Hành trình lịch sử của Chợ Cồn là câu chuyện về sự chuyển mình của một cồn cát hoang vắng thành trung tâm kinh tế sầm uất, gắn liền với quá trình phát triển của Đà Nẵng qua nhiều thập kỷ, từ thuở sơ khai đến khi trở thành chợ đầu mối lớn nhất thành phố.
Nguồn gốc và những thập niên đầu tiên (Thập niên 1940 - 1950)
Tuy không có tài liệu sử sách nào ghi chính xác thời điểm thành lập, nhiều người Đà Nẵng và các nhà nghiên cứu lịch sử tin rằng Chợ Cồn được nhóm họp từ thập niên 1940. Tên gọi "Chợ Cồn" bắt nguồn từ việc khu chợ ban đầu nằm trên một cồn đất cao (hay cồn cát hoang vắng) so với xung quanh. Khi mới thành lập, chợ chỉ là những lều bạt, hàng quán dựng tạm bợ bằng tre, gỗ lợp tranh.
Ban đầu, Chợ Cồn nằm ở phía Tây, ngoài rìa thành phố Tourane (Đà Nẵng thời Pháp thuộc). Vị trí này lại trở nên thuận tiện cho thương lái các tỉnh lân cận mang nông sản, gia súc, gia cầm về cung cấp cho người dân thành phố, dần dần hình thành chợ sỉ tấp nập.
Phát triển thành chợ chính thức và sự quá tải (1958 - 1975)
Đến năm 1957, khi Chợ Hàn – ngôi chợ chính của trung tâm thành phố – bị quá tải, Tòa thị chính Đà Nẵng đã quyết định đầu tư xây dựng Chợ Cồn vào năm 1958 với hai đình chợ bằng vật liệu nhẹ để giảm tải cho Chợ Hàn. Từ năm 1960 đến 1975, Ga Chợ Hàn không còn hoạt động, trung tâm hàng hóa chuyển về Ga Chợ Cồn. Hàng hóa từ các tỉnh thành lân cận tấp nập theo tàu hỏa nhập về, biến Chợ Cồn trở thành chợ đầu mối lớn nhất Đà Nẵng.
Trong giai đoạn này, đặc biệt là sau khi Mỹ trực tiếp tham chiến, dân số Đà Nẵng tăng nhanh, nhu cầu tiêu thụ hàng hóa lớn, khiến Chợ Cồn cùng với "ngã tư quốc tế" trở thành một địa điểm nhộn nhịp bậc nhất thành phố. Năm 1971 và 1972, nguồn lợi thu được từ Chợ Cồn đã gần gấp đôi, thậm chí gần gấp ba lần so với Chợ Hàn, khẳng định vị thế kinh tế quan trọng của nó.
Tái thiết và tên gọi mới (Sau năm 1975)
Sau khi đất nước thống nhất, Chợ Cồn ngày càng sầm uất. Năm 1985, nhân kỷ niệm 10 năm giải phóng Đà Nẵng, công trình chợ cũ được phá dỡ và xây mới hoàn toàn một cách "thần tốc" chỉ trong 100 ngày.
Công trình mới được khánh thành vào ngày 29/3/1985 và được đổi tên thành Trung tâm Thương nghiệp Đà Nẵng. Tuy nhiên, tên gọi "Chợ Cồn" đã ăn sâu vào tiềm thức và thói quen của người dân, nên đến năm 2012, chính quyền thành phố đã chính thức trả lại tên cũ cho ngôi chợ, tiếp tục phát triển thành khu chợ sỉ, lẻ lớn nhất thành phố.
Tóm lại, lịch sử Chợ Cồn là một hành trình dài và đầy ý nghĩa, chứng kiến những thay đổi lớn của Đà Nẵng, từ một tụ điểm buôn bán nhỏ lẻ, qua những lần xây dựng và đổi tên, Chợ Cồn đã luôn giữ vững vai trò là trung tâm thương mại quan trọng bậc nhất, in sâu trong ký ức và đời sống của người dân nơi đây.
