Nhà thờ Tam Tòa cũ, tọa lạc uy nghi trên tả ngạn sông Nhật Lệ thuộc thành phố Đồng Hới, tỉnh Quảng Bình, là một công trình kiến trúc Công giáo mang đậm giá trị lịch sử và văn hóa. Nơi đây không chỉ là một trong những nhà thờ lâu đời nhất tại Việt Nam mà còn là một biểu tượng kiên cường, một chứng tích sống động về những thăng trầm của lịch sử dân tộc.
Nhà thờ Tam Tòa cũ được xây dựng năm nào? Quá trình xây dựng
Quảng Bình
Sovaba.travel
Cập nhật: 14/06/20251. Nhà thờ Tam Tòa cũ: Quá trình xây dựng và phát triển
Nền móng của giáo xứ Tam Tòa được đặt từ thế kỷ XVII, khi Giáo họ Đồng Hới (còn được gọi là họ Lũy hay họ Sáo Bùn) được hình thành. Tuy nhiên, một biến cố bi thương đã thúc đẩy sự chuyển dịch. Năm 1886, cuộc đột kích của phong trào Văn Thân vào giáo xứ Sáo Bùn đã cướp đi sinh mạng của 52 giáo dân và thiêu rụi nhà thờ. Chính vì lý do này, một số lượng lớn giáo dân đã phải chạy về Đồng Hới lánh nạn. Đến khoảng cuối năm 1886, họ đạo Sáo Bùn chính thức chuyển địa điểm về Đồng Hới, đặt nền móng cho Giáo xứ Tam Tòa và bắt đầu tiến hành xây dựng nhà thờ đầu tiên bên bờ sông Nhật Lệ.
Công trình nhà thờ Tam Tòa cũ được khởi công vào năm 1887 dưới sự chỉ đạo của linh mục Claude Bonin (người dân địa phương thường gọi là Cố Ninh). Nhà thờ được xây dựng nhằm phục vụ khoảng 1.200 giáo dân trong vùng. Kiến trúc ban đầu của nhà thờ mang phong cách Gothic đặc trưng, phổ biến ở châu Âu vào thế kỷ XIX, hoặc có thể ảnh hưởng từ lối kiến trúc Bồ Đào Nha, tạo nên một công trình đồ sộ và độc đáo.
Năm 1887, dưới sự chỉ đạo của linh mục Clause Bonin (Cố Ninh), Nhà thờ Tam Tòa được khởi công xây dựng với phong cách kiến trúc Bồ Đào Nha, mang nét cổ kính đặc trưng. Đến năm 1940, linh mục René Morineau (Cố Trung) cho tu sửa và tái thiết, giúp nhà thờ trở thành một trong những công trình tôn giáo đẹp nhất Việt Nam thời bấy giờ, với kiến trúc Gothic châu Âu thế kỷ 19. Nhà thờ không chỉ là nơi diễn ra các nghi thức tôn giáo như cầu nguyện, xưng tội, rửa tội, mà còn là trung tâm sinh hoạt văn hóa của cộng đồng Công giáo tại Đồng Hới.
Đặc biệt, Nhà thờ Tam Tòa gắn liền với một sự kiện lịch sử quan trọng: đây là nơi nhà thơ Hàn Mạc Tử được rửa tội vào năm 1912, với tên thánh François Nguyễn Trọng Trí. Điều này càng làm tăng giá trị văn hóa và tâm linh của di tích.
2. Biến cố chiến tranh và hiện trạng nhà thờ Tam Tòa ngày nay
Sau Hiệp định Genève năm 1954, phần lớn giáo dân Tam Tòa đã di cư vào miền Nam và lập nên một giáo xứ mới cùng tên ở Đà Nẵng. Nhà thờ Tam Tòa cũ ở Đồng Hới dần rơi vào tình trạng bỏ hoang và không còn được sử dụng thường xuyên.
Bước ngoặt bi kịch của nhà thờ xảy ra trong giai đoạn chiến tranh Việt Nam, đặc biệt từ năm 1964 đến 1972. Nhà thờ Tam Tòa trở thành mục tiêu hứng chịu những đợt không kích dữ dội từ Không quân và Hải quân Hoa Kỳ. Đỉnh điểm là trận không kích vào ngày 11/2/1965, khiến nhà thờ bị đánh bom sập hoàn toàn. Ngày nay, chỉ còn lại phần tháp chuông với vô số vết đạn chằng chịt và một phần cột trụ bằng gạch trên nền đá cũ kỹ, sừng sững giữa không gian.
Để ghi lại dấu ấn của một thời kỳ đau thương, vào ngày 26/3/1997, Ủy ban nhân dân tỉnh Quảng Bình đã ban hành Quyết định số 143/QĐ-UB, công nhận khu vực tháp chuông nhà thờ Tam Tòa là Khu Chứng tích Tội ác Chiến tranh và là Di tích Văn hóa Lịch sử cấp tỉnh. Hiện tại, phế tích nhà thờ không chỉ là một địa điểm thu hút du khách tham quan mà còn là một lời nhắc nhở sâu sắc về sự tàn khốc của chiến tranh, góp phần giáo dục ý thức gìn giữ hòa bình cho thế hệ mai sau.
3. Kiến trúc độc đáo của Nhà thờ Tam Tòa Cũ
Dù chỉ còn lại tháp chuông, Nhà thờ Tam Tòa Cũ vẫn toát lên vẻ đẹp cổ kính và trang nghiêm. Ban đầu, nhà thờ được xây dựng theo phong cách Bồ Đào Nha, sau đó được tái thiết với kiến trúc Gothic châu Âu vào năm 1940. Một số đặc điểm nổi bật bao gồm:
- Tháp chuông ba tầng: Cao hơn 10 mét, được xây trên nền móng đá vững chãi, với mái vòm tròn đặc trưng của kiến trúc Gothic.
- Bờ tường đổ nát: Những vết đạn và dấu tích chiến tranh vẫn còn nguyên, tạo nên một bức tranh lịch sử sống động.
- Vị trí đắc địa: Nằm bên bờ sông Nhật Lệ, cạnh công viên Đồng Mỹ, tháp chuông là điểm nhấn trong không gian đô thị Đồng Hới.
Mặc dù bị tàn phá, di tích vẫn thu hút du khách bởi vẻ đẹp hoang tàn, gợi lên cảm giác tiếc nuối và suy tư về quá khứ.
4. Nhà thờ Tam Tòa mới: Niềm tin vươn mình
Với nhu cầu tâm linh của cộng đồng giáo dân, vào ngày 26/3/1997, UBND tỉnh Quảng Bình đã cấp phép cho Giáo xứ Tam Tòa xây dựng một nhà thờ mới. Công trình này được đặt tại địa điểm cách nhà thờ cũ khoảng 2km, nay thuộc đường Thống Nhất, phường Nam Lý.
Lễ đặt viên đá đầu tiên của nhà thờ Tam Tòa mới diễn ra vào ngày 21/4/2006, đánh dấu một khởi đầu mới đầy hy vọng. Công trình được xây dựng theo kiến trúc Gothic hiện đại, với quy mô lớn gồm hai tầng: tầng dưới dùng cho các hoạt động sinh hoạt chung và tầng trên là không gian thờ phượng chính. Sau gần hai thập kỷ xây dựng, nhà thờ Giáo xứ Tam Tòa mới đã được Đức Giám mục Louis Nguyễn Anh Tuấn long trọng khánh thành và cung hiến vào ngày 12/8/2023, mở ra một chương mới trong lịch sử phát triển của Giáo xứ.
5. Nhà thờ Tam Tòa trong lòng người dân Quảng Bình
Với người dân địa phương, Nhà thờ Tam Tòa Cũ không chỉ là một di tích mà còn là biểu tượng của sự kiên cường và niềm tin. Dù đã trải qua nhiều biến cố, từ sự huy hoàng của một thánh đường tráng lệ đến phế tích chiến tranh, di tích vẫn giữ được sức hút đặc biệt. Nhiều du khách sau khi tham quan đã bày tỏ sự xúc động trước vẻ đẹp hoang tàn và câu chuyện lịch sử đằng sau tháp chuông.
Nhà thơ Hàn Mạc Tử, một người con của Tam Tòa, từng để lại những vần thơ đầy cảm xúc về đức tin và quê hương. Dẫn lời Đức cha Giuse Võ Đức Minh, một người con của giáo xứ: “Tuy xa quê, nhưng lòng tôi vẫn luôn hướng về nơi đã đưa tôi vào đời”. Những tình cảm này càng làm tăng giá trị tinh thần của Nhà thờ Tam Tòa.
Nhà thờ Tam Tòa cũ không chỉ là một công trình kiến trúc mang đậm dấu ấn lịch sử, mà còn là một chứng nhân thầm lặng của những biến cố lớn lao. Sau nhiều biến cố của thời gian, tháp chuông đổ nát của nhà thờ Tam Tòa cũ vẫn sừng sững giữa lòng Đồng Hới. Nó nhắc nhở về một quá khứ đầy đau thương nhưng cũng khẳng định ý chí kiên cường của con người và niềm tin bất diệt. Sự ra đời của nhà thờ Tam Tòa mới, khang trang và hiện đại, chính là minh chứng cho sức sống mãnh liệt của cộng đồng và sự tiếp nối của đức tin. Để có cái nhìn sâu sắc hơn về câu chuyện đầy cảm xúc này và khám phá trọn vẹn những di sản còn sót lại, hãy cùng Sovaba Travel tham gia tour Nhà thờ Tam Tòa ngay hôm nay.
