Tổng quan về núi Ngũ Hành Sơn

Quần thể danh thắng Ngũ Hành Sơn là một kiệt tác kiến tạo địa chất, nổi bật với sự hài hòa giữa cảnh quan thiên nhiên và triết lý phương Đông sâu sắc. Sự sắp đặt của sáu ngọn núi không chỉ tạo nên một hòn non bộ khổng lồ mà còn thể hiện rõ nét ý niệm về thuyết Ngũ Hành của vũ trụ.

Cấu tạo quần thể núi

Ngũ Hành Sơn (chữ Hán: 五行山), tên gọi dân gian là núi Non Nước, là một quần thể danh thắng gồm 6 ngọn núi đá vôi nhô lên trên bãi cát ven biển, trải rộng trên diện tích khoảng 2 km2. Theo các nhà địa chất học, cụm núi này trước đây là các hòn đảo gần bờ biển, dần dà được phù sa bồi đắp và nối liền với đất liền.

Tên gọi theo Thuyết Ngũ Hành

Tên gọi Ngũ Hành Sơn xuất hiện muộn hơn. Đến năm Minh Mạng thứ 18 (1837), vua Minh Mạng đã chính thức đặt tên cho từng ngọn núi dựa trên thế đất, thế núi và kết hợp các yếu tố cơ bản của thuyết Âm Dương - Ngũ Hành (Kim - Mộc - Thủy - Hỏa - Thổ). Điều đặc biệt là mỗi ngọn núi lại sở hữu một màu đá riêng biệt, tượng trưng cho tính chất ngũ hành:

• Thủy Sơn: Là ngọn lớn nhất, cao nhất và đẹp nhất, thu hút nhiều du khách tham quan. Núi có ba đỉnh, gọi là Thượng Thai, Trung Thai, Hạ Thai, nên còn có tên là núi Tam Thai. Đá ở Thủy Sơn thường có màu hồng.
• Kim Sơn: Trông như một quả chuông úp sấp, nằm kề bên dòng sông Trường đã bị bồi lấp. Nằm tựa lưng vào ngọn núi này là chùa Quan Âm cổ kính với động Quan Âm huyền bí. Đá ở Kim Sơn thường có màu thủy mặc (màu đen nhạt, màu mực).
• Mộc Sơn: Nằm song song với Thủy Sơn, nhưng cây cối ở đây lại khá thưa thớt. Sườn núi bị đào xới nhiều, trông như một bức thành hư lồi lõm. Đá ở Mộc Sơn thường có màu trắng.
• Hỏa Sơn: Đây là một hòn núi kép, gồm hai ngọn được nối liền bằng một đường đá thiên tạo là Dương Hỏa Sơn và Âm Hỏa Sơn. Trên ngọn Dương Hỏa Sơn còn lưu lại di tích đền tháp của người Chăm. Đá ở Hỏa Sơn thường có màu đỏ.
• Thổ Sơn: Tên dân dã là "núi Đá Chồng," là ngọn núi đất, thấp nhất nhưng dài nhất, có hình dáng như con rồng nằm dài trên bãi cát. Theo truyền thuyết, đây là nơi linh địa và người Chăm đã chọn làm nơi đồn trú từ thuở xa xưa. Đá ở Thổ Sơn thường có màu nâu.

Chính sự phân chia theo nguyên lý Ngũ Hành, cùng với sự khác biệt về hình dáng và màu sắc của đá cẩm thạch, đã tạo nên một tổng thể Ngũ Hành Sơn vừa huyền ảo thơ mộng, vừa mang ý nghĩa triết học sâu sắc về sự vận động và cân bằng của vũ trụ.

Ngũ Hành Sơn không chỉ là tuyệt tác thiên nhiên mà còn là trung tâm Phật giáo với nhiều công trình chùa, tháp cổ kính và hệ thống hang động kỳ bí, bao gồm:

Chùa Tam Thai

• Vị trí: Tọa lạc trên ngọn Thủy Sơn.
• Lịch sử: Là một ngôi chùa cổ, được xây dựng từ năm 1630 (theo một số nguồn), và được vua Minh Mạng cho xây dựng lại vào năm 1825. Chùa từng được sắc phong là Quốc tự và là một di tích Phật giáo quan trọng của triều Nguyễn.
• Đặc điểm: Chánh điện thờ Phật Di Lặc bằng đồng lớn. Chùa còn lưu giữ bút tích sắc phong quốc tự của triều Nguyễn.

Chùa Linh Ứng

• Vị trí: Nằm trên ngọn Thủy Sơn.
• Lịch sử: Cùng với chùa Tam Thai, chùa Linh Ứng (xưa gọi là Ứng Chơn) cũng được vua Minh Mạng cho xây dựng đường bậc cấp đi lên núi và sắc phong là Quốc tự vào năm 1825.

Hệ thống hang động

Quần thể Ngũ Hành Sơn có nhiều hang động độc đáo, huyền ảo và mang giá trị tâm linh to lớn:

• Động Huyền Không: Là một động lộ thiên với vòm hình tròn, có 5 lỗ thông ra bên ngoài tạo không khí lung linh, huyền bí. Động có giá trị tâm linh to lớn, bài trí tượng Phật Thích Ca, bàn thờ Phật Địa Tạng Vương Bồ Tát, đền thờ bà Ngọc Phi và đền thờ bà Lồi Phi, cùng đền Trang Nghiêm Tự cổ kính.
• Động Âm Phủ: Là một trong những hang động lớn và huyền bí nhất, được đặt tên từ thời vua Minh Mạng. Theo thuyết âm dương, động được chia làm hai ngách: ngách lên trời và ngách xuống âm phủ, thể hiện sự phân xử thiện - ác theo giáo lý đạo Phật.
• Động Vân Thông: Nằm gọn trong lòng núi, có đường đi lên đỉnh núi. Ánh sáng từ miệng động thông ra ngoài (to bằng cái nong) dọi vào tạo nên ánh hào quang rực rỡ.
• Động Quan Âm (Kim Sơn): Nổi bật với khối thạch nhũ tạo thành tượng Quán Thế Âm Bồ Tát hoàn hảo.

Chính sự hòa quyện giữa vẻ đẹp trầm mặc, cổ kính của các ngôi chùa, nơi lưu giữ nhiều di vật và bút tích lịch sử, cùng sự kỳ bí, huyền ảo của hệ thống hang động tự nhiên đã kiến tạo nên một Ngũ Hành Sơn mang đậm giá trị tâm linh, nơi du khách tìm thấy sự tĩnh lặng, giác ngộ và chiêm nghiệm về lẽ sống, chết.

Vượt lên trên vẻ đẹp thiên nhiên kỳ vĩ, Ngũ Hành Sơn còn là một bảo tàng lịch sử sống, nơi các lớp trầm tích văn hóa của nhiều thời đại được bảo tồn nguyên vẹn. Từ văn hóa Chăm cổ đại đến dấu ấn Phật giáo triều Nguyễn và tinh thần đấu tranh cách mạng, tất cả đã tạo nên chiều sâu giá trị độc đáo cho danh thắng này.

Dấu ấn văn hóa - lịch sử

Ngũ Hành Sơn là nơi in đậm nhiều dấu ấn văn hóa - lịch sử qua các thời kỳ:

• Văn hóa Chăm: Nơi đây còn lưu giữ các tác phẩm điêu khắc Chăm của thế kỷ XIV, XV, và dấu tích kiến trúc Chăm (như đài thờ phong cách Đồng Dương, tượng linga-yoni, gạch Chăm lát nền động Huyền Không...).
• Triều Nguyễn: Nhiều bút tích thi ca thời Lê, Trần và sắc phong quốc tự triều Nguyễn còn in dấu trên các vách đá. Các di tích lịch sử như mộ mẹ tướng quân Trần Quang Diệu, đền thờ công chúa Ngọc Lan (em gái vua Minh Mạng) cũng nằm tại đây.
• Cách mạng: Danh thắng còn là di tích lịch sử đấu tranh cách mạng với Địa đạo núi Đá Chồng, hang Bà Tho, hang Âm Phủ,...

Di sản Ma nhai Ngũ Hành Sơn

Hệ thống Ma nhai tại danh thắng Ngũ Hành Sơn là một di sản tư liệu quý hiếm, độc đáo.

• Nội dung: Gồm 78 văn bản bằng chữ Hán và chữ Nôm, được khắc trên vách đá và hang động, có niên đại từ nửa đầu thế kỷ XVII đến thế kỷ XX.
• Giá trị: Đây là nguồn di sản tư liệu có giá trị nhiều mặt về lịch sử, tôn giáo, văn học, ngôn ngữ, và nghệ thuật. Đặc biệt, vua Minh Mạng đã ngự bút cho 7 bia ma nhai đại tự cho các hang động tại đây. Ma nhai còn là phương tiện lưu giữ tên các làng xã cổ lâu đời.

Những dấu ấn lịch sử, văn hóa đa dạng này, đặc biệt là hệ thống Ma nhai vô giá, không chỉ khẳng định vị thế Ngũ Hành Sơn là một vùng địa linh nhân kiệt mà còn cung cấp nguồn tư liệu học thuật phong phú, chứng minh hùng hồn về dòng chảy văn hóa - tín ngưỡng liên tục tại miền đất này.

Ngũ Hành Sơn được ví như hòn non bộ khổng lồ giữa lòng thành phố Đà Nẵng.

• Di tích: Danh thắng này đã được công nhận là Di tích Lịch sử Văn hóa cấp Quốc gia vào năm 1990 và được xếp hạng Di tích cấp quốc gia đặc biệt vào năm 2019.
• Điểm đến: Du khách đến Ngũ Hành Sơn không chỉ chiêm ngưỡng cảnh đẹp "sơn kỳ thủy tú," mà còn cảm nhận sự thư thái, nhẹ nhàng trong không gian tĩnh lặng của chùa chiền, hang động.
• Làng nghề: Danh thắng còn gắn liền với làng đá Non Nước - một làng nghề truyền thống gần 400 năm, nơi du khách có thể chứng kiến sự tài hoa của các nghệ nhân chế tác đá mỹ nghệ.
• Lễ hội: Nơi đây còn gắn với lễ hội Quán Thế Âm thu hút hàng vạn du khách vào tháng Hai âm lịch hàng năm.

Từ Vọng Giang Đài (trên ngọn Thủy Sơn), du khách có thể phóng tầm mắt bao quát toàn cảnh phong cảnh, nhìn con sông Cổ Cò (sông Trường Giang) xanh biếc và bãi biển Non Nước tuyệt đẹp. Ngũ Hành Sơn với vẻ đẹp hài hòa của sinh thái tự nhiên và văn hóa tâm linh đã trở thành một điểm dừng chân không thể thiếu trong hành trình khám phá di sản miền Trung.

Ngũ Hành Sơn không chỉ là một danh thắng tự nhiên thuần túy mà là một tổng hòa tinh tế giữa "sơn kỳ thủy tú," triết lý Ngũ Hành, và trầm tích lịch sử - văn hóa qua nhiều thế kỷ. Từ đỉnh Vọng Giang Đài trên Thủy Sơn, du khách có thể thu trọn vào tầm mắt bức tranh hoàn mỹ: nơi những ngọn núi đá cẩm thạch huyền thoại, những ngôi chùa cổ kính, và làng nghề Non Nước truyền thống cùng tồn tại hài hòa bên bờ biển Đông và dòng sông Cổ Cò. Được công nhận là Di tích quốc gia đặc biệt, Ngũ Hành Sơn không chỉ là điểm dừng chân hấp dẫn mà còn là biểu tượng văn hóa tâm linh độc đáo của Đà Nẵng, mãi mãi là niềm kiêu hãnh của miền Trung. Trải nghiệm tour Ngũ Hành Sơn là cách tuyệt vời nhất để khám phá trọn vẹn vẻ đẹp và chiều sâu lịch sử của di sản này, trên hành trình kết nối các di sản thế giới.