Vang vọng câu hát ru - Tìm hiểu về hát ru Quảng Trị

Không ai biết chính xác hát ru bắt nguồn từ khi nào, chỉ biết rằng đó là dòng chảy âm nhạc truyền đời, từ đồng bằng tới miền núi, từ miền xuôi tới miền ngược. Dù giàu hay nghèo, sang hay hèn, những lời ru ngọt ngào luôn hiện diện bên cánh võng đong đưa, vành nôi êm ả cùng vòng tay âu yếm của mẹ. Ở Quảng Trị, mảnh đất từng oằn mình trong lửa đạn chiến tranh, hát ru không chỉ là nét đẹp văn hóa mà còn là biểu tượng của sức sống và tình người.

Những câu hát ru nơi đây chất chứa âm hưởng dân ca Trung Bộ, nhẹ nhàng, sâu lắng, dễ dàng đưa con trẻ vào giấc ngủ êm đềm và đưa người lớn trở về với miền ký ức xa xăm. Hát ru Quảng Trị không đơn thuần là lời ru con ngủ, mà còn là cách những người mẹ, người bà gửi gắm tình yêu quê hương, lòng tự hào dân tộc và những bài học nhân sinh đầy nhân ái.

Giai điệu ấy thường vang lên trong khoảnh khắc rất đỗi đời thường: dưới mái nhà tranh bên chiếc võng nhẹ đung đưa, trong ánh trăng lặng lẽ soi bóng bên dòng Thạch Hãn, hay giữa chiều tà bình yên nơi làng quê. Những lời ru không chỉ giúp trẻ ngủ ngoan, mà còn là phương tiện nuôi dưỡng tâm hồn, truyền dạy đạo lý, và khơi dậy trong mỗi người tình yêu sâu sắc với cội nguồn quê hương đất nước.

Hát ru Quảng Trị mang những đặc trưng riêng, phản ánh đời sống và tâm hồn của người dân nơi đây. Dưới đây là những điểm nổi bật:

Lời hát ru Quảng Trị thường sử dụng ngôn ngữ giản dị, lấy cảm hứng từ thiên nhiên, cuộc sống lao động và những hình ảnh thân thuộc như dòng sông, lũy tre, con cò, hay cánh đồng lúa. Ví dụ, một câu hát ru phổ biến ở Quảng Trị có thể kể đến:

“À ơi. Con cò mày đi ăn đêm

Đậu phải cành mềm lộn cổ xuống ao

À ơi. Ông ơi, ông vớt tôi nao

Tôi có lòng nào ông hãy xáo măng

À ơi. Có xáo thì xáo nước trong

Đừng xáo nước đục Đau lòng cò con”

Giai điệu hát ru Quảng Trị thường chậm rãi, uyển chuyển, mang âm hưởng dân ca ví, giặm Nghệ Tĩnh – một di sản văn hóa phi vật thể được UNESCO công nhận. Những giai điệu này được hát với giọng điệu nhẹ nhàng, như lời thì thầm, tạo nên một không gian êm đềm, giúp xoa dịu những vất vả của cuộc sống thường nhật.

Hát ru không chỉ là nghệ thuật mà còn là phương pháp giáo dục đầu đời. Những câu hát ru ở Quảng Trị thường lồng ghép các giá trị đạo đức, lòng hiếu thảo, và tình yêu quê hương. 

“Công cha như núi Thái Sơn

Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra

Con ơi muốn nên thân người

Lắng tai nghe lấy những lời mẹ cha

Một lòng thờ mẹ kính cha

Cho tròn chữ hiếu mới là đạo con"

Hát ru Quảng Trị thường được lồng ghép với các làn điệu dân ca đặc trưng như hò, lý, hay vần vè. Những tiết mục tại các liên hoan hát ru ở xã Gio An, huyện Gio Linh, tỉnh Quảng Trị vào năm 2012 đã thể hiện sự đa dạng này, khi các nghệ sĩ không chuyên từ trẻ đến già trình diễn những bài ru kết hợp với hò ca, vần vè, tạo nên một bức tranh âm nhạc sống động và đầy cảm xúc.

Ngày nay, hát ru đang dần mai một khi nhiều bà mẹ trẻ sử dụng băng đĩa hoặc thiết bị điện tử để thay thế tiếng hát ru truyền thống. Tuy nhiên, tại Quảng Trị, những nỗ lực bảo tồn và phát huy giá trị hát ru vẫn được duy trì. Liên hoan hát ru tại xã Gio An năm 2012 là một minh chứng, khi hàng trăm người dân và nghệ sĩ không chuyên đã tụ họp để cất lên những giai điệu ru con, làm sống lại ký ức văn hóa của vùng đất này.

Các nhà nghiên cứu văn hóa, như PGS.TS Văn Giá, nhấn mạnh rằng hát ru không chỉ là một loại hình nghệ thuật mà còn là “món ăn tinh thần” nuôi dưỡng tâm hồn trẻ thơ. Những đứa trẻ được nghe hát ru từ nhỏ thường phát triển lòng nhân ái, sự nhạy cảm và tình yêu với văn hóa dân tộc hơn so với những đứa trẻ không được tiếp xúc với lời ru.

Hát ru Quảng Trị không chỉ là lời ru con ngủ mà còn là tiếng lòng của mảnh đất kiên cường, nơi những giá trị văn hóa được lưu truyền qua từng thế hệ. Trong từng câu hát, ta nghe thấy tiếng gió thổi qua lũy tre làng, tiếng sóng vỗ bên dòng Thạch Hãn, và cả tình yêu thương vô bờ của những người mẹ Quảng Trị. Hãy cùng gìn giữ và lan tỏa những giai điệu ấy, để tiếng hát ru mãi vang vọng, như một phần hồn cốt của dân tộc Việt Nam. Hãy thử một lần lắng nghe, hoặc tự cất lên một câu hát ru, bạn sẽ thấy tâm hồn mình như được trở về với những ngày thơ ấu, nơi có mẹ, có bà, và những giấc mơ êm đềm bên chiếc võng quê hương.