Lễ hội rước Mục Đồng Đà Nẵng – Nét văn hóa độc đáo tôn vinh nghề nông

Làng Phong Lệ vốn là một cộng đồng nông nghiệp lâu đời. Trong tâm thức của người dân, Thần Nông là vị thần bảo trợ nông nghiệp, mang lại mùa màng tươi tốt, bội thu. Vì lẽ đó, lễ hội Mục Đồng ra đời nhằm tạ ơn Thần Nông và cầu mong "phong điều vũ thuận" cho một năm ấm no.

Điều đặc biệt làm nên sự độc đáo, có một không hai của lễ hội này trên toàn quốc, chính là việc tôn vinh trẻ mục đồng. Mục đồng là những đứa trẻ chăn trâu, gắn bó mật thiết với đồng ruộng. Theo truyền thuyết, tại làng Phong Lệ có một "Cồn Thần" linh thiêng, nơi người lớn không dám bén mảng, nhưng kỳ lạ thay, chỉ có trẻ mục đồng và đàn trâu mới có thể lại gần mà không gặp bất trắc gì. Nơi đây dần trở thành địa điểm tụ tập của đám trẻ chăn trâu, từ đó hình thành nên Lễ hội rước Mục Đồng – lễ hội dành riêng cho những đứa trẻ này.

Lễ hội không chỉ mang ý nghĩa tâm linh, cầu mùa màng bội thu, mà còn có vai trò quan trọng trong việc gắn kết cộng đồng, thể hiện sự đoàn kết, tự hào về truyền thống làng quê của người dân Phong Lệ.

Theo truyền thống, Lễ hội Mục Đồng được tổ chức vào khoảng thời gian cuối tháng 3 âm lịch (ngày 29 và 30 âm lịch), là thời điểm vụ mùa đã xong, người dân rộn ràng chuẩn bị cho lễ hội.

Trước đây, lễ hội được tổ chức định kỳ 3 năm một lần, sau đó giãn dần ra 6 năm, rồi 12 năm. Lần cuối cùng lễ hội được tổ chức là vào năm 1936 (Bảo Đại năm thứ 11), sau đó bị gián đoạn suốt 70 năm.

Mãi đến năm 2007, Lễ hội Mục đồng mới được phục dựng trở lại nhờ sự hỗ trợ của Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam, Hội Văn nghệ dân gian thành phố Đà Nẵng và sự đóng góp, nỗ lực của nhân dân 17 họ tộc làng Phong Lệ. Lễ hội tiếp tục được tổ chức vào các năm 2010, 2014, và gần đây nhất, chính quyền địa phương đã xây dựng đề án để phục dựng và duy trì lễ hội độc đáo này.

Lễ hội Mục Đồng gồm hai nghi thức chính quan trọng và trang trọng, thể hiện lòng thành kính đối với Thần Nông và sự tôn vinh trẻ mục đồng:

• Lễ dạo đồng (Chiều 29/3 âm lịch): Nghi thức khởi đầu, nơi các mục đồng cầm cờ dạo quanh cánh đồng, hô vang những lời cầu chúc cho một năm mới bội thu. Đây cũng là dịp để những người con xa quê trở về.
• Lễ rước Thần Nông về đình (Sáng 30/3 âm lịch): Đây là nghi thức quan trọng nhất. Từ tinh mơ, đoàn rước gồm Ban quý tế, trẻ mục đồng cùng bà con khởi hành đến Cồn Thần.
  • Tại Cồn Thần, vị chủ tế làm lễ xin phép Thần giáng thế, cầu mong sự giúp đỡ của Thần.
  • Tiếp đó, đoàn mục đồng cầm cờ nối đuôi nhau chạy quanh cồn Thần.
  • Kiệu rước Thần Nông được 4 thanh niên khỏe mạnh khiêng về đình Thần Nông để làm lễ an vị thần.
  • Sau cùng là lễ tế Thần Nông tại đình làng. Trong tiếng trống chiêng rộn ràng, hương khói nghi ngút, các nghi lễ truyền thống được tiến hành. Kết thúc lễ tế, lễ vật sẽ được hạ xuống và phân phát cho mọi người cùng hưởng lộc.

Trước lễ hội, các họ tộc chuẩn bị rất công phu những cây “đại kỳ” có cán dài, treo các vật biểu tượng cho tứ linh và đặc biệt là tứ nghệ (sĩ, nông, công, thương), trong đó hình ảnh cuốc, cày, bừa, dừng (biểu tượng cho nghề nông) chiếm số lượng nhiều nhất, thể hiện sự coi trọng nghề nông.

Bên cạnh phần lễ trang nghiêm, phần hội của Lễ hội Mục Đồng diễn ra vô cùng sôi động, náo nhiệt, thu hút đông đảo người dân và du khách tham gia.

Các trẻ mục đồng và bà con nhiệt tình tham gia nhiều trò chơi dân gian truyền thống như: rồng rắn lên mây, đánh cụm, cờ gánh, đấu vật, đẩy cây, kéo co, đập om... tạo nên một không khí tươi vui đậm chất đồng quê.

Đặc biệt, vào đêm cuối lễ hội có hoạt động hát Mục đồng và hát Tuồng ở sân Nhà thờ Tiên Hiền. Mục đích của đêm hát nhằm tạ ơn Thần Nông và các vị thần đã phù hộ cho dân làng ấm no, mùa màng tươi tốt. Hòa mình cùng tiếng hát tuồng, tiếng trống chiêng rộn rã dưới ánh lửa đuốc bập bùng là một trải nghiệm văn hóa thú vị và hiếm có.

Lễ hội rước Mục Đồng không chỉ đơn thuần là sự tái hiện một tập tục cổ xưa, mà là một thông điệp văn hóa vượt thời gian mà làng Phong Lệ gìn giữ và trao truyền. Nó khép lại bằng những hồi trống chiêng rộn ràng, nhưng mở ra một không gian của sự gắn kết và niềm tự hào sâu sắc về cội nguồn. Qua hình ảnh những mục đồng hồn nhiên, qua nghi thức rước Thần Nông trang trọng và những trò chơi dân gian rộn rã, lễ hội đã tinh tế tôn vinh giá trị lao động, sự ấm no từ hạt gạo và vai trò thiêng liêng của nghề nông. Lễ hội Mục Đồng không chỉ là "viên ngọc quý" của Đà Nẵng, mà còn là lời nhắc nhở sâu sắc về vẻ đẹp của truyền thống, về sự cần thiết phải giữ gìn những giá trị văn hóa độc đáo, để mỗi mùa lễ hội về, quá khứ lại hiện diện sống động, neo giữ tâm hồn con người giữa dòng chảy hiện đại hối hả.