Tọa lạc trên đỉnh Đèo Ngang, Hoành Sơn Quan là một công trình lịch sử quan trọng, được vua Minh Mạng cho xây dựng vào năm 1833 nhằm kiểm soát dân chúng qua lại và bảo vệ vùng biên giới phía Nam của Đại Nam. Dãy Hoành Sơn, bắt nguồn từ dãy Giăng Màn (hay còn gọi là Khai Trường Sơn), trải dài ra biển với những ngọn núi cao trùng điệp, tạo thành một tuyến phòng thủ tự nhiên vững chắc. Công trình được hoàn thành chỉ trong vòng một tháng với hàng nghìn bậc đá dẫn lên cổng thành, trở thành một cửa ải chiến lược và là nguồn cảm hứng cho nhiều thi nhân qua các thời kỳ.  

Trải qua gần hai thế kỷ, Hoành Sơn Quan đã chứng kiến bao biến cố thăng trầm của lịch sử. Trong những năm kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, nơi đây là một trong những điểm giao thông huyết mạch, liên kết hai miền Nam – Bắc. Chính vì thế, quân địch đã không ngừng đánh phá, khiến công trình chịu nhiều thương tổn. Dù chỉ còn lại phần di tích xưa, Hoành Sơn Quan vẫn mang trong mình dấu ấn lịch sử quan trọng, minh chứng cho một thời kỳ oanh liệt của dân tộc. Với giá trị văn hóa và lịch sử sâu sắc, năm 2005, Hoành Sơn Quan chính thức được công nhận là di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh, trở thành điểm đến thu hút du khách yêu thích khám phá và tìm hiểu về quá khứ hào hùng của đất nước.

Hoành Sơn Quan, công trình cửa ải do vua Minh Mạng cho xây dựng năm 1833, nằm trên đỉnh Đèo Ngang, ranh giới giữa hai tỉnh Quảng Bình và Hà Tĩnh. Theo sách Đại Nam Thực Lục, công trình này được xây dựng bởi 300 binh lính từ cả hai tỉnh, dưới sự giám sát của Thị lang Bộ Công Đo Đoàn Văn Phú. Tuy nhiên, trải qua nhiều biến động lịch sử, Hoành Sơn Quan chưa được quan tâm tu bổ do chưa có sự thống nhất về địa giới và phương thức quản lý giữa hai tỉnh.  

Năm 2002, tỉnh Quảng Bình đã ban hành quyết định xếp hạng Hoành Sơn Quan là di tích cấp tỉnh, nhưng phía Hà Tĩnh sau đó đã tiến hành khảo sát thực địa, xác định di tích này nằm cách đỉnh Đèo Ngang 7,7m về phía Bắc, thuộc địa phận thị xã Kỳ Anh, tỉnh Hà Tĩnh. Đến năm 2005, Hà Tĩnh chính thức lập hồ sơ khoa học và xếp hạng Hoành Sơn Quan là di tích cấp tỉnh, được UBND tỉnh phê duyệt. 

Dù thuộc địa phận hành chính của Hà Tĩnh, Hoành Sơn Quan không chỉ là tài sản của một tỉnh mà là một phần quan trọng của lịch sử dân tộc. Như lời vua Minh Mạng từng khẳng định trong sử sách, Hoành Sơn Quan không phải là tài sản của riêng Hà Tĩnh hay Quảng Bình mà là một di sản văn hóa quốc gia, mang ý nghĩa lịch sử và văn hóa sâu sắc, thuộc về toàn thể dân tộc Việt Nam.

Trên đỉnh Đèo Ngang, giữa những dãy núi trùng điệp của Hoành Sơn, Hoành Sơn Quan sừng sững như một chứng tích thời gian, mang vẻ đẹp cổ kính và đầy uy nghiêm. Công trình gần 200 năm tuổi này được xây dựng bằng những khối đá xám rêu phong, từng đường nét vững chãi như hòa quyện cùng thế núi, tạo nên một kiến trúc hài hòa giữa thiên nhiên và bàn tay con người.  

Cổng thành cao 2 mét, trải dài gần 55 mét, với hai bên tường được xây theo triền núi, tạo thành một lối đi uốn lượn đầy vẻ kiên cố. Tấm biển khắc chữ "Hoành Sơn Quan" nổi bật trên nền đá trắng, trải qua bao năm tháng vẫn hiên ngang hướng về phương Bắc, như một dấu ấn không phai của lịch sử. Lối đi dẫn lên cổng thành là hơn 1.000 bậc đá xếp chồng, ôm theo sườn núi, mỗi phiến đá như in dấu bao bước chân của những người lính canh giữ biên cương năm nào.  

Phía trong cổng thành, những bức tường đá loang màu thời gian, phủ kín lớp rêu phong cổ kính. Trại lính ba gian từng là nơi đóng quân giờ chỉ còn lại những dấu tích mờ nhòe, nhưng vẫn toát lên nét uy nghiêm của một thời kỳ oanh liệt. Những mảng tường nứt gãy, những viên đá sứt mòn bởi mưa nắng, tất cả như đang thì thầm về một quá khứ hào hùng, nơi Hoành Sơn Quan từng là tuyến phòng thủ kiên cố, gánh trên mình sứ mệnh bảo vệ biên cương.  

Dưới ánh nắng ban mai, cổng thành hiện lên với gam màu trầm mặc, in bóng lên nền trời xanh thẳm, tạo nên một khung cảnh vừa hoang sơ, vừa đầy sức sống. Khi hoàng hôn buông xuống, những tia nắng cuối ngày len lỏi qua từng khe đá, nhuộm lên bề mặt cổng thành một sắc đỏ huyền bí, khiến Hoành Sơn Quan càng thêm phần uy nghi, sừng sững giữa lòng thiên nhiên như một biểu tượng vượt thời gian.

Đến Hoành Sơn Quan, nếu xuất phát từ thành phố Đồng Hới, di chuyển theo Quốc lộ 1A về hướng Bắc, vượt qua Đèo Ngang với quãng đường khoảng 100km. Đường đi khá thuận lợi, thích hợp cho cả xe máy và ô tô.  

Di chuyển bằng ô tô: Nếu muốn thoải mái hơn, bạn có thể thuê ô tô tự lái hoặc có tài xế. Giá thuê xe dao động từ 800.000 – 1.200.000 VNĐ/ngày tùy loại xe và dịch vụ đi kèm.  

Di chuyển bằng xe máy: Đây là lựa chọn lý tưởng cho những ai yêu thích khám phá và chủ động trong hành trình. Bạn sẽ được trải nghiệm cung đường đèo uốn lượn, tận hưởng khung cảnh thiên nhiên tuyệt đẹp hai bên đường. Nếu chưa có xe, bạn có thể thuê xe máy tại Đồng Hới với giá khoảng 120.000 – 200.000 VNĐ/ngày.  

Hoành Sơn Quan nằm trên đỉnh Đèo Ngang, với địa hình núi đá cao và nhiều bậc thang dốc, vì vậy cần chuẩn bị kỹ lưỡng để có một chuyến đi an toàn và trọn vẹn. Thời điểm lý tưởng để tham quan là vào mùa khô (tháng 3 - tháng 9), khi thời tiết ít mưa, đường đi khô ráo, tránh trơn trượt. Nếu đi vào sáng sớm hoặc chiều muộn, nên mang theo áo khoác mỏng vì trên đỉnh đèo không khí thường se lạnh.  

Do phải vượt qua hơn 1.000 bậc đá, giày thể thao hoặc giày leo núi có độ bám tốt là lựa chọn phù hợp để di chuyển dễ dàng và tránh trơn trượt. Ngoài ra, mũ, kính râm và kem chống nắng là vật dụng cần thiết để bảo vệ khỏi nắng gắt, đặc biệt vào buổi trưa. Nên mang theo nước uống và đồ ăn nhẹ để bổ sung năng lượng, vì khu vực này không có nhiều hàng quán.  

Đối với những ai yêu thích chụp ảnh, nên chuẩn bị máy ảnh hoặc điện thoại đầy pin để ghi lại những khoảnh khắc tuyệt đẹp tại Cổng Trời. Tuy nhiên, cần hạn chế đứng sát mép vực hoặc các khu vực có địa hình gồ ghề để đảm bảo an toàn. Nếu đi theo nhóm, nên giữ liên lạc với nhau, đặc biệt khi di chuyển xuống núi vào buổi tối.  

Cuối cùng, vì đây là di tích lịch sử quan trọng, du khách nên giữ gìn vệ sinh chung, không viết vẽ hoặc chạm khắc lên tường đá, để bảo tồn vẻ đẹp nguyên bản của Hoành Sơn Quan cho các thế hệ sau. Hy vọng với cẩm nang du lịch tự túc của Sovaba Travel, bạn đã có thêm những thông tin hữu ích để chuẩn bị cho chuyến hành trình khám phá Hoành Sơn Quan một cách trọn vẹn và đáng nhớ! Bạn cũng có thể tham khảo các tour du lịch Hoành Sơn Quan để tận hưởng chuyến đi thoải mái, trọn vẹn mà không phải lo lắng về lịch trình hay phương tiện di chuyển.