undefinedTừ bao đời nay, làng Phổ Lại nổi tiếng với hai nghề thủ công truyền thống vang danh: làm giấy và tôi vôi. Dù nghề tôi vôi hiện nay chỉ còn được duy trì ở quy mô nhỏ, nhưng dấu ấn của nghề làm giấy thì vẫn in đậm trong tâm trí người dân Quảng Trị. Đặc biệt, chiếc cầu bên cạnh làng vẫn mang tên gọi thân quen: Cầu Phường Giấy, như một lời nhắc nhở về một thời vàng son của nghề giấy cổ truyền nơi đây.Ảnh: Nghề làm giấy truyền thống Phổ LạiNghề làm giấy ở Phổ Lại có nguồn gốc từ những lưu dân làng Tuy Lộc (Quảng Bình) di cư vào đây. Họ không chỉ mang theo hy vọng về một cuộc sống an bình trên vùng đất mới mà còn truyền lại bí quyết làm giấy tinh xảo, tạo nên thương hiệu riêng cho Phổ Lại.Để tạo ra những tờ giấy dó chất lượng cao, người thợ Phổ Lại phải trải qua nhiều công đoạn vừa nặng nhọc vừa đòi hỏi kỹ thuật cao:Nguyên liệu chính: Vỏ cây dó và cây dưới Nguyên liệu chủ yếu để làm giấy là vỏ cây dó (dó bù, dó niệt) hoặc cây dưới. Trong đó, vỏ cây dó bù được ưa chuộng hơn nhờ thân cao, lá to, vỏ dày và nhiều bột. Các loại vỏ cây này thường được khai thác từ vùng đồi núi phía Tây Quảng Trị bởi đồng bào Bru - Vân Kiều và Tà Ôi, sau đó mang về bán tại các chợ Sòng, chợ Phiên Cam Lộ gần làng Phổ Lại. Về sau, khi nghề làm giấy phát triển mạnh, một số làng Việt khác ở Cam Lộ cũng đã chủ động trồng các loại cây này để cung cấp nguyên liệu.Ảnh: Nguyên liệu làm giấy được tuyển chọn kỹ lưỡngCác bước chế biến vỏ dó Ngâm vỏ dó: Vỏ cây sau khi thu mua được ngâm nước khoảng hai ngày cho mềm, rồi tiếp tục ngâm với nước vôi trong và nước vôi đặc. Sau đó, chúng được xếp vào vạc lớn, đun sôi khoảng 5 - 7 canh giờ cho chín nhừ rồi rửa sạch nước vôi.Làm bìa: Đây là công đoạn lột lớp vỏ lụa màu xanh bên ngoài vỏ dó. Phần ruột trắng bên trong tiếp tục được ngâm nước vôi cho thật bở để chuẩn bị cho công đoạn giã. Lớp vỏ lụa xanh bên ngoài cũng không bỏ đi mà được dùng để làm giấy moi – loại giấy thô, nhiều xơ, thường dùng gói hàng hoặc cung cấp cho các làng nghề làm quạt giấy.Giã vỏ dó: Đây là công việc nặng nhọc, thường do nam giới đảm nhiệm. Vỏ dó được giã trong cối đá hoặc gỗ lớn bằng chày gỗ lim, gỗ mít có đầu bọc kim loại. Tiếng chày "căng cụp, căng cụp" vang vọng khắp vùng là âm thanh quen thuộc của làng nghề. Quá trình giã giúp vỏ dó tơi xơ, tạo thành bột dó dẻo, quánh.Pha chế bột giấy: Bột dó sau khi giã được đãi sạch, rồi cho vào chum ngâm nước sạch, đánh nhuyễn. Người Phổ Lại còn biết dùng chất dẻo từ vỏ cây bời lời để pha chế, giúp bột dó trắng nhuyễn và có độ kết dính hoàn hảo.Xeo giấy - Nghệ thuật của đôi bàn tay khéo léo Xeo giấy (tráng giấy) là công đoạn đòi hỏi sự khéo léo, tỉ mẫn và thường do phụ nữ đảm nhận. Bột giấy được đổ vào khuôn xeo (làm bằng gỗ hoặc tre, có liềm xeo là tấm mành tre đan dày). Người thợ sẽ nghiêng khuôn xeo qua lại sao cho bột giấy tráng một lớp mỏng, đều trên liềm xeo. Khi nhấc khuôn lên, nước sẽ chảy đi, để lại một lớp bột giấy mỏng kết dính. Giấy sau khi xeo được xếp thành chồng, ép chặt, sau đó gỡ ra từng tờ và hong khô để tạo thành sản phẩm cuối cùng.Ảnh: Những tờ giấy được hoàn thiện dưới bàn tay của các nghệ nhân làng nghềChất lượng giấy thành phẩm phụ thuộc vào chất lượng vỏ dó và sự cẩn trọng trong từng khâu: ngâm, ủ, giã, đãi. Nếu các công đoạn được thực hiện đúng chuẩn, tờ giấy sẽ trắng, mịn và dai. Giấy tốt dùng để viết, còn loại không đạt yêu cầu sẽ được cung cấp cho các làng nghề làm quạt giấy, hàng mã hoặc dùng gói hàng.Mỗi tờ giấy dó Phổ Lại không chỉ là một sản phẩm thủ công tinh xảo, mà còn là kết tinh của thiên nhiên, sự tỉ mỉ trong từng công đoạn và tinh thần lao động bền bỉ của những người thợ làng nghề – gìn giữ một nét đẹp văn hóa truyền thống đang dần mai một.Bên cạnh nghề làm giấy và tôi vôi, khu vực quanh Phổ Lại xưa kia còn tập trung nhiều làng nghề truyền thống khác tạo nên một bức tranh kinh tế sôi động:Làng Phổ Lại phường với nghề hàng mã.Làng Cẩm Thạch nổi tiếng nghề làm bún.Làng Phú Hậu, An Xuân có nghề đúc đồng, chạm và trang trí đồng, bạc làm vật trang sức.Làng Lâm Xuân với nghề dệt chiếu cói.Làng Đông Hà với nghề rèn cổ truyền.Làng Phương Ngạn chuyên làm quạt giấy.Họ cùng quần tụ, buôn bán, trao đổi tại chợ Sòng và chợ Phiên – những trung tâm thương mại sầm uất bậc nhất Quảng Trị xưa. Dù một số nghề đã mai một, nhiều làng nghề vẫn tồn tại và phát triển mạnh mẽ cho đến ngày nay.Ảnh: Cổng làng Phổ Lại ở Quảng TrịNhững làng nghề truyền thống không chỉ là sinh kế mà còn là nét văn hóa đặc sắc, là di sản văn hóa phi vật thể quý giá của người dân Quảng Trị. Đó là nơi lưu giữ tinh hoa cổ truyền, là không gian để các nghệ nhân thi tài, giao lưu, học hỏi kinh nghiệm.Trước những tác động mạnh mẽ của công nghiệp hóa, nhiều nghề thủ công truyền thống đang dần mai một. Tuy nhiên, vẫn còn đó những người con tâm huyết, thiết tha với nghề, mong muốn trao truyền lại cho thế hệ mai sau.Để bảo tồn và phát huy giá trị của làng nghề và nghề truyền thống, việc cấp thiết là cần nhanh chóng tiến hành điều tra, khảo sát tổng thể các ngành nghề và nghệ nhân trên toàn tỉnh Quảng Trị. Từ đó, thống kê, phân loại, đánh giá thực trạng và đề xuất các giải pháp định hướng bảo tồn. Đồng thời, việc lập danh mục và vinh danh các nghệ nhân truyền thống bằng danh hiệu "Nghệ nhân nghề truyền thống Quảng Trị" là vô cùng cần thiết, nhằm động viên, khuyến khích họ trong công cuộc giữ gìn những giá trị truyền thống của cha ông, để những "bức thông điệp nghề thủ công truyền thống" vẫn được ngàn năm lưu truyền.Ảnh: Tiếp tục gìn giữ và phát huy truyền thống làng nghềNghề làm giấy và tôi vôi tại làng Phổ Lại không chỉ là câu chuyện về những sản phẩm thủ công, mà còn là bản sắc văn hóa, là ký ức về một thời kỳ phát triển sôi động của Quảng Trị. Dù thời gian có làm mai một một vài nghề, nhưng tinh thần cần cù, sáng tạo và lòng yêu nghề vẫn luôn chảy trong huyết quản của người dân nơi đây. Việc gìn giữ và phát huy những giá trị truyền thống này không chỉ là trách nhiệm của cộng đồng mà còn là cơ hội để thế hệ mai sau hiểu rõ hơn về cội nguồn và bản sắc của mình. Hy vọng rằng, những câu chuyện về làng nghề Phổ Lại sẽ tiếp tục được kể, được lan tỏa, có thể thông qua những hành trình khám phá văn hóa cùng Sovaba Travel, để di sản quý giá này mãi mãi trường tồn cùng thời gian.