Rượu Kim Long: Vang danh hương vị truyền thống Quảng Trị

Rượu Kim Long không chỉ là một loại thức uống, mà còn là di sản văn hóa của làng Kim Long, xã Hải Quế, huyện Hải Lăng, tỉnh Quảng Trị. Theo sách Đại Nam Nhất Thống Chí được biên soạn từ thời vua Tự Đức, rượu Kim Long được đánh giá là “ngon hơn hết” trong các loại rượu ở Hải Lăng, Quảng Trị. Từ thời phong kiến, rượu Kim Long đã được đóng trong chum sành, chuyên chở bằng đường sông Vĩnh Định để tiến vua, đủ thấy giá trị và danh tiếng của nó trong lịch sử.

Đến thời Pháp thuộc, thực dân Pháp, sau khi khảo sát nhiều vùng đất ở Quảng Trị, đã phát hiện ra nguồn nước đặc biệt tại làng Kim Long – yếu tố then chốt tạo nên hương vị độc đáo của rượu. Họ lập hãng rượu Xika tại đây, chuyển toàn bộ lò nấu rượu truyền thống của người dân vào nhà máy và áp đặt lệnh cấm nấu rượu trong dân gian để độc quyền sản xuất. Thậm chí, người Pháp từng thử mang dây chuyền nấu rượu về Pháp để sản xuất, nhưng không thành công vì thiếu đi nguồn nước đặc biệt của Kim Long. Điều này chứng minh rằng, rượu Kim Long không chỉ là sản phẩm của kỹ thuật mà còn là “tinh hoa” của thiên nhiên và con người nơi đây.

Ngày nay, nghề nấu rượu Kim Long vẫn được gìn giữ như một báu vật. Năm 2014, làng Kim Long chính thức được UBND tỉnh Quảng Trị công nhận là làng nghề truyền thống, đánh dấu mốc son trong hành trình bảo tồn di sản văn hóa này. Rượu Kim Long không chỉ là thức uống, mà còn là cầu nối giữa quá khứ và hiện tại, giữa con người và mảnh đất Quảng Trị đầy kiêu hãnh.

Rượu Kim Long nổi tiếng bởi vị cay nồng đượm, hương thơm thanh tao và hậu vị ngọt nhẹ, khiến người thưởng thức “tỉnh mà say, say mà tỉnh”. Điều gì đã làm nên sự khác biệt của loại rượu này? Câu trả lời nằm ở ba yếu tố chính: nguồn nước, nguyên liệu và phương pháp nấu rượu truyền thống.

Nguồn nước đặc biệt

Nguồn nước ở làng Kim Long được xem là “linh hồn” của rượu. Nước giếng tự nhiên tại đây chứa khoáng chất đặc trưng, không nơi nào có được. Thực dân Pháp từng thử nghiệm nấu rượu Kim Long ở nhiều nơi khác, nhưng không thể tái tạo được hương vị chuẩn, minh chứng rằng nước ở Kim Long là yếu tố không thể thay thế.

Nguyên liệu tinh tế

Rượu Kim Long chủ yếu được nấu từ gạo địa phương, gạo đỏ và gạo thảo dược. Gạo được chọn lọc kỹ lưỡng, đảm bảo chất lượng cao nhất. Men rượu cũng là một bí mật gia truyền, được chế biến từ 18 vị thuốc Bắc, bột gạo, bột riềng và men mồi, kết hợp với kỹ thuật ủ men phù hợp với thời tiết địa phương. Dù ngày nay men không còn được làm tại chỗ, người dân Kim Long vẫn điều chỉnh để giữ được chất lượng độc quyền.

Phương pháp nấu truyền thống

Quy trình nấu rượu Kim Long là một nghệ thuật. Gạo được ngâm ủ liên tục trong 5-7 ngày để lên men, sau đó chưng cất bằng phương pháp “thủy thượng” trong nồi đồng. Nồi đồng giúp giữ vị cay nồng đặc trưng, còn lao gỗ chứa nước lạnh phía trên giúp ngưng tụ hơi rượu, tạo nên những giọt rượu trong vắt, không chứa độc tố. Củi phi lao (cây dương) được dùng để đun, đảm bảo lửa đều và nhiệt độ ổn định, góp phần tạo nên chất lượng hảo hạng.

Mỗi mẻ rượu chỉ cho ra khoảng 1-2 lít từ 3kg gạo, đòi hỏi sự tỉ mỉ và kiên nhẫn. Rượu sau khi nấu xong thường được ngâm trong hồ nước lạnh để làm dịu và tăng độ thơm ngon trước khi phân phối. Kết quả là một loại rượu có nồng độ khoảng 45-50 độ, trong veo như nước mưa, thơm nồng, cay đượm và ngọt hậu.

Ngày nay, rượu Kim Long không chỉ dừng lại ở rượu gạo truyền thống mà còn phát triển thêm nhiều biến thể để đáp ứng thị hiếu người dùng:

• Rượu gạo: Loại rượu kinh điển, được nấu từ gạo Khang Dân, mang hương vị cay nồng, trong vắt, giá khoảng 35.000 VNĐ/lít.
• Rượu nếp: Thơm hơn, ngọt hơn, phù hợp với những ai yêu thích vị đậm đà, giá khoảng 45.000 VNĐ/lít.
• Rượu gạo đỏ: Sử dụng gạo đỏ đặc sản của vùng, mang màu sắc và hương vị độc đáo, giá khoảng 75.000 VNĐ/lít.
• Rượu thảo dược: Kết hợp gạo thảo dược, tốt cho sức khỏe, được ưa chuộng bởi những người tìm kiếm sản phẩm bổ dưỡng.
• Rượu Bổ: Như rượu sâm, rượu rắn, rượu tắc kè, sử dụng nguyên liệu quý từ nhiều vùng, ví dụ như rắn từ làng Vĩnh Tường, Vĩnh Phúc.

Những dòng rượu này không chỉ đa dạng về hương vị mà còn mang giá trị văn hóa, phù hợp làm quà tặng hoặc thưởng thức trong những dịp đặc biệt. Rượu Kim Long không chỉ là một sản phẩm ẩm thực mà còn là biểu tượng văn hóa của Quảng Trị. Với hơn 700 hộ gia đình tại làng Kim Long tham gia nấu rượu, sản lượng mỗi ngày đạt khoảng 1.500 lít, tất cả đều được chưng cất thủ công, đảm bảo chất lượng nguyên bản. Rượu Kim Long còn được xếp vào “Tứ đại danh tửu” của Việt Nam, bên cạnh rượu Làng Vân (Bắc Giang), Bàu Đá (Bình Định) và Gò Đen (Long An).

Uống rượu Kim Long không chỉ là uống một loại thức uống, mà là thưởng thức một tác phẩm nghệ thuật. Người xưa có cách uống độc đáo: cho rượu vào bình đồng hoặc inox, thả xuống giếng nước sâu để làm lạnh, sau đó mang lên nhâm nhi để cảm nhận vị mát dịu và hương thơm nồng nàn. Chỉ cần một chén nhỏ, bạn sẽ cảm nhận được vị cay lan tỏa, hương thơm thoảng qua mũi, và hậu vị ngọt thấm sâu trong từng tế bào.

Rượu Kim Long không phải để uống say, mà để nhâm nhi, để cảm nhận sự giao thoa giữa truyền thống và hiện đại, giữa con người và thiên nhiên. Như câu thơ của Trần Kim: “Chén rượu Kim Long nâng để nhớ/ Quê hương kết nối vạn trùng dương”, mỗi giọt rượu là một câu chuyện, một ký ức, một niềm tự hào của người Quảng Trị.

Rượu Kim Long không chỉ là một đặc sản, mà là linh hồn của Quảng Trị, là câu chuyện về sự kiên trì gìn giữ truyền thống giữa bao biến cố lịch sử. Mỗi giọt rượu là kết tinh của nguồn nước quý, bàn tay khéo léo của người thợ, và tình yêu quê hương của người dân Kim Long. Nếu có dịp ghé thăm Quảng Trị, đừng quên thưởng thức một chén rượu Kim Long, để cảm nhận vị cay nồng, hương thơm thanh tao, và cả những giá trị văn hóa sâu sắc mà nó mang lại.