Chùa Từ Hiếu khởi nguồn từ một thảo am nhỏ mang tên An Dưỡng Am, do Hòa thượng Nhất Định dựng nên vào năm 1843 dưới triều vua Thiệu Trị. Nơi đây, giữa khung cảnh rừng thông thanh tĩnh, vốn chỉ là chốn tu hành yên ả. Thế nhưng, chính một vị thái giám trong triều đã khởi xướng, vận động các đồng sự và nhân dân quyên góp, biến thảo am giản dị thành ngôi chùa khang trang, bền vững. Công trình được xây dựng trong nhiều năm, và đến thời vua Tự Đức, chùa vinh dự được ban sắc tứ, mang tên “Từ Hiếu Tự” – một danh hiệu trang trọng bậc nhất đối với các ngôi chùa đương thời.Ảnh: Chùa Từ Hiếu nằm giữa rừng thông yên ả Điều đặc biệt, sự góp công lớn lao của các thái giám trong quá trình kiến tạo và bảo trợ đã khiến người đời thậm chí cả người Pháp, gọi nơi đây bằng cái tên khác thường: “chùa của thái giám”. Nhưng để thấu hiểu hết ý nghĩa của danh xưng ấy, cần đi sâu vào những lát cắt lịch sử và thân phận lặng lẽ của tầng lớp thái giám trong cung đình Nguyễn.Dưới triều Nguyễn, thái giám là những người đàn ông bị tước bỏ khả năng làm chồng, làm cha, để trọn đời phục vụ trong nội cung. Họ đảm trách mọi việc nơi hậu cung, từ chăm sóc hoàng hậu, phi tần, cung nữ cho đến những công việc nặng nhọc mà ít ai để ý đến. Theo nhà nghiên cứu Huế học Nguyễn Đắc Xuân, phần lớn thái giám xuất thân từ những đứa trẻ sinh ra với dị tật bẩm sinh về bộ phận sinh dục, hay còn gọi là “ông Bộ”. Khi gia đình có “ông Bộ”, họ sẽ báo lên làng, rồi được tuyển chọn, đưa vào triều đình nuôi dưỡng theo nghi lễ cung đình để mai này trở thành thái giám.Trong cung, thái giám được phân cấp bậc rõ ràng, hưởng lương bổng và gạo theo quy định, có cả lễ phục và thường phục riêng biệt: lụa màu lục dành cho cấp cao, xanh da trời cho cấp thấp; thường phục là áo dài đen, quần trắng, khăn đóng đen. Dẫu vậy, lịch sử triều Nguyễn đã đặt ra một giới hạn: thái giám không được tham gia chính sự, chỉ được tồn tại trong vai trò phục dịch, lặng lẽ giữa chốn cung đình vàng son.Ảnh: Ngôi chùa gắn liền với câu chuyện về những thái giám Triều Nguyễn Thân phận ấy vốn đã thiệt thòi, nhưng nỗi bi thương lớn nhất lại nằm ở chặng cuối cuộc đời. Khi tuổi già hoặc bệnh tật, thái giám buộc phải rời khỏi hoàng cung, sống tại viện Cung Giám ở phía đông bắc Hoàng Thành. Họ không được phép trút hơi thở cuối cùng trong nội cung, cũng không thể xây lăng mộ tại những nơi linh thiêng vốn dành riêng cho hoàng tộc. Cả đời trung thành tận tụy, cuối cùng lại đối diện với sự cô độc và lo lắng về chốn an nghỉ. Chính trong nỗi bất an ấy, chùa Từ Hiếu đã trở thành nơi che chở tinh thần, điểm tựa cuối cùng để họ gửi gắm niềm tin và tìm chút bình yên cho hậu vận.Chùa Từ Hiếu không chỉ được dựng lên từ tâm nguyện của một vị thiền sư mà còn từ tấm lòng góp sức của những con người vốn sống thầm lặng nơi cung cấm. Dưới triều vua Thiệu Trị, các thái giám đã quyên góp không chỉ tiền bạc mà cả ruộng đất được ban cấp, để cùng nhau xây dựng và nuôi dưỡng ngôi chùa. Đến năm 1893, dưới thời vua Thành Thái, họ tiếp tục dâng hiến tài sản, biến nơi đây thành chốn nương tựa tâm linh cho chính mình khi tuổi xế chiều. Trong khuôn viên chùa, một khu mộ táng riêng được dựng nên, với khoảng 25 ngôi mộ xếp thành ba hàng ngay ngắn, phản ánh quan phẩm của từng người.Khu mộ thái giám nằm giữa khu vườn thanh tịnh của chùa, mang một vẻ đẹp nhuốm màu thời gian. Đó không chỉ là nơi an nghỉ mà còn là một trang sử lặng lẽ kể về kiếp người đã dành trọn đời nơi nội cung. Bài vị của họ được đặt trang trọng trong tổ đình, để mỗi ngày đều được nghe tiếng kinh kệ, cầu siêu, và tưởng niệm trong những dịp kỵ giỗ. Dù rêu phong phủ kín theo năm tháng, nghĩa trang vẫn được chăm nom cẩn trọng, như một minh chứng cho lòng tri ân với những phận người đặc biệt đã tận tụy suốt đời cho triều đình.Ảnh: Khu mộ thái giám ở khuôn viên chùa Từ Hiếu Chùa Từ Hiếu không chỉ là nơi an nghỉ của các thái giám mà còn phản ánh triết lý “sinh ký tử quy” (sống gửi, thác về) trong văn hóa Việt Nam. Với các thái giám, những người vốn cô độc, không gia đình, ngôi chùa này trở thành điểm tựa cuối cùng, nơi họ gửi gắm linh hồn để tìm sự an yên sau một kiếp nhân sinh nhiều thăng trầm. Chính mối gắn bó ấy đã khiến người Pháp gọi Từ Hiếu là “chùa của thái giám” một danh xưng vừa đặc biệt, vừa chất chứa nhiều lớp nghĩa về sự hy sinh, cô đơn và niềm an ủi tinh thần.Ngoài giá trị lịch sử gắn liền với các thái giám triều Nguyễn, chùa Từ Hiếu ngày nay còn là một điểm đến tâm linh thanh tịnh bậc nhất ở Huế. Không gian chùa mang vẻ đẹp trầm mặc, cổ kính, khu vườn xanh mướt như gói trọn sự bình yên cho những ai ghé thăm. Đến đây, du khách không chỉ được chiêm ngưỡng kiến trúc cổ xưa mà còn có dịp lắng nghe những câu chuyện ít người biết về cuộc đời của các thái giám, qua khu mộ táng độc đáo nằm trong khuôn viên chùa.Ảnh: Chùa Từ Hiếu còn là một điểm đến thanh tịnh đối với du kháchĐể trải nghiệm thêm trọn vẹn, Sovaba Travel gợi ý bạn tour tham quan chùa Từ Hiếu kết hợp đạp xe Làng Thủy Biều, một chuyến đi nhẹ nhàng nhưng đầy thi vị, đưa bạn len lỏi qua những con đường làng xanh mát, thưởng thức hương vị đặc sản và cảm nhận nét đẹp đời thường của Huế. Đây chính là cách để vừa tìm hiểu lịch sử, vừa hòa mình vào nhịp sống văn hóa của vùng đất Cố đô.