Cầu ngói Phát Diệm: Kiến trúc cổ kính và di tích lịch sử nối liền khu nhà thờ đá

Cầu ngói Phát Diệm, nằm ở trung tâm thị trấn Phát Diệm, huyện Kim Sơn, là một trong số ít 5 cây cầu ngói cổ còn được lưu giữ tại Việt Nam, cùng với Chùa Cầu Hội An, cầu ngói Thanh Toàn và hai cầu ngói ở Nam Định.

• Kiến trúc: Cầu được xây dựng theo kiểu “Thượng Gia Hạ Kiều” (tức trên là nhà, dưới là cầu), một lối kiến trúc truyền thống đặc trưng của vùng đồng bằng Bắc Bộ, gợi lên hình ảnh quen thuộc của ngôi đình làng.
• Quy mô và vật liệu: Cầu có dáng cong như cầu vồng, bao gồm 3 nhịp và 4 gian nhà. Cầu ngói Phát Diệm có chiều dài nổi bật nhất so với các cầu ngói cổ khác, đạt 36m và rộng 3m. Toàn bộ hệ thống cột, kèo, vì, xà dọc, xà ngang và lan can đều được làm bằng gỗ lim chắc chắn.
• Mái che: Mái cầu được lợp bằng ngói đỏ truyền thống, uốn cong nhẹ nhàng, tạo dáng cầu thanh thoát.
• Đặc điểm: Hai bên thân cầu là hai hàng cột gỗ và song gỗ lim làm lan can. Điểm đặc biệt là ở hai đầu cầu đều có các bậc tam cấp, mục đích là để hạn chế các phương tiện đi lại, chỉ dành cho người đi bộ, tạo cảm giác như đang bước vào một căn nhà thân thiện, gần gũi.
• Trang trí: Kiến trúc cầu ngói Phát Diệm khá tiết chế trong điêu khắc, hầu như không có chạm trổ cầu kỳ trên bộ vì kèo, chỉ có các đường gờ chỉ soi nhỏ, mộc mạc và chân chất, thể hiện phong cách mỹ thuật đầu thế kỷ XX.

Với kiến trúc "Thượng Gia Hạ Kiều" độc đáo và chiều dài nổi bật, Cầu Ngói Phát Diệm không chỉ là di sản kiến trúc cổ kính mà còn là biểu tượng văn hóa trầm mặc, gắn bó sâu sắc với đời sống người dân Kim Sơn, Ninh Bình.

Cầu Ngói Phát Diệm được xây dựng vào năm 1902, thay thế cho cây cầu gỗ cũ đã bị hư hại.

• Bối cảnh lịch sử: Khu vực Kim Sơn xưa là vùng đất sình lầy ven biển, được khai khẩn bởi Doanh điền sứ Nguyễn Công Trứ vào năm 1829. Ông đã cho xây dựng hệ thống thủy lợi để dẫn nước ngọt, trong đó có sông Ân – công trình thủy lợi chính. Cầu Ngói được xây dựng để giải quyết vấn đề đi lại giữa hai bên bờ sông Ân, tạo điều kiện thuận lợi cho đời sống dân sinh.
• Ý nghĩa tôn giáo: Cầu còn được xây dựng nhằm tạo thuận lợi cho những người giáo dân ở bên kia sông có thể đi lễ tại Nhà thờ đá Phát Diệm (cũng là một kiến trúc độc đáo, kết hợp hài hòa giữa kiến trúc phương Đông và phương Tây).
• Công nhận di tích: Với những giá trị lịch sử và nghệ thuật độc đáo, Cầu Ngói Phát Diệm đã được công nhận là Di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh vào năm 2018.

Được xây dựng từ năm 1902 trên nền tảng lịch sử khai khẩn của Nguyễn Công Trứ, Cầu Ngói Phát Diệm là di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh, vừa giải quyết vấn đề dân sinh vừa kết nối sinh hoạt tôn giáo với Nhà thờ đá, minh chứng cho giá trị kiến trúc và văn hóa bền vững.

Hơn một thế kỷ trôi qua, Cầu Ngói Phát Diệm không chỉ mang ý nghĩa giao thông mà còn gắn liền mật thiết với đời sống tinh thần của người dân địa phương.

• Không gian sinh hoạt: Cầu là nơi tránh mưa nắng, nơi dừng chân nghỉ mát cho người dân đi làm đồng về, nơi tụ tập vui chơi của trẻ nhỏ, và là chốn hẹn hò lý tưởng của các đôi lứa. Trong tâm thức người dân Kim Sơn, cây cầu ngói này như một mái đình cổ kính của làng.
• Niềm tự hào: Với vẻ đẹp trầm mặc và kiến trúc độc đáo, Cầu Ngói Phát Diệm đã từng được chọn làm hình ảnh in trên bộ tem bưu chính Việt Nam, cùng với Cầu Ngói Thanh Toàn và Cầu Ngói chợ Lương, minh chứng cho giá trị kiến trúc và văn hóa được Nhà nước đề cao. Cầu đã trở thành biểu tượng và niềm tự hào của người dân Kim Sơn.

Với vai trò là "mái đình cổ kính" trong tâm thức và từng được in trên tem bưu chính, Cầu Ngói Phát Diệm đã vượt xa ý nghĩa giao thông, trở thành biểu tượng văn hóa và niềm tự hào sâu sắc của người dân Kim Sơn.

Cầu ngói Phát Diệm đứng sừng sững bên dòng sông Ân không chỉ là một công trình giao thông cổ xưa mang kiến trúc "Thượng Gia Hạ Kiều" độc đáo, mà còn là một nhân chứng lịch sử thầm lặng của quá trình khai khẩn vùng đất Kim Sơn. Vượt lên trên giá trị vật chất, cây cầu đã hóa thành biểu tượng tinh thần của người dân địa phương – một "mái đình cổ kính" gắn liền với mọi nhịp sống, từ sinh hoạt thường nhật đến kết nối tín ngưỡng với nhà thờ đá Phát Diệm. Với vẻ đẹp trường tồn và giá trị văn hóa đã được công nhận, cầu ngói Phát Diệm xứng đáng là niềm tự hào của Ninh Bình và là một di sản quý giá của kiến trúc cầu ngói Việt Nam, mời gọi du khách muôn phương về chiêm ngưỡng và khám phá.