Nghề làm giá đỗ truyền thống ở Lam Thủy

Nghề làm giá đỗ ở Lam Thủy đã xuất hiện từ hơn hai thế kỷ trước, được các bậc tiền nhân truyền lại qua bao thế hệ. Từ xa xưa, người dân nơi đây đã nhận ra giá trị dinh dưỡng của giá đỗ, những hạt đậu xanh nhỏ bé được ủ tỉ mỉ để trở thành món rau mầm giòn ngọt, không thể thiếu trong các bữa ăn ngày Tết, giỗ chạp hay cưới hỏi.

Theo những người cao niên trong làng, nghề làm giá đỗ không chỉ là cách để cải thiện bữa ăn mà còn trở thành phương thức mưu sinh bền vững. Qua thời gian, nghề này đã phát triển mạnh mẽ, trở thành một phần không thể tách rời của bản sắc văn hóa Lam Thủy. Năm 2014, nghề làm giá đỗ ở đây được UBND tỉnh Quảng Trị công nhận là nghề truyền thống, đánh dấu một cột mốc quan trọng trong việc bảo tồn và phát triển di sản này.

Một trong những yếu tố làm nên thương hiệu giá đỗ Lam Thủy chính là quy trình sản xuất hoàn toàn thủ công, không sử dụng hóa chất, đảm bảo độ sạch và an toàn cho người tiêu dùng. Dưới đây là các bước cơ bản trong quy trình làm giá đỗ truyền thống:

Bước 1: Chọn đậu xanh chất lượng

Để làm ra một mẻ giá đỗ trắng phau, giòn rụm, nhìn đã thấy ngon mắt, người Lam Thủy bảo rằng, chuyện quan trọng đầu tiên là chọn đậu. Không phải loại đậu nào cũng làm được. Họ chỉ chọn đậu xanh hạt chắc, đều, không mốc không sâu, thường là đậu từ vùng Ba Lòng, Đakrông (Quảng Trị), nơi đất đỏ nắng gió cho ra thứ đậu nở mẩy mà vẫn giữ được mùi thơm riêng. 

Bước 2: Ngâm và ủ đậu

Khi đậu đã chọn xong, người ta ngâm qua đêm cho nở căng. Không vội, không gấp. Đậu được đổ vào rổ tre, rổ nhựa hoặc những thùng nhôm dày – gọn nhẹ, dễ xếp chồng. Trước đây, cả làng dùng lu gốm, đậy bằng bao tải, phủ rơm vừa giữ nhiệt, vừa giữ ẩm tự nhiên. Đến nay, thứ rơm sau mùa gặt ấy vẫn là “bí quyết” riêng của giá đỗ Lam Thủy, giúp giá mọc đều, không thối, không đen, giữ đúng màu trắng ngần như sữa.

Bước 3: Tưới nước đều đặn

Ngày hai lần, sáng và chiều, người làm giá lại xách nước tưới đều. Nước ở đây là nước giếng khoan – sạch, mát, không có mùi. Họ không tưới ào ào, mà dội nhẹ từng gáo để hạt đậu được “thở”, để giá phát triển vừa đủ độ giòn, không mềm, không đắng. Mỗi mẻ giá mất khoảng 3 đến 4 ngày, phụ thuộc vào thời tiết.

Bước 4: Thu hoạch và phân phối

Sau khi thu hoạch, giá đỗ được làm sạch, đóng gói và đưa đến các chợ địa phương như chợ thị xã Quảng Trị, chợ Diên Sanh, hoặc cung cấp cho các nhà hàng, quán ăn. Mỗi năm, Lam Thủy sản xuất khoảng 100-120 tấn giá đỗ từ 15-20 tấn đậu xanh, đáp ứng nhu cầu lớn của thị trường trong và ngoài tỉnh.

Trong thời đại thực phẩm bị lạm dụng hóa chất, giá đỗ Lam Thủy nổi bật như một biểu tượng của sự sạch sẽ và an toàn. Không giống như giá đỗ công nghiệp sử dụng chất kích thích như 6-Benzylaminopurine để tăng trưởng nhanh, giá đỗ ở đây được làm hoàn toàn thủ công, không hóa chất, đảm bảo an toàn sức khỏe.[

Theo các chuyên gia dinh dưỡng, giá đỗ là nguồn cung cấp dồi dào vitamin C, E, chất xơ và các khoáng chất, giúp tăng cường sức đề kháng, hỗ trợ tiêu hóa và làm đẹp da. Đặc biệt, giá đỗ Lam Thủy có vị ngọt tự nhiên, cọng dài, rễ rõ ràng, không bị thối hay nhũn, là lựa chọn lý tưởng cho các món ăn như gỏi, nộm, xào hoặc ăn kèm lẩu.

Năm 2014, Tổ hợp tác nghề truyền thống giá đỗ Lam Thủy được thành lập với 25 hộ gia đình và khoảng 50 lao động tham gia. Tổ hợp tác không chỉ giúp người dân liên kết tìm đầu ra ổn định mà còn hỗ trợ nhau về kỹ thuật, nguyên liệu và bảo vệ môi trường trong quá trình sản xuất. 

Giữa thời buổi cái gì cũng “tự động hóa”, người Lam Thủy vẫn giữ lấy cách làm giá bằng tay, chậm rãi mà chắc chắn. Không phải vì không biết hiện đại là gì, mà vì họ tin: thứ gì sạch từ tay, nuôi từ nước giếng, ăn từ tâm thì không bao giờ lỗi thời. Nghề làm giá Lam Thủy không quảng bá rầm rộ, không nổi bật trên bản đồ du lịch, nhưng nếu một lần ghé qua và ngồi bên rổ giá mới nhú mầm, nghe người dân kể chuyện nghề, bạn sẽ thấy: hóa ra, điều làm nên giá trị không nằm ở quy mô, mà ở sự bền lòng giữ nghề như giữ một phần quê trong mình.