Cơm Muối Huế là món ăn truyền thống của ẩm thực cung đình Huế, bao gồm cơm trắng nấu từ gạo thơm kết hợp với các loại muối được chế biến cầu kỳ. Dù mang tên “cơm muối”, món ăn này không hề đơn điệu mà ẩn chứa sự phức tạp trong cách chế biến, trình bày và thưởng thức. Được liệt vào hàng “đệ nhất trân phẩm” thời nhà Nguyễn, Cơm Muối Huế từng là món ăn dành riêng cho vua chúa và quý tộc, thể hiện sự sang trọng từ những nguyên liệu dân dã.Ảnh: Cơm muối là món ăn được xếp vào ẩm thực Cung Đình Cơm Muối Huế được cho là xuất hiện từ thời vua Minh Mạng (1825), khi hạt muối mộc mạc được nâng tầm thành nguyên liệu chủ đạo trong những món mỹ thực chốn cung đình. Từ đó, muối không chỉ đơn thuần là gia vị mà trở thành “linh hồn” của ẩm thực, gắn liền với triết lý âm – dương, hàn – nhiệt trong văn hóa ẩm thực Việt. Người Huế tinh tế đến mức biết điều chỉnh hương vị theo thời tiết: mùa mưa chuộng muối cay, mặn, ngọt để giữ ấm cơ thể, còn mùa hè lại ưu tiên muối chua, đắng nhằm thanh nhiệt, xua đi cái oi nồng.Không dừng lại ở vai trò một món ăn, cơm muối Huế còn là biểu tượng văn hóa, hội tụ sự khéo léo và tinh tế của người phụ nữ cố đô. Từ những hạt muối trắng giản dị, họ chế biến nên những chén muối đủ màu sắc, dậy hương vị, góp phần làm phong phú mâm cơm Huế. Cơm Muối Huế nổi bật với sự đa dạng của các loại muối, được chia thành ba nhóm chính:Muối thịt: Bao gồm muối thịt heo, bò, gà, dê… Ví dụ, muối sả ruốc, kết hợp thịt heo xay nhuyễn, sả, ớt và ruốc Huế, mang hương vị mặn béo, thơm nồng, là món cung đình tiến vua.Muối cá: Được chế biến từ cá rô, cá bống, cá nục, cá thu… như muối khuyết từ con khuyết biển khô, rang thơm, giã nhuyễn, tạo vị mặn dịu, phù hợp chấm hoa quả hoặc ăn với cơm nóng.Muối thực vật: Bao gồm muối mè, muối đậu phộng, muối tiêu, muối ớt, muối khế… Mỗi loại mang một hương vị riêng: muối mè béo bùi, muối ớt xanh cay nồng, muối hoàng yến (gừng) vàng tươi.Mỗi nhóm muối đều hội tụ đủ năm vị: ngọt, mặn, chua, cay, đắng, được chế biến bằng các phương pháp như rang, kho, chiên, trộn, om… để tạo nên sự cân bằng hoàn hảo.Ảnh: Muối được chia thành 3 loại muối Người Huế có cách làm cơm muối rất riêng, thể hiện sự tinh tế ngay từ khâu chọn lựa nguyên liệu. Hạt cơm thường được nấu trong niêu đất của làng gốm Phước Tích – nơi nổi tiếng với những chiếc nồi giữ lửa bền và lan tỏa hương thơm tự nhiên. Loại gạo dùng thường là gạo Nàng Thơm hay gạo tẻ hảo hạng, được giã khéo để hạt gạo giữ nguyên vỏ lụa, không sứt mẻ. Nhờ vậy, cơm nấu ra vừa khô ráo, chín đều, lại dẻo thơm mà không hề nát. Muối cũng không phải muối thường, mà phải là muối loại một từ Phú Vang, Lăng Cô hay Sa Huỳnh, được nung trong vại sành ở nhiệt độ cao để cho ra những hạt muối trắng tinh, mặn dịu và có hậu ngọt.Ảnh: Cơm phải được nấu trong nồi niêu đất của làng gốm Phước Tích Cái công phu của cơm muối Huế nằm ở sự chế biến cầu kỳ, biến muối thành nhiều loại với hương vị phong phú. Muối ớt xanh giã cùng muối hột, đôi khi thêm chút lửa nướng ớt để dậy mùi thơm cay nồng. Muối sả ruốc lại kết hợp ruốc Huế cùng thịt heo xay, xào vàng với sả và ớt, tạo vị mặn béo rất đặc trưng. Muối khuyết thì tinh tế hơn, khi hạt muối được rang vàng nhẹ rồi trộn cùng khuyết biển khô, giã nhuyễn thành một hương vị mặn mà nhưng dịu ngọt. Đặc biệt, người Huế còn gia giảm công thức theo mùa: mùa mưa thiên về vị cay, mặn, ngọt để giữ ấm cơ thể; mùa hè lại chuộng những vị chua, đắng để thanh nhiệt, điều hòa âm dương.Chính sự kỳ công ấy khiến mỗi chén cơm muối Huế không chỉ là bữa ăn đơn sơ mà còn là sự kết tinh của văn hóa ẩm thực, của tinh thần chăm chút và tinh tế vốn có của người dân đất cố đô.Cơm Muối Huế không chỉ ngon ở hương vị mà còn đẹp ở cách trình bày. Các chén muối được đặt trong đĩa gốm sứ cao cấp, hoa văn thanh nhã, xếp theo hình cánh hoa quanh niêu cơm trắng ở giữa, tạo nên mâm cơm rực rỡ sắc màu: muối ớt xanh, muối tôm vàng cam, muối sả nâu, muối tiêu đen…Người thưởng thức cần giữ phong thái thanh lịch, chậm rãi, để cảm nhận trọn vẹn sự tinh tế của món ăn. Cơm Muối Huế thường được ăn kèm cháo ngũ sắc, xôi nén, hoặc chấm với trái cây như bưởi, xoài để làm dịu vị mặn. Nước chè gừng hoặc rượu làng Chuồn là thức uống lý tưởng, tăng thêm phần thi vị. Ngày nay, Cơm Muối Huế không còn phổ biến như xưa và đang đối mặt nguy cơ thất truyền. Chỉ một số ít nghệ nhân, như bà Hoàng Thị Như Huy, còn lưu giữ công thức chế biến truyền thống. Du khách muốn thưởng thức món ăn này cần đặt trước vài ngày tại các nhà hàng cung đình hoặc tìm đến những quán ăn đặc sản tại Huế. Một mâm cơm muối đầy đủ với 22-27 món có thể có giá vài triệu đồng, nhưng giá trị văn hóa và trải nghiệm ẩm thực mà nó mang lại là vô giá. Ảnh: Cơm muối ăn kèm cháo ngũ sắc Cơm Muối Huế không chỉ là một món ăn, mà còn là một tác phẩm nghệ thuật, kết tinh sự khéo léo, tinh tế và tâm hồn của người dân Cố đô. Từ hạt muối trắng bình dị, người Huế đã tạo nên một mâm cơm cung đình rực rỡ, mang đậm triết lý âm dương và văn hóa vùng miền. Nếu có dịp đến Huế, đừng bỏ lỡ cơ hội thưởng thức món ăn “đệ nhất trân phẩm” này để cảm nhận trọn vẹn tinh hoa ẩm thực cố đô.