Văn hóa và phong tục địa phương Quảng Bình

Quảng Bình là vùng đất mang trong mình dấu ấn của bao thời kỳ. Xưa kia, nơi đây từng là đất Chăm Pa với những đền tháp cổ kính, rồi hòa vào dòng chảy Đại Việt với những làng quê lúa nước. Dãy Trường Sơn hùng vĩ còn là nhà của đồng bào Bru-Vân Kiều, Chứt, để lại những nét văn hóa riêng biệt giữa núi rừng. Chính sự giao thoa ấy đã làm nên một Quảng Bình vừa mạnh mẽ, vừa sâu lắng.

Người dân nơi đây sống giữa thiên nhiên khắc nghiệt với những đợt gió Lào khô khốc, cát trắng bỏng chân, biển cả lúc hiền lúc dữ. Nhưng họ không oán than, mà kiên nhẫn gieo hạt, kéo lưới, và hát hò để xua tan mỏi mệt. Lòng hiếu khách của họ cũng là điều khiến ai từng ghé qua đều nhớ mãi. Dừng chân bên hiên nhà, bạn sẽ được mời bát nước chè xanh, nghe kể chuyện đời, chuyện người, như thể bạn là người thân lâu ngày trở về. Văn hóa Quảng Bình là thế, không phô trương, nhưng thấm đẫm trong từng câu hò, từng mâm cỗ, từng cái bắt tay chân tình. 

Phong tục Quảng Bình là những nét vẽ sống động trong bức tranh đời thường. Đám cưới ở đây không rình rang, nhưng lại tỉ mỉ đến từng chi tiết. Nhà trai mang trầu cau, rượu trà đến nhà gái, cha mẹ hai bên ngồi lại, dặn dò đôi trẻ về đạo nghĩa vợ chồng. Miếng trầu têm cánh phượng không chỉ là lễ vật, mà còn là lời hứa về một đời gắn bó. Đám cưới xong, cô dâu theo chồng, nhưng lòng vẫn nặng tình cha mẹ, cái tình ấy đậm chất miền Trung.

Lễ hội ở Quảng Bình cũng mang đậm dấu ấn tâm linh. Hò khoan hay điệu hát nghi lễ của dân chài vang lên bên bờ sông, vừa là lời cầu mong mưa thuận gió hòa, vừa là cách tưởng nhớ tổ tiên. Lễ cầu ngư thì rộn ràng hơn, với thuyền rồng, cờ phướn, và mâm lễ dâng lên thần biển. Ngày Tết, người dân gói bánh chưng, nấu canh măng, rồi quây quần bên bếp lửa kể chuyện xưa với những câu chuyện về ông bà, về đất trời, như sợi dây nối liền các thế hệ.

Tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên là điều không thể thiếu. Bàn thờ trong nhà luôn được lau chùi sạch sẽ, thắp hương đều đặn, như cách con cháu gửi lòng biết ơn và cầu mong bình an. Phong tục ấy không chỉ là nghi lễ, mà là hơi thở của đời sống, là cách người Quảng Bình giữ gìn cội nguồn.

Người Quảng Bình sống tình cảm, nhưng cũng rất nghiêm cẩn với những điều kiêng kỵ. Trong nhà, đừng bao giờ ngồi quay lưng vào bàn thờ, vì đó là chỗ linh thiêng, là nơi tổ tiên ngự trị. Ban đêm, họ kiêng gọi tên người đã khuất, sợ rằng linh hồn sẽ bị quấy nhiễu, không được yên nghỉ. Những điều nhỏ nhặt như không gõ đũa vào bát khi ăn, không đặt đũa ngang miệng bát, cũng được giữ gìn, vì người ta tin rằng đó là cách tránh gọi ma quỷ đến nhà.

Ngoài cộng đồng, có những kiêng kỵ gắn với thiên nhiên. Chặt cây đa cổ thụ gần đình làng là điều cấm kỵ, bởi cây ấy là nơi thần linh trú ngụ. Khi thuyền ra khơi, không ai dám nói lời xui như “chìm” hay “đắm”, vì biển cả có tai, có thể nghe thấy mà nổi giận. Những kiêng kỵ này không phải mê tín, mà là sự kính (kính sợ) với đất trời, là cách người dân giữ sự cân bằng giữa con người và tạo hóa. Hiểu và tôn trọng những ranh giới vô hình ấy, bạn sẽ thấy mình gần gũi hơn với lòng người Quảng Bình.

Nghe người Quảng Bình nói chuyện, bạn sẽ cảm nhận được linh hồn của vùng đất này. Phương ngữ nơi đây trầm bổng, nặng nhưng ấm, như tiếng sóng vỗ vào bờ cát. Họ nói “chi” thay cho “gì”, “nỏ” thay cho “không”, “răng” thay cho “sao” những từ ngữ mộc mạc mà giàu hình ảnh. Một câu hỏi đơn giản như “Mi làm chi rứa?” không chỉ là lời hỏi han, mà còn chứa đựng sự quan tâm, tò mò rất đời.

Tiếng Quảng Bình còn là lời ru con bên hiên nhà, là câu hò khoan trên sông Nhật Lệ: “Hò ơi, sông sâu nước chảy, thuyền trôi lững thững mà lòng ai mong…” Những âm điệu ấy không chỉ là ngôn ngữ, mà là cách người dân gửi gắm nỗi lòng, gắn kết với nhau qua bao thế hệ. Nếu bạn chịu khó học vài từ địa phương, rồi bắt chước nói “Răng rứa?” với bà con, chắc chắn sẽ nhận được cái gật đầu thân thiện và nụ cười hiền hậu. Tiếng nói, suy cho cùng, là chìa khóa mở cửa trái tim người Quảng Bình.

Giữa đại ngàn Trường Sơn, đồng bào Bru-Vân Kiều và Chứt sống lặng lẽ với những phong tục riêng biệt. Nhà sàn của họ dựng bằng tre, mái lợp lá cọ, bên trong là bếp lửa cháy đỏ suốt đêm. Họ dệt vải, săn bắn, và thờ thần rừng, thần nước, những vị thần che chở cho bản làng qua bao mùa rẫy. Đời sống của họ gắn bó với thiên nhiên đến mức mỗi cây cổ thụ, mỗi con suối đều mang một câu chuyện huyền thoại.

Nghi lễ của đồng bào cũng đầy chất thơ. Múa sạp trong ngày lễ hội là điệu múa của sự đoàn kết, tiếng khèn vang lên như lời gọi tổ tiên về chứng giám. Những bài hát ru của người mẹ Bru-Vân Kiều không chỉ dỗ con ngủ, mà còn kể về những ngày xưa, khi núi rừng còn là cả thế giới. Để hòa nhập với họ, bạn cần sự chân thành ngồi cùng bên bếp lửa, lắng nghe câu chuyện, và tránh xâm phạm không gian thiêng như bàn thờ hay khu rừng cấm. Tôn trọng sự khác biệt của họ là cách bạn chạm đến góc khuất đẹp đẽ của văn hóa Quảng Bình.

Văn hóa Quảng Bình là sự giao thoa giữa con người và đất trời, giữa quá khứ và hiện tại. Từ phong tục cưới hỏi giản dị, những kiêng kỵ thiêng liêng, tiếng nói đậm chất quê, đến đời sống sâu thẳm của đồng bào dân tộc tất cả làm nên một Quảng Bình vừa gần gũi, vừa bí ẩn. Muốn hòa nhập nơi đây, hãy bước đi với sự khiêm nhường, cảm nhận bằng trái tim, và giữ gìn bằng ý thức về những giá trị đẹp đẽ ấy.

Quảng Bình không chỉ là điểm đến, mà là hành trình để thấu hiểu. Hãy đến, lắng nghe câu hò trên sông, ngửi mùi khói bếp từ bản làng, và để bản thân được hòa quyện với mảnh đất này trong những tháng ngày rong