Người Rục – Tộc người bí ẩn giữa đại ngàn Quảng Bình

Trước năm 1959, cuộc sống của người Rục gần như tách biệt hoàn toàn với thế giới bên ngoài. Họ sống như những người săn bắt hái lượm thực thụ, dựa vào rừng để tìm kiếm thức ăn. Hàng ngày, họ lên rừng hái bột cây đoác, bắt cá suối, săn bắt những con thú nhỏ để duy trì cuộc sống. Cái ăn của họ là những gì thiên nhiên ban tặng, không phải mua bán, trao đổi.  

Người Rục không có tên tộc riêng, không có khái niệm về dân tộc hay quốc gia. Khi được phát hiện và định cư, họ mới bắt đầu làm quen với cái tên "Việt Nam" mà người ta nói cho họ nghe. Cuộc sống trong hang động khép kín, họ ngủ đứng vì tin rằng như thế sẽ tránh được ma quỷ, thú dữ. Trong nhận thức của họ, ma thuật có sức mạnh to lớn, có thể xua đuổi những điều xấu, bảo vệ phụ nữ khỏi mang thai ngoài ý muốn hay ngăn chặn thú dữ. Lời nguyền, câu thần chú là những gì họ tin tưởng và gìn giữ.  

Những người lính biên phòng Cà Xèng khi phát hiện ra người Rục đã phải mất nhiều tháng trời để thuyết phục, giải thích, mới có thể đưa 11 hộ gia đình với 34 người Rục đầu tiên rời khỏi hang đá, xuống thung lũng Rục Làn ở xã Thượng Hóa, huyện Minh Hóa để định cư. Khi ấy, rời bỏ hang đá quen thuộc để xuống đồng bằng, dựng lều, trỉa đậu, trồng ngô không hề dễ dàng với họ. Những ánh mắt hoang mang, e ngại của người Rục trước thế giới rộng lớn bên ngoài dường như vẫn còn vương vấn mãi trong lòng những người lính đã từng giúp đỡ họ.  

Cuộc sống trong hang đá của người Rục trước đây không phải chỉ là những thiếu thốn vật chất, mà còn là sự cách biệt gần như tuyệt đối với xã hội bên ngoài. Họ không biết đến tiền bạc, không hiểu khái niệm về "nhà nước", không có sự giao thương hay tiếp xúc với bất kỳ ai ngoài chính mình. Người Rục từng được gọi là "người hang động", cái tên dân dã nhưng cũng chất chứa biết bao câu chuyện buồn vui của một tộc người nhỏ bé giữa lòng núi rừng Quảng Bình.  

Cuộc sống của người Rục dù giản dị nhưng vẫn chứa đựng những nét văn hóa riêng biệt, gắn bó mật thiết với rừng núi và thiên nhiên hoang dã. Một trong những điều đặc biệt nhất trong văn hóa người Rục là các nghi lễ, được coi là sợi dây nối liền họ với thế giới tâm linh và những điều huyền bí xung quanh.  

Người Rục tin rằng những nghi lễ này có thể giúp họ kiểm soát thú rừng, xua đuổi điều xấu, bảo vệ khỏi ma quỷ hoặc chữa lành vết thương. Một trong những nghi lễ được nhiều người kể lại là lễ "đóng cửa", dùng để ngăn mang thai ngoài ý muốn hoặc bảo vệ sức khỏe. Khi thực hiện nghi lễ, thầy Shaman - người có khả năng kết nối với cõi vô hình, sẽ sử dụng ống tre để tạo âm thanh trầm bổng, rồi đọc những câu thần chú bí ẩn. Tiếng gió rì rào hòa cùng âm thanh từ ống tre như lời thì thầm của rừng già, vừa gần gũi vừa huyền bí.  

Dù vậy, nội dung cụ thể của các câu chú, lời nguyền chỉ có người Rục biết và giữ kín như một báu vật thiêng liêng. Họ ít khi chia sẻ và coi đó là điều riêng của tộc người Rục. Những ai may mắn được chứng kiến các nghi lễ ấy đều cảm nhận rõ sự thành kính, niềm tin sâu sắc và chút gì đó bí ẩn, khó diễn tả.  

Người Rục nói thứ tiếng thuộc nhóm Việt - Mường (ngữ hệ Nam Á). Ngôn ngữ ấy từng là cầu nối duy nhất của họ với thế giới xung quanh, là phương tiện để họ kể chuyện, hát ru và truyền lại những gì mình biết cho thế hệ sau. Nhưng rồi, thời gian và sự thay đổi đã làm ngôn ngữ ấy dần phai nhạt. Số người thành thạo tiếng Rục ngày càng ít đi, nhiều người trẻ đã quen với tiếng Việt hơn tiếng mẹ đẻ của mình.  

Hiện nay, người Rục chủ yếu sinh sống tại các bản Dằn, Ón, Mò O Ồ Ồ nằm trong vùng Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng. Cuộc sống của họ đã dần thay đổi, không còn phụ thuộc hoàn toàn vào săn bắt, hái lượm như xưa. Người Rục giờ đã biết trồng lúa, trồng ngô, trỉa đậu trên những mảnh đất nhỏ bên sườn núi, biết dựng nhà, sống thành từng bản làng ổn định hơn. Những mái nhà sàn đơn sơ bên sườn đồi, những ruộng lúa xanh mướt giữa thung lũng là hình ảnh quen thuộc của các bản người Rục hôm nay.  

Để giúp người Rục hòa nhập và ổn định cuộc sống, chính phủ đã thực hiện nhiều chính sách hỗ trợ, như di dời họ đến những khu vực dễ tiếp cận hơn, gần đường xá, trường học và cơ sở y tế. Tuy nhiên, không phải ai cũng dễ dàng từ bỏ nơi chốn quen thuộc, mảnh đất gắn bó bao đời của mình. Nhiều người vẫn chọn ở lại những ngôi nhà nhỏ dưới chân núi, bên rừng sâu, nơi gắn liền với ký ức của họ.  

Một trong những câu chuyện đáng nhớ nhất về những thay đổi của người Rục là Hồ Tiến Nam - người Rục đầu tiên tốt nghiệp đại học vào năm 2013 và trở thành giáo viên. Đó không chỉ là niềm tự hào của riêng Nam, mà còn là niềm vui của cả cộng đồng người Rục, như một tia sáng nhỏ len lỏi qua từng nếp nhà sàn đơn sơ. Những đứa trẻ Rục giờ đây đã bắt đầu đi học, biết đọc biết viết, biết mơ về một tương lai khác hơn cuộc sống gắn liền với rừng núi.  

Tuy nhiên, hành trình hòa nhập với xã hội bên ngoài của người Rục vẫn còn nhiều khó khăn. Ngôn ngữ Rục không có chữ viết riêng, dần bị mai một khi các thế hệ trẻ quen thuộc hơn với tiếng Việt. Những câu chuyện cổ tích, những lời ru bằng tiếng Rục dần thưa thớt hơn, chỉ còn lại trong ký ức của người già. Văn hóa truyền thống, những nghi lễ Shaman thiêng liêng dần trở thành câu chuyện của quá khứ, đứng trước nguy cơ "biến mất" giữa vòng xoáy của kinh tế thị trường và sự phát triển hiện đại.  

Gần đây, những tour du lịch đến các bản người dân tộc thiểu số đã bắt đầu được tổ chức, mang đến cơ hội để du khách khám phá cuộc sống của một tộc người từng sống biệt lập giữa rừng sâu. Những tour này khởi xướng từ năm 2021, giúp du khách trải nghiệm thực tế bằng cách chèo kayak trên suối, thăm ruộng lúa nhỏ nơi người Rục trồng trọt và tự tay tặng quà cho bà con. Đặc biệt, vào mùa mưa từ tháng 11 đến tháng 8, khi thời tiết khắc nghiệt hơn, việc ghé thăm và chia sẻ cùng người Rục càng thêm ý nghĩa.  

Du lịch không chỉ mang đến nguồn thu nhập cho người dân mà còn giúp quảng bá văn hóa Rục ra bên ngoài, để nhiều người biết đến hơn về một tộc người nhỏ bé nhưng đầy nghị lực. Nhìn thấy nụ cười của trẻ em Rục khi được tặng quyển vở mới, thấy ánh mắt rạng rỡ của những người già khi kể chuyện cũ, du khách mới hiểu được phần nào sự giản dị, chân thành của người Rục giữa núi rừng hoang sơ.  

Du khách có thể tham gia các tour du lịch đến thăm làng người Rục, không chỉ để khám phá mà còn để hiểu hơn, để sẻ chia với những con người giản dị nhưng kiên cường. Một món quà nhỏ, một câu chuyện bên bếp lửa bập bùng, hay chỉ đơn giản là sự lắng nghe chân thành cũng đủ để lại ấn tượng và kết nối những tâm hồn.  

Giữa những thay đổi của thời gian, người Rục vẫn ở đó, sống với núi rừng, giữ lấy những giá trị truyền thống của mình, như dòng suối nhỏ âm thầm chảy giữa đại ngàn. Có lẽ, chỉ cần thêm một chút sẻ chia, thêm một chút yêu thương, thì bản sắc của người Rục sẽ mãi xanh tươi, bền bỉ như chính những cánh rừng già đã nuôi dưỡng họ bao đời nay.