Quá trình xây dựng và ý nghĩa của Nghĩa trang liệt sĩ Trường Sơn

Nghĩa trang liệt sĩ Trường Sơn không chỉ là nơi an nghỉ của hàng ngàn chiến sĩ mà còn là biểu tượng lịch sử gắn liền với cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Ý tưởng xây dựng nghĩa trang ra đời trong bối cảnh đất nước vừa thống nhất, nhu cầu tri ân và tưởng nhớ những người đã ngã xuống trên tuyến đường huyết mạch Trường Sơn trở nên cấp thiết.

Tuyến đường Trường Sơn – biểu tượng của ý chí kiên cường

Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ (1954-1975), tuyến đường Trường Sơn, hay còn gọi là đường mòn Hồ Chí Minh, đóng vai trò chiến lược quan trọng. Đây là con đường vận chuyển lương thực, vũ khí và lực lượng từ hậu phương miền Bắc chi viện cho chiến trường miền Nam. Với địa hình hiểm trở, bom đạn khốc liệt và điều kiện khắc nghiệt, hơn 20.000 chiến sĩ, thanh niên xung phong và dân công đã hy sinh trên tuyến đường này. Sự hy sinh thầm lặng của họ đã góp phần làm nên chiến thắng lịch sử, thống nhất đất nước năm 1975.

Sau Hiệp định Paris năm 1973, khi tỉnh Quảng Trị được giải phóng, nhu cầu quy tập hài cốt các liệt sĩ hy sinh trên tuyến đường Trường Sơn trở thành nhiệm vụ cấp thiết. Ý tưởng xây dựng một nghĩa trang quốc gia để tri ân các anh hùng liệt sĩ được tướng Đồng Sĩ Nguyên – nguyên Tư lệnh Binh đoàn Trường Sơn đề xuất và được Tổng Bí thư Lê Duẩn cùng Bộ Chính trị thông qua.

Lựa chọn địa điểm xây dựng

Để chọn địa điểm phù hợp, Đoàn 559 (Binh đoàn Trường Sơn) đã khảo sát ba phương án:

• Phương án 1: Tuyến đường 20 (nay là Đường tỉnh 562), Quảng Bình.
• Phương án 2: Khu vực cầu Đầu Mầu, Đường 9 (nay là Quốc lộ 9A), Cam Lộ, Quảng Trị.
• Phương án 3: Đồi Bến Tắt, xã Vĩnh Trường, huyện Gio Linh, Quảng Trị.

Sau khi cân nhắc, đồi Bến Tắt được chọn vì mang ý nghĩa lịch sử đặc biệt. Năm 1959, khi Đoàn 559 được thành lập với 500 cán bộ chiến sĩ, trạm dẫn đầu tiên được đặt tại khu vực Khe Hó, gần đồi Bến Tắt. Vị trí này không chỉ gắn bó với bộ đội Trường Sơn mà còn nằm cạnh thượng nguồn sông Bến Hải – ranh giới phân đôi đất nước thời chiến tranh Việt Nam, mang giá trị biểu tượng về sự thống nhất.

Để tưởng niệm và ghi nhớ công ơn các anh hùng liệt sĩ đã hi sinh trên tuyến đường Trường Sơn huyền thoại, Nhà nước và nhân dân đã quyết định xây dựng Nghĩa trang liệt sĩ Trường Sơn. Quá trình xây dựng công trình này không chỉ là dấu ấn lịch sử mà còn thể hiện tấm lòng tri ân sâu sắc đối với thế hệ đi trước. 

Giai đoạn khởi công (1975-1977)

Nghĩa trang liệt sĩ Trường Sơn được khởi công xây dựng vào ngày 24/10/1975 và hoàn thành vào ngày 10/4/1977. Đây là một trong những nghĩa trang có quy mô lớn nhất Việt Nam, với tổng diện tích 140.000 m², trải rộng trên ba quả đồi thuộc khu vực Bến Tắt. Công trình được thực hiện trong bối cảnh đất nước vừa thống nhất, điều kiện kinh tế còn nhiều khó khăn, nhưng với tinh thần “uống nước nhớ nguồn”, toàn Đảng, toàn quân và nhân dân đã chung tay thực hiện dự án đầy ý nghĩa này.

Quá trình xây dựng bao gồm:

• Quy tập hài cốt liệt sĩ: Từ năm 1974, các lực lượng bộ đội, thanh niên xung phong và nhân dân đã bắt đầu quy tập hài cốt liệt sĩ từ khắp tuyến đường Trường Sơn, bao gồm cả các khu vực ở Lào và Campuchia. Đến nay, hơn 10.333 hài cốt đã được đưa về an nghỉ tại nghĩa trang, trong đó có 68 liệt sĩ khuyết danh.
• Thiết kế kiến trúc: Nghĩa trang được thiết kế hài hòa giữa kiến trúc và thiên nhiên, với các khu mộ được chia thành 10 khu vực theo quê quán của liệt sĩ, như Hà Nội, Thanh Hóa, Nghệ Tĩnh, Quảng Ninh… Mỗi khu có nhà tưởng niệm mang phong cách kiến trúc đặc trưng của từng địa phương.
• Xây dựng hạ tầng: Các phần mộ được xây kiên cố, có sơ đồ mộ chí rõ ràng. Đường đi lát đá, tráng xi măng, xen kẽ là những cánh rừng thông và cây bồ đề tạo không gian thanh bình, trang nghiêm.

Nâng cấp và tôn tạo (1999)

Nhân dịp kỷ niệm 40 năm ngày thành lập Binh đoàn Trường Sơn (19/5/1959 – 19/5/1999), Chính phủ Việt Nam quyết định nâng cấp và tôn tạo nghĩa trang. Các hạng mục được cải tạo bao gồm:

• Đài tưởng niệm trung tâm: Nằm trên ngọn đồi cao 32,4 m, đài tưởng niệm bằng đá trắng với thiết kế ba mặt khuyết, ruột rỗng, tượng trưng cho sự mất mát nhưng vẫn kiêu hãnh vươn lên.
• Hệ thống chiếu sáng mỹ thuật: Được khánh thành bởi UBND tỉnh Quảng Trị và Tập đoàn T&T, tạo điều kiện thuận lợi cho du khách thăm viếng vào ban đêm.
• Ứng dụng công nghệ GIS: Năm 2011, dự án WebGIS (nghiatrangtruongson.quangtri.gov.vn) được triển khai, cung cấp thông tin chi tiết về các liệt sĩ, hỗ trợ thân nhân tra cứu vị trí mộ phần.

Nghĩa trang liệt sĩ Trường Sơn không chỉ là nơi an nghỉ của hơn 10.333 liệt sĩ (theo số liệu năm 2022) mà còn là biểu tượng của lòng biết ơn sâu sắc của dân tộc đối với những người con đã hy sinh vì độc lập, tự do. Mỗi ngôi mộ là một câu chuyện, một cuộc đời, một chiến công, nhắc nhở thế hệ hôm nay về giá trị của hòa bình.

Hàng năm, vào các dịp lễ lớn như Ngày Thương binh Liệt sĩ (27/7), Ngày Giỗ tổ Hùng Vương, hàng ngàn người từ khắp cả nước đến đây thắp hương, dâng hoa, bày tỏ lòng thành kính. Nghĩa trang trở thành “địa chỉ đỏ” để giáo dục thế hệ trẻ về lòng yêu nước, tinh thần dũng cảm và ý chí kiên cường của dân tộc Việt Nam.

Nghĩa trang Trường Sơn mang ý nghĩa lịch sử sâu sắc khi ghi dấu những hy sinh thầm lặng trên tuyến đường mòn Hồ Chí Minh – “xương sống” của cách mạng Việt Nam. Cây bồ đề thiêng mọc tự nhiên phía sau đài tưởng niệm được xem là biểu tượng tâm linh, che chở cho các anh linh liệt sĩ. Những dòng chữ khắc trên bia mộ như “Liệt sĩ chưa biết tên, quê quán: Tổ quốc” khiến mỗi du khách không khỏi xúc động, nhắc nhở về những hy sinh vô danh nhưng cao cả.

Nghĩa trang Trường Sơn cũng là là một trong 72 nghĩa trang liệt sĩ của tỉnh Quảng Trị, thu hút hàng triệu lượt khách mỗi năm. 

Nghĩa trang liệt sĩ Trường Sơn không chỉ là một công trình kiến trúc quy mô lớn mà còn là biểu tượng thiêng liêng của lòng tri ân, tinh thần yêu nước và sự đoàn kết dân tộc. Việc xây dựng nghĩa trang thể hiện quyết tâm của Đảng, Nhà nước và nhân dân trong việc tưởng nhớ công lao to lớn của các anh hùng liệt sĩ đã ngã xuống vì độc lập, tự do của Tổ quốc. Tham gia tour tham quan Nghĩa trang Trường Sơn, du khách sẽ có cơ hội hành hương về một địa danh lịch sử đầy xúc động, nơi giúp chúng ta thấm thía hơn giá trị của hòa bình và biết ơn quá khứ. Đây là hành trình không chỉ dành cho những ai yêu lịch sử, mà còn phù hợp với các chương trình về nguồn, giáo dục truyền thống và du lịch nhân văn.