Quá trình xây dựng Địa đạo Vịnh Mốc: Huyền thoại trong lòng đất lửa Quảng Trị

Vào những năm 1965–1972, huyện Vĩnh Linh, tỉnh Quảng Trị, nằm ngay phía Bắc vĩ tuyến 17, trở thành tâm điểm của các cuộc đánh phá dữ dội từ không quân và pháo binh Mỹ. Theo thống kê, hơn nửa triệu tấn bom đạn đã trút xuống mảnh đất này, bình quân mỗi người dân Vĩnh Linh phải chịu tới 7 tấn bom đạn. Trước sự tàn phá khủng khiếp, người dân Vịnh Mốc, xã Vĩnh Thạch, đã quyết định không rời bỏ quê hương. Với phương châm “Một tấc không đi, một ly không rời”, họ chọn cách chuyển cuộc sống từ mặt đất xuống lòng đất, tạo nên một kỳ tích sống động trong lịch sử.

Dưới sự chỉ đạo của khu ủy Vĩnh Linh, quân và dân Vịnh Mốc đã biến mỗi làng, mỗi xã thành một pháo đài kiên cố. Địa đạo Vịnh Mốc ra đời như một giải pháp để bảo vệ sự sống, duy trì sản xuất và hỗ trợ chiến đấu. Công trình này không chỉ là nơi trú ẩn mà còn là trung tâm chi viện quan trọng cho đảo Cồn Cỏ và chiến trường miền Nam, thể hiện tinh thần bất khuất và sáng tạo của con người Việt Nam.

Công trình địa đạo Vịnh Mốc bắt đầu được xây dựng từ đầu năm 1965 và hoàn thành vào ngày 18/2/1966, chỉ trong gần 2 năm với 18.000 ngày công. Điều đáng kinh ngạc là toàn bộ công trình được thực hiện bằng những dụng cụ thô sơ như cuốc, xẻng, và một chiếc la bàn cũ kỹ. Dẫn dắt dự án này là ông Lê Xuân Vy, một chỉ huy chỉ mới học hết tiểu học, nhưng với trí tuệ và lòng quyết tâm, ông đã biến giấc mơ về một “ngôi làng dưới lòng đất” thành hiện thực.

Hàng ngàn mét khối đất đá, khoảng 6.000 m³ được đào và vận chuyển ra ngoài, chủ yếu vào ban đêm để tránh sự phát hiện của kẻ thù. Đất đá được đổ ra biển, hòa vào sóng triều hoặc lấp vào các hố bom để che giấu dấu vết. Mỗi nhát cuốc, mỗi giọt mồ hôi là minh chứng cho sự kiên trì và lòng yêu nước cháy bỏng của người dân Vịnh Mốc.

Cấu trúc địa đạo: Một ngôi làng hoàn hảo dưới lòng đất

Địa đạo Vịnh Mốc được thiết kế với cấu trúc ba tầng, mỗi tầng đảm nhận một chức năng riêng:

• Tầng 1 (8-11m): Nơi sinh sống và trú ẩn tạm thời, đảm bảo an toàn cho người dân trước các đợt tấn công.
• Tầng 2 (12-15m): Dành cho các hoạt động sinh hoạt, hội họp, và lưu trữ lương thực, vũ khí.
• Tầng 3 (23m): Tầng sâu nhất, dùng để tránh bom và là nơi trú ẩn khi các đợt tấn công trở nên khốc liệt nhất.

Hệ thống địa đạo dài hơn 1.700m, với 13 cửa ra vào, trong đó 7 cửa thông ra biển và 6 cửa thông lên đồi. Dọc hai bên đường hầm là các căn hộ nhỏ, mỗi căn đủ cho 3-4 người sinh hoạt. Ngoài ra, địa đạo còn được trang bị đầy đủ các công trình như giếng nước, nhà hộ sinh, bệnh xá, kho gạo, và một hội trường với sức chứa hơn 50 người, nơi diễn ra các buổi họp, biểu diễn văn nghệ và chiếu phim.

Không có máy móc hiện đại, người dân Vịnh Mốc sử dụng những phương pháp thủ công đầy sáng tạo. Họ dùng các que vòng cung để định hình đường hầm, chai nước làm thước đo mặt phẳng, và dây buộc đá làm dây dọi để xác định độ sâu. Địa đạo được thiết kế theo hình chữ Z với các khúc gấp vững chắc, tận dụng vách đất để ngăn chặn sức công phá của bom đạn. Hệ thống giếng thông hơi đảm bảo không khí lưu thông, tạo điều kiện cho hàng trăm người sinh sống trong môi trường khắc nghiệt.

Trong gần 2.000 ngày đêm tồn tại, địa đạo Vịnh Mốc đã bảo vệ an toàn cho hơn 1.200 người dân, không một ai bị thương. Đặc biệt, 17 em bé đã chào đời trong lòng đất, là minh chứng sống động cho sức sống mãnh liệt và khát vọng trường tồn của người dân nơi đây. Địa đạo không chỉ là nơi trú ẩn mà còn là căn cứ để quân và dân Vịnh Mốc tổ chức hàng trăm chuyến thuyền cảm tử, chi viện lương thực và vũ khí cho đảo Cồn Cỏ.

Ngày nay, Địa đạo Vịnh Mốc được công nhận là Di tích Quốc gia Đặc biệt (năm 2014) và trở thành điểm đến không thể bỏ qua trong tuyến du lịch DMZ (khu vực phi quân sự). Khu bảo tàng tại đây trưng bày các chứng tích chiến tranh, trong đó có bức tranh nổi tiếng To Be Or Not To Be (Tồn tại hay không tồn tại), khơi gợi cảm xúc sâu sắc về khát vọng sống của con người. Du khách khi đến đây không chỉ cảm nhận được hơi thở của lịch sử mà còn thêm tự hào về tinh thần bất khuất của dân tộc Việt Nam.

Địa đạo Vịnh Mốc không chỉ là một công trình kiến trúc kỳ vĩ mà còn là minh chứng cho sức mạnh ý chí và lòng yêu nước của người dân Việt Nam. Từ những nhát cuốc thô sơ, họ đã tạo nên một “lâu đài cổ trong lòng đất”, nơi lưu giữ những câu chuyện về sự hy sinh, kiên cường và khát vọng sống. Tham gia các tour Địa Đạo Vịnh Mốc, bạn sẽ cảm nhận được hơi thở của lịch sử, thêm tự hào về một dân tộc anh hùng đã vượt qua mọi gian khó để bảo vệ quê hương.