Ầm ào sóng vỗ bờ Hạc Hải, mặn mòi hơi thở của biển cả thấm đẫm những cánh đồng cói An Xá bao đời. Nơi ấy, người An Xá tựa như những con ong cần mẫn, chắt chiu từ đất mẹ những sợi cói xanh mướt. Thời gian dệt nên lịch sử, hơn sáu thế kỷ tựa như một dòng sông lặng lẽ chảy, mang theo bao đổi thay của đất trời, nhưng đôi tay tài hoa của người dân nơi đây vẫn miệt mài "vẽ" nên những tấm chiếu óng ả. Mỗi sợi cói là một nốt nhạc trầm bổng, khung cửi là cây đàn, và những đôi tay chai sạn chính là người nghệ sĩ, cùng nhau hòa tấu bản giao hưởng của làng nghề, để "tinh hoa" An Xá cứ thế lan tỏa, như hương thơm dịu dàng của cói mới, bền bỉ và quyến rũ.
Ảnh: Cánh đồng cói trở nên thân thuộc với người dân An Xá
1. An Xá – Lời ru từ đồng cói
Nằm bên dòng sông Kiến Giang thơ mộng, làng An Xá, xã Lộc Thủy, huyện Lệ Thủy, không chỉ là quê hương của Đại tướng Võ Nguyên Giáp mà còn là cái nôi của nghề dệt chiếu cói hơn 600 năm tuổi. Từ thuở khai hoang mở đất, khi phù sa còn ôm ấp bờ bãi, An Xá, thuở ấy là hạ lưu của dòng Bình Giang (sông Kiến Giang), một dải đất bồi tựa hình Vĩ Long vươn mình bên hữu ngạn. Nơi tôm cá trù phú, chim muông rộn ràng, những cư dân đầu tiên dừng chân dựng lều, rồi bén rễ sinh cơ. Người An Xá, với sự thông minh và khéo léo, đã biến những sợi cói mảnh mai ấy thành những tấm chiếu bền đẹp, không chỉ để trải giường mà còn để trải cả tâm hồn.
Cói ở An Xá không chỉ là nguyên liệu, mà còn là biểu tượng của sự kiên nhẫn. Mỗi cây cói phải chờ năm năm để trưởng thành, mỗi năm chỉ thu hoạch hai lần vào tháng 3 và tháng 6 âm lịch. Từ việc gặt cói, chẻ sợi, phơi khô đến nhuộm màu, tất cả đều được làm bằng tay, bằng mồ hôi và bằng cả tình yêu dành cho nghề. Những tấm chiếu An Xá vì thế không chỉ là sản phẩm, mà là kết tinh của thời gian, công sức và lòng tự hào quê hương.
Ảnh: Mùa thu hoạch cói mới để làm chiếu
2. Nghệ thuật dệt chiếu – Tinh xảo trong từng sợi cói
Để dệt nên một tấm chiếu An Xá, cần có sự phối hợp nhịp nhàng của hai người thợ: một người luồn sợi, một người dập khung. Mỗi động tác đều phải chính xác, bởi chỉ cần một sợi cói lệch lạc, hoa văn sẽ mất đi vẻ tinh tế. Thuở trước, chiếu An Xá mang vẻ mộc mạc của sắc trắng nguyên sơ, nhưng ngày nay, những gam màu rực rỡ đã tô điểm thêm cho những đường kẻ, những đóa hoa. Bí quyết nhuộm màu là cả một nghệ thuật, đòi hỏi sự am hiểu tường tận về cách pha chế, để sợi cói không chỉ tươi tắn mà còn bền màu theo năm tháng. Người thợ cẩn trọng chọn từng bó cói, rồi đem nhúng từng chùm trong những nồi phẩm màu sôi lục, nhúng đi nhúng lại, canh đúng độ đậm nhạt. Sau đó, những sợi cói nhuộm màu phải đón lấy ánh nắng vừa đủ, tránh cái nắng gay gắt làm giòn gãy, và tránh cả hơi ẩm mốc.
Ảnh: Sự phối hợp nhịp nhàng để tạo nên một tấm chiếu
Những họa tiết trên chiếu không chỉ là sự sắp xếp ngẫu nhiên, mà còn mang ý nghĩa sâu sắc. Chữ “Thọ”, “Song Hỉ” hay những hoa văn như vảy ốc, long phụng được đan xen khéo léo, gửi gắm lời chúc phúc cho người sử dụng. Mỗi tấm chiếu là một lời chúc, và hơn hết, là một tác phẩm nghệ thuật thủ công mang đậm dấu ấn văn hóa Quảng Bình.
3. Hơi thở hiện đại trong làng nghề truyền thống
Dù mang trong mình bề dày lịch sử, nghề dệt chiếu An Xá không đứng yên trước dòng chảy thời đại. Năm 2010, Hợp tác xã (HTX) làng nghề chiếu cói An Xá được thành lập, đánh dấu một bước ngoặt quan trọng. Với việc đầu tư máy dệt bán tự động, hợp tác xã đã giúp tăng năng suất, cải thiện chất lượng sợi cói, mang đến những tấm chiếu mịn, dày và bền hơn. Diện tích khuôn viên 2.000m² với 7 xưởng sản xuất là minh chứng cho sự phát triển mạnh mẽ của làng nghề.
Không chỉ dừng lại ở sản xuất, An Xá còn mở ra hướng đi mới khi kết hợp làng nghề với du lịch. Du khách đến đây không chỉ được chiêm ngưỡng những khung dệt lách cách, những bó cói phơi rực rỡ dưới nắng, mà còn có thể tự tay trải nghiệm các công đoạn làm chiếu. Từ việc gặt cói trên đồng, chẻ sợi, đến dệt chiếu, mỗi hoạt động là một cơ hội để cảm nhận sâu sắc hơn về văn hóa và con người Quảng Bình. Những sản phẩm như giỏ cói, thảm, hay mũ nón từ cói cũng được sáng tạo, đáp ứng nhu cầu thị trường hiện đại và mang làng nghề vươn xa hơn.
Ảnh: Ngày nay nhờ có máy móc mà công việc của bà con cũng đỡ cực hơn
4. Chiếu cói An Xá – Di sản giữa lòng đời thường
Trong nhịp sống hối hả của thời đại công nghiệp, chiếu cói An Xá vẫn vẫn giữ được sức hút đặc biệt. Không chỉ là một vật dụng thân thuộc, chiếu cói còn là biểu tượng của sự mộc mạc, gần gũi. Khi nằm trên tấm chiếu An Xá, ta như nghe được tiếng gió thổi qua đồng cói, tiếng lách cách của khung dệt, và cả hơi thở của những người thợ thủ công. Đó là cảm giác mát lành, êm ái, như được trở về với những ngày thơ ấu bên hiên nhà quê.
Nhưng vượt lên trên hết, chiếu cói An Xá tựa như một mạch nguồn văn hóa chảy mãi, một chứng tích sống động cho thấy sức bền bỉ của truyền thống khi biết hòa mình vào nhịp điệu mới. Giữa thị trường đa dạng với những tấm chiếu sản xuất hàng loạt, người An Xá vẫn kiên trì giữ lấy khung cửi, bởi trong sâu thẳm, họ tin rằng, chỉ có sự khéo léo của đôi tay, sự tỉ mỉ của con tim mới có thể dệt nên hồn cốt riêng cho từng sợi cói mộc mạc.
Ảnh: Giữa vô vàn sự lựa chọn, tấm chiếu cói vẫn mang lại cảm giác gần gũi và thân thương
Rồi một ngày, nếu có dịp dừng chân trên mảnh đất Quảng Bình, xin hãy khẽ khàng tìm về An Xá. Nơi ấy, những cánh đồng cói trải dài như tấm thảm xanh mướt, vẫn lặng lẽ kể câu chuyện của bao thế hệ. Chạm vào sợi cói mềm mại dưới ngón tay, lắng nghe tiếng khung cửi vọng về từ những nếp nhà xưa, có lẽ bạn sẽ cảm nhận được một phần hồn quê dung dị, một vẻ đẹp bền bỉ vượt thời gian. Rời An Xá, có thể trong hành trang sẽ có thêm một tấm chiếu, nhưng sâu hơn cả, đó là một thoáng lặng trong tâm hồn, một ký ức về những giá trị truyền thống, âm thầm mà sâu sắc, như hương cói thoang thoảng trong gió.
Để cảm nhận trọn vẹn những thanh âm văn hóa độc đáo và những câu chuyện đời thường thấm đượm tình người của Quảng Bình, hãy để Sovaba Travel dẫn lối bạn chạm đến trái tim văn hóa nơi đây.
