Lễ hội Đình Cam Giá: Nét văn hóa cổ truyền của vùng đất Ninh Bình

Đình Cam Giá, trước đây thuộc xã Ninh Khánh, huyện Hoa Lư, nay tọa lạc tại phường Ninh Khánh, Thành phố Ninh Bình, tỉnh Ninh Bình. Đây là một công trình tâm linh có lịch sử hình thành và phát triển trên 500 năm.

Nơi thờ tự các bậc công thần 

Đình Cam Giá là nơi thờ tự trang nghiêm:

• Thừa tướng Lã Gia và Quận công Lê Trung Nghĩa – hai nhân vật lịch sử có công lớn với đất nước.
• Câu Mang Đại Vương cùng các vị Thần linh khác.
• Đình hiện còn lưu giữ được 6 đạo sắc phong quý giá của các triều đại, từ Cảnh Thịnh, Tự Đức, Duy Tân đến Khải Định, khẳng định vị trí quan trọng trong điển lễ của nước nhà.

Kiến trúc cổ kính triều Nguyễn

• Đình tọa lạc hướng về phía Đông bắc (hoặc Bắc theo một số tài liệu), phía trước là hồ nước bán nguyệt quanh năm trong xanh, tạo nên cảnh quan uy nghiêm, thanh bình.
• Cổng Tam quan được xây dựng theo lối kiến trúc triều Nguyễn, giữ được vẻ uy nghi vốn có.
• Bên trong có hai hàng linh thú đá (voi đá, ngựa đá).
• Phía phải sân đình là khu văn chỉ thờ Đức Khổng Tử và nhà bia lưu danh Tiến sĩ, thể hiện tinh thần trọng văn hóa, tôn sư trọng đạo.
• Mặc dù bị chiến tranh tàn phá, Đình Cam Giá vẫn may mắn còn lưu giữ được gần như nguyên vẹn các hàng cột, mái ngói, đặc biệt là ngai thờ và nhiều đồ thờ tự cổ.

Năm 2004, Đình Cam Giá đã được UBND tỉnh Ninh Bình công nhận là di tích lịch sử cấp tỉnh.

Dù trải qua bao thăng trầm của lịch sử và chiến tranh, Đình Cam Giá vẫn giữ trọn vẹn những giá trị kiến trúc và văn hóa, minh chứng cho sự kiên cường và truyền thống tôn thờ cội nguồn của người dân địa phương. Việc được công nhận là di tích lịch sử cấp tỉnh năm 2004 càng khẳng định vị thế và tầm quan trọng của ngôi đình này.

Lễ hội Đình Cam Giá được tổ chức thường niên vào ngày 12 tháng 10 âm lịch bởi người dân địa phương. Công tác chuẩn bị đã bắt đầu từ nhiều tuần trước đó.

Lễ hội Đình Cam Giá (Kỳ Phúc) là một hình thức sinh hoạt có giá trị lịch sử, văn hóa và tinh thần cao, mang đậm bản sắc dân tộc, thể hiện chiều sâu văn hóa của cộng đồng:

• Tưởng nhớ cội nguồn: Nhắc nhở con cháu nhớ về tổ tiên, tri ân và tưởng nhớ công lao to lớn của các thế hệ cha ông đã khai cơ lập làng.
• Cầu an, cầu phúc: Cầu chúc cho quốc thái dân an, mọi người được ấm no, hạnh phúc, và mang lại lộc thánh, may mắn cho gia chủ.
• Giáo dục và đoàn kết: Duy trì truyền thống văn hóa, giáo dục lòng biết ơn và là dịp để con em, người dân trong làng khắp mọi miền Tổ quốc tụ họp, gắn kết cộng đồng.

Lễ hội Đình Cam Giá vì thế đã trở thành một hình thức sinh hoạt cộng đồng mang giá trị tinh thần và lịch sử cao, thể hiện chiều sâu văn hóa của vùng đất Ninh Bình và là nguồn động lực mạnh mẽ để thế hệ sau luôn nhớ về cội nguồn, hướng tới những điều tốt đẹp.

Lễ hội Đình Cam Giá được tổ chức một cách công phu và quy củ, kết hợp hài hòa giữa sự trang nghiêm của nghi thức truyền thống và không khí vui tươi, sôi nổi của các hoạt động dân gian. Dưới đây là những nét đặc sắc trong phần lễ và phần hội của sự kiện này:

Phần lễ: Trang trọng và cổ truyền

Mặc dù lễ chính thức diễn ra vào ngày 12/10 Âm lịch, nhưng không khí đã bắt đầu từ chiều và đêm 11/10 với cờ, trống và nghi thức tế lễ linh đình.

• Chuẩn bị: Các xóm trong làng tất bật chuẩn bị đồ cúng lễ (xôi, thủ lợn, trầu, rượu, hoa quả...) kéo dài suốt đêm.
• Lễ rước: Mỗi giáp (xóm) chuẩn bị một kiệu đẹp, sơn son vàng, bên trong đặt lễ vật. Thanh niên nam nữ mặc trang phục chỉnh tề khiêng kiệu, cùng dân xóm rước kiệu, cờ quạt ra đình.
• Nghi lễ chính thức:
  • Chủ tế đọc lại các sắc phong, nêu tiểu sử công đức của các vị thần.
  • Thực hiện các nghi lễ cổ truyền như Lễ Cáo Yết, Lễ Cầu An, Lễ Dâng Hương, Lễ Tất.
  • Tế lễ do 10 cụ cao niên được làng cử ra thực hiện, sau đó là phần tế nam quan, nữ quan của các thôn, xóm.

Phần hội: Hấp dẫn và mang tính cộng đồng 

Phần hội mang tính dân gian và có sức lan tỏa lớn, thu hút đông đảo người dân và du khách tham gia, thể hiện tinh thần đoàn kết:

• Hội thi Xôi Đâm (Nét đặc sắc): Đây là điểm nhấn không thể thiếu.
  • Tối ngày 11/10 Âm lịch, các xóm tập trung tại Nhà văn hóa để tổ chức nấu và đâm xôi. Gạo phải là nếp cái hoa vàng thơm dẻo.
  • Xôi sau khi đâm nhuyễn được đơm vào hai mâm lễ, bên trên mỗi mâm là một thủ lợn. Một lễ cúng tại Nhà Văn hóa, một lễ dâng cúng tại Đình làng vào sáng 12/10.
  • Ban tổ chức chấm điểm, trao giải. Đặc biệt, xôi và thịt sau khi dâng lễ được chia đều cho tất cả các hộ gia đình trong làng, mang ý nghĩa nhận lộc thánh và may mắn.
• Các hoạt động dân gian: Múa rồng, múa lân, hội diễn văn nghệ, cùng các trò chơi dân gian như kéo co, cờ người.

Có thể thấy, sự phân chia rõ ràng nhưng gắn kết giữa phần lễ trang trọng (với Lễ Rước uy nghiêm, nghi thức tế lễ cổ truyền) và phần hội hấp dẫn (nổi bật là Hội thi Xôi Đâm độc đáo và các trò chơi dân gian), đã tạo nên một bức tranh sinh động, vừa giữ gìn truyền thống tôn kính thần linh, tiền nhân, vừa tăng cường sự gắn kết cộng đồng của người dân Cam Giá.

Để có một trải nghiệm trọn vẹn tại Lễ hội Đình Cam Giá, du khách nên lưu ý:

• Trang phục: Mặc trang phục lịch sự, kín đáo (đặc biệt trong phần lễ) để thể hiện sự tôn trọng.
• Tôn trọng nghi thức: Tuân thủ hướng dẫn của ban tổ chức, không chen lấn, gây mất trật tự và thực hiện nghi lễ với lòng thành kính.
• Bảo quản tư trang: Lễ hội thu hút đông người, nên chú ý bảo quản đồ cá nhân cẩn thận.

Lễ hội Đình Cam Giá là một cơ hội tuyệt vời để du khách trong và ngoài nước khám phá những giá trị văn hóa truyền thống đặc sắc, cảm nhận sâu sắc hơn về lịch sử và niềm tự hào của người dân Ninh Bình.

Từ kiến trúc cổ kính hơn năm thế kỷ của Đình Cam Giá – nơi lưu giữ dấu ấn của các bậc công thần và sắc phong triều Nguyễn, đến những nghi thức trang nghiêm cùng phần hội rộn ràng, độc đáo (đặc biệt là Hội thi Xôi Đâm) của Lễ hội Kỳ Phúc, tất cả đã tạo nên một bức tranh văn hóa đa chiều. Lễ hội Đình Cam Giá không chỉ là một sự kiện thường niên, mà còn là sợi chỉ vô hình bền bỉ kết nối quá khứ với hiện tại, duy trì tinh thần tri ân cội nguồn, đoàn kết cộng đồng và lòng tự hào dân tộc của người dân Ninh Bình. Tham gia lễ hội này chính là cách tuyệt vời nhất để du khách cảm nhận trọn vẹn hồn cốt và chiều sâu văn hóa của vùng đất Cố đô ngàn năm.