undefinedGiữa đại ngàn Trường Sơn hùng vĩ, nằm ẩn mình tại thôn Duy Tân, thị trấn Lao Bảo, huyện Hướng Hóa, tỉnh Quảng Trị, cách Đường 9 hơn 2km và cách thành phố Đông Hà 80km về phía Tây, một chứng tích lịch sử mang tên Nhà tù Lao Bảo sừng sững uy nghi. Nơi đây, phía Tây Nam giáp sông Sê Pôn – biên giới tự nhiên giữa Việt Nam và Lào, không chỉ là một địa danh mang giá trị lịch sử to lớn mà còn là biểu tượng sống động cho tội ác tày trời của thực dân Pháp và tinh thần đấu tranh bất khuất của dân tộc Việt Nam.Ảnh: Dấu ấn lịch sử từ thuở sơ khaiCuộc sống ở Lao Bảo ngày nay đổi thay từng ngày, nhộn nhịp phát triển về kinh tế, văn hóa - xã hội. Nhưng xa xưa, miền biên viễn này là vùng đất hoang vu, rừng núi trùng điệp, khí hậu khắc nghiệt, rừng thiêng nước độc. Chính vì vậy, vào thời kỳ phong kiến, triều đình nhà Nguyễn đã cho xây dựng tại đây một Bảo Trấn Lao để giữ gìn vùng biên cương, ngăn chặn quân xâm lược, đồng thời làm nơi lưu đày các tội nhân mang trọng án.Sau này, khi thực dân Pháp nổ súng xâm lược và khai thác thuộc địa, trấn áp các phong trào yêu nước, chúng đã xây dựng hàng loạt nhà tù trên khắp đất nước Việt Nam. Lao Bảo, với những yếu tố khắc nghiệt và biệt lập, đã trở thành một địa điểm chiến lược để thực hiện mưu đồ này. Năm 1908, thực dân Pháp cho xây dựng nhà tù ngay trên khu đất của Bảo Trấn Lao xưa. Nơi đây chỉ giam giữ phạm nhân đến năm 1945, sau Cách mạng tháng Tám thành công thì không còn giam giữ tù nhân nữa.Từ năm 1968 - 1971, quân đội ta chọn địa điểm nhà tù Lao Bảo làm điểm đóng quân. Do đó, khi đế quốc Mỹ tấn công, chúng đã sử dụng bom dội xuống, khiến hầu hết hệ thống nhà tù bị đánh sập. Tuy nhiên, giá trị lịch sử của Nhà tù Lao Bảo vẫn được công nhận. Ngày 25/1/1991, nhà tù Lao Bảo đã được Bộ Văn hóa Thông tin xếp hạng di tích cấp quốc gia theo Quyết định số 154/BVHTT.Trong bức tranh u tối của chế độ nhà tù thực dân, Lao Bảo nổi lên như một biểu tượng của sự khốc liệt và tinh thần bất khuất – nơi mà tù đày không thể khuất phục được lòng yêu nước và lý tưởng cách mạng.Địa ngục trần gian giữa đại ngànNếu ở miền Bắc có nhà tù Sơn La, Hỏa Lò, miền Nam có Côn Đảo, thì ở miền Trung có Nhà tù Lao Bảo. Nơi đây đã từng giam giữ các tù nhân từ Thanh Hóa đến Bình Thuận, với tổng cộng 354 tù nhân, trong đó có 122 người là đảng viên Đảng Cộng sản. Nhà tù Lao Bảo là một trong những nhà tù lớn nhất tại Đông Dương lúc bấy giờ, rộng khoảng 10ha. Toàn bộ các công trình nhà tù được bao quanh bởi hệ thống tường thành kiên cố cao 3,5m và nhiều lô cốt bảo vệ ở các góc thành và các vị trí quan trọng.Ảnh: Những vết tích hoang tàn sau năm tháng chiến tranh khốc liệtQuy định hà khắc và các khu giam giữTheo chị Võ Thị Thu Hằng - Phó trưởng Ban quản lý Di tích nhà tù Lao Bảo cho biết: "Ở đây có một nguyên tắc không có nơi nào thực hiện, tất cả tù nhân không đứng, ngồi xếp hàng mà phải nằm xếp hàng ở giữa sân. Sau đó cai ngục mới phát một bộ áo quần tù nhân có in dấu và số tù, lần lượt họ bị đưa ra cạo trọc đầu và đưa vào lò rèn. Ở đó tù nhân sẽ bị đóng gông cùm, gắn xiềng xích. Tùy vào tội nặng nhẹ mà tù nhân bị cai ngục đưa về các lao khác nhau: lao A, lao B, lao C, lao D hay lao E."Lao A và B, được xây dựng năm 1908, làm bằng gỗ lợp ngói. Mỗi dãy nhà dài 15m, rộng 5m, cao 2m và có thể giam giữ được 60 tù nhân. Đáng tiếc, sau này bom Mỹ dội xuống đã phá hủy hoàn toàn. Năm 1931, sau khi Đảng Cộng sản ra đời, phong trào chống thực dân Pháp diễn ra mạnh mẽ. Thực dân Pháp cho xây dựng dãy nhà gồm 3 lao kiên cố bằng bê tông cốt thép là lao C, D, E. Mỗi nhà lao dài 30m, rộng 6m, giam giữ được khoảng 180 tù nhân. Đặc biệt, khi bị giam ở lao E, tù nhân vẫn bị đeo gông cùm ở cổ, chân tay đeo xiềng xích.Chế độ lao tù tàn khốc và khu biệt giamVới khí hậu khắc nghiệt, nạn muỗi rừng, lũ quét cùng với chế độ nhà tù hà khắc như: chế độ lao dịch nặng nhọc, tra tấn phạm nhân dã man kiểu thời trung cổ; ăn uống tồi tệ, đau ốm không có thuốc men... đã hành hạ thể xác con người đến chết dần, chết mòn. Nhiều người đã bỏ mạng vì kiết lị, vì sốt rét ác tính... Nhà tù Lao Bảo thực sự trở thành địa ngục trần gian đối với tù nhân bị giam giữ.Ngoài ra, ở đây còn có khu nhà biệt giam nằm ở phía Đông của nhà tù để giam những tù nhân đặc biệt quan trọng, gồm có 13 buồng, mỗi buồng rộng 1m, cao 2,14m. Các tù nhân không nằm trực tiếp lên sàn xi măng mà chúng cho kê thêm tấm ván bằng gỗ lim, sao cho từ ván đến trần chỉ có 0,7m. Chính vì vậy, tù nhân bị giam ở đây chỉ có thể nằm hoặc ngồi khom.Nơi ươm mầm ý chí cách mạngTại đây đã từng giam giữ nhiều nhà cách mạng lỗi lạc như đồng chí Nguyễn Chí Thanh, nhà thơ Tố Hữu. Lúc bị giam ở đây, nhà thơ Tố Hữu mới tròn 20 tuổi. Và đó cũng là nơi nhà thơ viết nên bài thơ nổi tiếng là “Trăng trối”, “Con cá chột nưa” thể hiện khí tiết của người cộng sản:Ảnh:Chốn địa ngục giữa đại ngàn Trường Sơn“Đến hôm nay phút chết đã kề bên Đến hôm nay kiệt sức, tôi nằm rên Trên ván lạnh không mảnh mền, manh chiếu. Đời cách mạng, từ khi tôi đã hiểu Dấn thân vô là phải chịu tù đày Là gươm kề tận cổ, súng kề tai Là thân sống chỉ coi còn một nửa Bao khổ ấy, thôi cần chi nói nữa”Bằng ý chí, nghị lực của người cộng sản, sự cổ vũ của đồng chí, đồng đội xung quanh, các chiến sĩ cách mạng hiểu ra rằng:“Danh dự của riêng thân Là của chung đồng chí Phải giữ gìn tỉ mỉ Như tròng mắt con ngươi Đến cạn máu tàn hơi Không xa rời kỷ luật!”Cuộc đấu tranh tuyệt thực, tuyệt ẩm 14 ngày đêm tại nhà tù Lao Bảo đã giành thắng lợi. Thực dân Pháp phải nhượng bộ cho tù chính trị ở đây một số yêu sách. Sau này, thực dân Pháp hiểu ra những người cầm đầu như đồng chí Nguyễn Chí Thanh và nhà thơ Tố Hữu đặc biệt nguy hiểm. Để cách ly những người cầm đầu với phong trào đấu tranh của các chiến sĩ cộng sản, chúng đã cho chuyển các đồng chí vào nhà tù Buôn Ma Thuột.Từ những điều kiện sống tàn khốc và sự tra tấn dã man đến những cuộc đấu tranh kiên cường, bất khuất, Nhà tù Lao Bảo không chỉ là nơi chứng kiến tội ác của thực dân Pháp mà còn là minh chứng hùng hồn cho ý chí sắt đá và lòng kiên trung của những người con yêu nước. Chính tại nơi ngục tù khắc nghiệt này, ngọn lửa cách mạng không những không bị dập tắt mà còn bùng cháy mạnh mẽ, ươm mầm cho những lý tưởng cao đẹp và tinh thần đoàn kết, góp phần làm nên thắng lợi vĩ đại của dân tộc.Bước vào nhà tù Lao Bảo, điều đầu tiên chúng ta sẽ nhìn thấy là hàng chục cây vông đồng cổ thụ, gai góc, gần trăm năm tuổi che mát cả vùng khuôn viên rộng lớn. Những thân cây đầy gai nhọn này là nơi thực dân Pháp tra tấn, phạt tù nhân bằng cách lột áo quần bắt ôm hoặc trèo. Vì thế, cây vông đồng được xem là nhân chứng cho những tội ác man rợ của thực dân Pháp gieo xuống đất này.Phía bên phải, gần những cây vông đồng cổ thụ, là cụm Tượng đài kỷ niệm Lao Bảo do nhà điêu khắc Phạm Văn Hạng thực hiện năm 1999. Tượng đài mang ý nghĩa xoa dịu những đau thương, mất mát từng diễn ra ở nơi đây, nhưng trên hết là ca ngợi ý chí gang thép, tinh thần đấu tranh của những tù nhân. Khởi đầu cụm tượng đài là hình ảnh những sĩ phu yêu nước, tiếp đến là những chiến sĩ Cộng sản. Dù trong chế độ tù đày, xiềng xích, họ vẫn toát lên được tinh thần, khí phách hiên ngang, ngẩng cao đầu trước thực dân.Hình ảnh những nắm tay giơ cao như giữ vững lời thề kiên trung, ý chí kiên định, vượt qua mọi khổ lao xiềng xích, gông cùm. Phía dưới những nắm tay là bốn câu thơ của nhà thơ Tố Hữu viết vào tháng 6/1938:“…Cho tôi hưởng tinh thần hăng chiến đấu Cho da tôi dày dạn với ngày mai Cho tôi hiến đến cuối cùng suối máu Để nhuộm hồng bao cảnh xám bi ai!”Bài thơ "Lao Bảo" này được nhà thơ viết trong một lần đi thăm người anh làm ở bưu điện Lào khi đi ngang qua nhà tù Lao Bảo, cảm thông trước sự thống khổ của những tù nhân bị đày ải ở nơi đây. Nhưng chính nhà thơ Tố Hữu lại không ngờ được bản thân bị đày đến nhà tù này vào tháng 9/1940.Ảnh: Nơi để lại những bài học lịch sử giá trịNhà tù Lao Bảo không chỉ là một chứng tích lịch sử tố cáo tội ác của thực dân Pháp, mà còn là dấu ấn hằn sâu của những năm tháng đau thương dưới ách thống trị tàn bạo. Nơi đây đã từng giam giữ biết bao người con ưu tú của dân tộc, là những chiến sĩ cộng sản, những người yêu nước, với tinh thần bất khuất, ý chí kiên trung, sẵn sàng hy sinh vì độc lập tự do. Giữa bốn bức tường lạnh lẽo và gông cùm xiềng xích, họ vẫn giữ vững niềm tin vào ngày mai tươi sáng. Nhà tù Lao Bảo là minh chứng sống động cho sức mạnh của lòng yêu nước và lý tưởng cách mạng. Đó là bài học sâu sắc, thiêng liêng để giáo dục đạo đức và tinh thần yêu nước cho thế hệ hôm nay và mai sau.Ngày nay, Nhà tù Lao Bảo đã được công nhận là Di tích Quốc gia đặc biệt. Các hạng mục của nhà tù đã được trùng tu, bảo tồn và tôn tạo, giúp du khách có thể hình dung rõ nét về sự khắc nghiệt của chốn lao tù và tinh thần quật cường của những người chiến sĩ cách mạng.Khi đến tham quan, du khách có thể:Tham quan các khu giam giữ, xà lim, nhà bếp, giếng nước...Xem các hiện vật, hình ảnh tái hiện cuộc sống và đấu tranh của tù nhân.Nghe thuyết minh về lịch sử và các câu chuyện cảm động về sự hy sinh và ý chí kiên cường.Cảm nhận không khí linh thiêng, trầm mặc của một chứng tích lịch sử.Để chuyến tham quan được trọn vẹn, du khách nên lựa chọn thời điểm mùa khô để thuận tiện di chuyển, chuẩn bị trang phục thoải mái, lịch sự và đừng quên mang theo nước uống, mũ nón.Ảnh: Những gì còn sót lại sau chiến tranhNhà tù Lao Bảo không chỉ là một địa danh trên bản đồ lịch sử, mà còn là biểu tượng bất diệt của lòng yêu nước, sự hy sinh và ý chí kiên cường của dân tộc Việt Nam trong hành trình giành lại độc lập tự do. Giữa đại ngàn Trường Sơn hoang vu và khắc nghiệt, những chiến sĩ cách mạng năm xưa đã biến nơi ngục tù thành trường học cách mạng, biến đau thương thành sức mạnh, biến xiềng xích thành niềm tin son sắt vào ngày mai. Hôm nay, giữa cuộc sống hiện đại, Nhà tù Lao Bảo vẫn đứng đó – âm thầm kể lại những câu chuyện đau thương nhưng đầy tự hào. Mỗi viên đá, mỗi bức tường, mỗi cánh cửa sắt rỉ sét đều như vang vọng lời nhắc nhở thế hệ mai sau: tự do là điều thiêng liêng, và hòa bình hôm nay được đánh đổi bằng máu, nước mắt và cả sinh mạng của những con người bất khuất. Vì thế, hãy một lần đến với nhà tù Lao Bảo – không chỉ để ngược dòng lịch sử, mà còn để lắng lòng, tri ân và hun đúc thêm ngọn lửa yêu nước trong trái tim mỗi người Việt.