Lễ hội Đền Liễu Hạnh Công Chúa - Đèo Ngang

Đền Liễu Hạnh, còn gọi là Đền Thánh Mẫu Liễu Hạnh, nằm uy nghi dưới chân Đèo Ngang, một trong “bát cảnh Ngang Sơn” nổi tiếng của Việt Nam. Được xây dựng từ năm 1557, dưới triều Hậu Lê, ngôi đền là minh chứng sống động cho tín ngưỡng thờ Mẫu – một trong những dòng chảy tâm linh đặc trưng và bền vững trong đời sống tinh thần của người Việt.

Theo truyền thuyết dân gian, Thánh Mẫu Liễu Hạnh (tên thật là Quỳnh Hoa) là con gái thứ hai của Ngọc Hoàng Thượng Đế. Bà ba lần giáng trần để phù trợ nhân dân, cứu giúp dân lành qua bao biến cố. Lần đầu, bà hóa thân làm Giáng Tiên ở Nam Định, mất khi mới 21 tuổi. Hai lần sau, với danh hiệu Liễu Hạnh Công Chúa, bà tiếp tục hiển linh, giúp dân chống lại lũ lụt, chiến tranh và những bất công trong thời Trịnh – Nguyễn phân tranh.

Trải qua nhiều thế kỷ, Đền Liễu Hạnh đã chịu nhiều biến cố chiến tranh, thiên tai khiến công trình nhiều lần bị hư hại. Đến năm 1995, UBND tỉnh Quảng Bình chính thức công nhận nơi đây là di tích lịch sử – văn hóa cấp tỉnh, đồng thời tiến hành trùng tu, khôi phục kiến trúc cổ.

Với diện tích khoảng 350m², ngôi đền được xây dựng kiên cố bằng đá ong, gạch và vôi vữa truyền thống, lưng tựa dãy Hoành Sơn, mặt hướng ra hồ Quảng Đông. Toàn bộ công trình mang đậm phong cách Á Đông cổ điển từ cổng tam quan với trụ đầu lân cho đến chính điện trang trí tinh xảo bằng các biểu tượng tứ linh (long, lân, quy, phụng), tứ thủ (cầm, kỳ, thi, họa) và tứ quý (tùng, trúc, mai, cúc). Những họa tiết chạm khắc độc đáo như “cúc hóa long”, “mai hóa long” không chỉ thể hiện kỹ thuật nghệ nhân bậc thầy mà còn mang ý nghĩa phong thủy sâu sắc, tượng trưng cho sự trường tồn, thịnh vượng và hưng thịnh của quốc gia – dân tộc.

Mỗi độ xuân về, khi nắng mới vừa kịp hong khô những vạt lá rừng trên dãy Hoành Sơn, ngôi đền nhỏ thờ Thánh Mẫu Liễu Hạnh lại khoác lên mình tấm áo rực rỡ của mùa lễ hội. Nằm e ấp nơi xã Quảng Đông, huyện Quảng Trạch, đền Liễu Hạnh như viên ngọc thầm lặng giữa đất trời Quảng Bình, soi bóng bên chân đèo Ngang, nơi mây trời giao hòa cùng biển biếc. Từ xa vọng lại, tiếng chuông ngân và lời hát chầu văn ngân nga, như nhịp bước dẫn lối cho những tâm hồn đang kiếm tìm một chốn nương náu tinh thần.

Lễ hội Đền Thánh Mẫu Liễu Hạnh diễn ra trong 3 ngày, từ mùng 1 đến mùng 3 tháng 3 âm lịch hằng năm tại thôn Vĩnh Sơn, xã Quảng Đông, huyện Quảng Trạch. Đây không chỉ là một hoạt động tín ngưỡng mà còn là không gian văn hóa giàu bản sắc, góp phần cân bằng giữa đời sống hiện thực và đời sống tinh thần, hướng con người về những giá trị chân – thiện – mỹ.

Lễ hội mở đầu bằng nghi thức rước kiệu trang nghiêm. Đoàn người trong những bộ lễ phục truyền thống áo lụa, khăn đóng sải bước trong tiếng trống tưng bừng. Các thiếu nữ trong tà áo tứ thân duyên dáng múa những điệu cổ truyền, những cụ bà tóc bạc phơ nghiêm trang dâng hương, những em nhỏ ríu rít theo sau tất cả như hoà vào một bức tranh đậm chất dân gian. Khói hương hòa quyện cùng mùi cỏ cây của đất trời, làm dịu nhẹ tâm hồn, xua tan những ưu tư thường nhật.

Lễ hội kéo dài 3 ngày từ mồng 1 đến mồng 3 tháng 3 âm lịch, thường rơi vào tháng 4 dương lịch, thu hút hàng ngàn du khách từ khắp nơi. Các hoạt động được tổ chức trang nghiêm nhưng không kém phần sôi động, kết hợp nghi lễ và giải trí dân gian.

• Nghi lễ chính: Khai mạc bằng lễ rước kiệu Thánh Mẫu từ đền ra sân lễ, với đoàn rước gồm hàng trăm người mặc trang phục cổ, mang cờ hoa rực rỡ. Tiếp theo là lễ dâng hương, văn tế và múa lân sư rồng, những nghi thức cầu quốc thái dân an, mưa thuận gió hòa.
• Sinh hoạt văn hóa: Hội chợ phiên với các gian hàng đặc sản Quảng Bình như bánh bột lọc, cháo canh ghẹ hay hải sản tươi sống. Du khách có thể tham gia trò chơi dân gian: kéo co, bịt mắt bắt vịt, hoặc thưởng thức biểu diễn chèo, tuồng và hát ví dặm. 
• Hoạt động cộng đồng: Các buổi giao lưu văn hóa giữa địa phương và du khách, kết hợp với triển lãm ảnh lịch sử đền. Đặc biệt, vào ngày chính (mồng 3/3), là lễ giỗ Mẫu, nơi mọi người cùng quỳ lạy và cầu nguyện.

Lễ hội không chỉ giữ nguyên tính chân thực mà còn được chính quyền địa phương hỗ trợ để đảm bảo an toàn, vệ sinh môi trường, giúp du khách yên tâm trải nghiệm.

Lễ hội diễn ra vào tháng 3 âm lịch (thường rơi vào tháng 4 dương lịch). Đền mở cửa quanh năm, tuy nhiên du khách nên tránh mùa mưa bão (từ tháng 9 đến tháng 11) để thuận lợi cho việc di chuyển và tham quan.

Địa điểm: Lễ hội được tổ chức tại thôn Vĩnh Sơn, xã Quảng Đông, huyện Quảng Trạch, tỉnh Quảng Bình.

• Từ TP. Đồng Hới, đi theo Quốc lộ 1A hướng Bắc khoảng 50 km (1–1,5 giờ di chuyển).
• Từ đỉnh Đèo Ngang, đi xuống phía Nam 2 km, sau đó rẽ trái theo đường mòn 500 m là đến đền.

Lịch trình gợi ý 2 ngày 1 đêm

Ngày 1:

• Sáng: Khởi hành từ Đồng Hới, dừng chân Đèo Ngang để ngắm cảnh.
• Chiều: Đến đền Vĩnh Sơn, tham gia nghi lễ khai hội, dạo khu chợ lễ hội.
• Tối: Nghỉ tại homestay địa phương, giá trung bình 300.000–500.000 VNĐ/đêm.

Ngày 2:

• Sáng: Dự lễ chính của lễ hội.
• Trưa: Kết hợp tham quan Vũng Chùa – Đảo Yến (nơi an nghỉ của Đại tướng Võ Nguyên Giáp, cách khoảng 7 km) hoặc ghé Làng bích họa Cảnh Dương.
• Chiều: Di chuyển về Phong Nha để tiếp tục khám phá hệ thống hang động nổi tiếng.

Phương tiện di chuyển

• Xe máy hoặc ô tô tự lái: Thuận tiện cho việc đi lại và khám phá linh hoạt.
• Xe buýt: Có tuyến từ Đồng Hới đến Quảng Trạch.
• Vé tham quan: Miễn phí, tuy nhiên khách có thể quyên góp tự nguyện để bảo tồn di tích.

Lưu trú và ẩm thực

Lưu trú:

• Khách sạn Melia Vinpearl Quảng Bình: Gần biển Nhật Lệ, tiện nghi cao cấp.
• Homestay Vĩnh Sơn: Trải nghiệm không gian địa phương, gần khu vực lễ hội.

Ẩm thực: Du khách không nên bỏ lỡ các món đặc sản Quảng Bình như:

• Cháo canh Quảng Bình
• Bánh khoái
• Hải sản nướng tại các quán ăn ven đền

Lễ hội Đền Liễu Hạnh Công Chúa (Quảng Bình) giữ vai trò then chốt, vượt xa ý nghĩa của một sự kiện tôn giáo đơn thuần. Đây là cầu nối linh thiêng gắn kết quá khứ với hiện tại, con người với thiên nhiên, và là một biểu tượng văn hóa đa tầng.

Lễ hội là một phần không thể tách rời của tín ngưỡng Tam Phủ Công Đồng (thờ Mẫu), tôn vinh hình tượng người Mẹ – hiện thân của sự che chở, ban phát sức khỏe và tài lộc. Trong bối cảnh xã hội hiện đại, lễ hội đáp ứng nhu cầu tâm linh sâu sắc, giúp cá nhân tìm thấy sự cân bằng giữa hiện thực và siêu nhiên. Nó hướng con người tới những giá trị cốt lõi như lòng nhân ái, tình yêu quê hương, đất nước và tinh thần cộng đồng mạnh mẽ.

Từ góc độ văn hóa, lễ hội mang đậm bản sắc kiên cường của người dân Quảng Bình, đặc biệt là vùng ven biển, thể hiện qua các nghi thức trang trọng hướng về cội nguồn. Lễ hội trở thành một "tài sản chung" vô giá, không chỉ củng cố sự gắn kết xã hội mà còn thực hiện chức năng quan trọng là trao truyền các giá trị văn hóa, lịch sử sâu sắc cho thế hệ trẻ.

Tham gia lễ hội là một trải nghiệm hòa quyện độc đáo, nơi du khách có cơ hội chứng kiến sự giao thoa giữa lịch sử và đời sống đương đại. Đây là không gian để du khách thực hiện các nghi thức cầu bình an, tài lộc cho gia đình và cảm nhận trực tiếp sức mạnh bền bỉ của văn hóa dân gian và tín ngưỡng Việt Nam.

Bước qua cổng đền, là bước vào một thế giới khác, nơi những thanh âm của quá khứ vẫn ngân vang, nơi lòng người được dịu lại, được nhắc nhớ về những điều quý giá nhất. Và biết đâu, giữa không gian linh thiêng ấy, mỗi người sẽ bắt gặp lại chính mình, một tâm hồn bình yên, mang theo cả bầu trời ký ức quê hương.