Người Pa Cô Quảng Trị và nghi lễ cúng mùa: Nét văn hóa độc đáo bên dãy Trường Sơn

Dân tộc Pa Cô là một trong những dân tộc thiểu số sinh sống chủ yếu tại các huyện miền núi Hướng Hóa và Đakrông, tỉnh Quảng Trị, cùng một phần nhỏ ở Thừa Thiên Huế. Với dân số khoảng 20.000 người, người Pa Cô mang bản sắc văn hóa riêng biệt, đậm chất núi rừng Trường Sơn. Tên gọi “Pa Cô” có nghĩa là “người phía núi”, phản ánh mối liên hệ chặt chẽ giữa họ và thiên nhiên. Lối sống tự cung tự cấp, gắn bó với nương rẫy, đã định hình nên những phong tục, tập quán độc đáo, trong đó nghi lễ cúng mùa là một điểm nhấn văn hóa đặc sắc. Nghi lễ cúng mùa, còn được gọi là Lễ hội Ada Koonh (Mừng lúa mới), là một trong những nghi lễ quan trọng nhất của người Pa Cô, thường diễn ra vào tháng 11 hoặc 12 âm lịch, sau khi vụ mùa kết thúc. Đây không chỉ là dịp để tạ ơn thần linh, đặc biệt là Yang/Giàng vị thần bảo trợ mùa màng, mà còn là cơ hội để cộng đồng gắn kết, chia sẻ niềm vui sau một năm lao động vất vả. Lễ cúng mùa thể hiện lòng biết ơn thiên nhiên, tổ tiên và cầu mong một năm mới mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu.

Lễ cúng mùa thường được tổ chức tại nhà chung hoặc tại các khu vực thiêng liêng như rừng cấm (Tăng Kin). Thời điểm tháng 11 hoặc 12 âm lịch được chọn vì đây là lúc vụ lúa rẫy đã thu hoạch xong, đánh dấu sự hoàn thành của một chu kỳ nông nghiệp. Không gian tổ chức không chỉ mang ý nghĩa tâm linh mà còn là nơi diễn ra các hoạt động văn hóa như hát, múa và chơi nhạc cụ truyền thống.

Người Pa Cô chuẩn bị các lễ vật cẩn thận, thể hiện lòng thành kính đối với thần linh. Các lễ vật phổ biến bao gồm:

• Lợn, gà: Biểu tượng cho sự sung túc và thịnh vượng.
• Xôi, bánh aquat: Đại diện cho thành quả lao động từ vụ mùa.
• Rượu trắng: Dùng để dâng cúng và chia sẻ trong cộng đồng.
• Tânghọt: Loại hoa làm từ tre, mang ý nghĩa linh thiêng, không thể thiếu trong nghi lễ.
• Dzèng: Những tấm vải trang trí, thể hiện sự tỉ mỉ và khéo léo của người Pa Cô.

Mỗi lễ vật được chọn lựa kỹ lưỡng, thường là những sản phẩm tốt nhất từ vụ mùa hoặc chăn nuôi, thể hiện sự trân trọng và lòng biết ơn.

Quy trình nghi lễ

Nghi lễ cúng mùa của người Pa Cô được tiến hành qua nhiều bước, mỗi bước mang ý nghĩa riêng:

• Chuẩn bị lễ vật: Các gia đình trong làng cùng nhau đóng góp và chuẩn bị lễ vật, đảm bảo mọi thứ sẵn sàng trước ngày cúng.
• Khấn nguyện: Lễ cúng bao gồm sáu lần khấn, mỗi lần hướng đến một mục đích cụ thể, từ tạ ơn thần linh đến cầu mong sức khỏe và mùa màng năng suất.
• Hiến sinh: Một số nghi lễ có thể bao gồm việc hiến sinh gia súc như lợn hoặc gà, thể hiện sự thành kính.
• Hát múa và giao lưu: Sau phần nghi lễ chính, cộng đồng tham gia các hoạt động văn hóa như hát dân ca (Thun, Nha nhim, Xiềng, Tưrra), múa cồng chiêng và chơi nhạc cụ truyền thống, tạo nên không khí rộn ràng, đoàn kết.

Yang/Giàng, vị thần bảo trợ mùa màng, đóng vai trò trung tâm trong nghi lễ. Người Pa Cô tin rằng Yang/Giàng che chở cho cuộc sống và mùa vụ của họ. Các lời khấn bằng tiếng Pa Cô không chỉ thể hiện sự tôn kính mà còn là cách giữ gìn ngôn ngữ và bản sắc văn hóa.

So với các dân tộc lân cận như Vân Kiều hay Tà Ôi, nghi lễ cúng mùa của người Pa Cô có những điểm độc đáo:

• Không gian tổ chức: Nhà chung hoặc rừng cấm được chọn làm nơi thực hiện nghi lễ, khác với một số dân tộc tổ chức tại rẫy hoặc nhà riêng.
• Sáu lần khấn: Quy trình khấn nguyện phức tạp, mỗi lần mang ý nghĩa riêng, thể hiện sự chi tiết và trang trọng.
• Tânghọt và dzèng: Những vật phẩm đặc trưng này không xuất hiện trong nghi lễ của nhiều dân tộc khác, làm nổi bật bản sắc Pa Cô.

Nghi lễ cúng mùa của người Pa Cô Quảng Trị là một biểu tượng của sự đoàn kết, lòng biết ơn và mối liên hệ sâu sắc với thiên nhiên. Qua những lễ vật tỉ mỉ chuẩn bị, các lời khấn trang nghiêm và không khí cộng đồng rộn ràng, nghi lễ này không chỉ bảo tồn văn hóa Pa Cô mà còn truyền tải những giá trị nhân văn sâu sắc. Để hiểu thêm về nét đẹp văn hóa này, bạn có thể tham khảo các tài liệu nghiên cứu về dân tộc thiểu số Quảng Trị hoặc trực tiếp trải nghiệm tại các lễ hội địa phương. Hãy cùng chung tay bảo vệ và lan tỏa giá trị văn hóa độc đáo của người Pa Cô!