc, chân chất nhưng vô cùng tinh tế của một nghề thủ công truyền thống.

Chiếc nón lá nơi đây không chỉ là một vật dụng đó là biểu tượng của sự bền bỉ, lòng sáng tạo và tình yêu quê hương sâu sắc. Một hành trình khám phá làng nghề Bố Liêu chắc chắn sẽ để lại trong lòng bạn những cảm xúc khó quên, và là cơ hội để kết nối sâu hơn với văn hóa Việt Nam đích thực.