Công trình bên trong Địa Đạo Vịnh Mốc – Kiến trúc sinh tồn trong chiến tranh

Địa đạo Vịnh Mốc được khởi công xây dựng từ năm 1965 và hoàn thành vào năm 1967, trong bối cảnh chiến tranh chống Mỹ leo thang khốc liệt. Vĩnh Linh, Quảng Trị, là tiền tuyến phía Bắc, nơi hứng chịu hơn nửa triệu tấn bom đạn từ không quân Mỹ, trung bình mỗi người dân phải chịu 7 tấn bom đạn. Trước sự tàn phá khủng khiếp, quân và dân Vĩnh Linh đã biến lòng đất thành pháo đài bất khả xâm phạm, nơi trú ẩn an toàn và là căn cứ chiến đấu kiên cường.

Công trình này, với tổng chiều dài hơn 1.060,25m, được đào bằng sức người và các công cụ thô sơ trong suốt 18.000 ngày công, vận chuyển hơn 6.000 m³ đất đá. Dưới sự chỉ huy của ông Lê Xuân Vy, một cựu trung tá với trình độ học vấn chỉ hết tiểu học, địa đạo Vịnh Mốc trở thành một kiệt tác kiến trúc sinh tồn, thể hiện trí tuệ và lòng quả cảm của con người Việt Nam.

Địa đạo Vịnh Mốc được thiết kế với cấu trúc ba tầng, mỗi tầng đảm nhận một chức năng riêng biệt, tạo nên một “ngôi làng dưới lòng đất” hoàn chỉnh:

• Tầng 1 (sâu 8-11m): Đây là không gian sinh hoạt chính của người dân, với các căn hộ gia đình nhỏ gọn (rộng 0,8m, sâu 1,8m) dành cho 3-4 người. Các cửa hầm được ngụy trang kín đáo, chếch theo hướng gió để đảm bảo thông thoáng, tránh ngạt thở.
• Tầng 2 (sâu 11-15m): Nơi đặt trụ sở Đảng ủy, UBND, và Bộ Chỉ huy quân sự, đồng thời là kho chứa lương thực và vũ khí. Hội trường ở tầng này có sức chứa 50-60 người, là nơi diễn ra các hoạt động văn nghệ, hội họp, và chiếu phim.
• Tầng 3 (sâu 21-22,5m): Dùng làm kho hậu cần, cung cấp lương thực và vũ khí cho đảo Cồn Cỏ, một điểm chiến lược quan trọng ngoài khơi.

Hệ thống địa đạo có 13 cửa ra vào (7 cửa thông ra biển, 6 cửa lên đồi), được kết nối qua trục chính dài 780m. Điểm đặc biệt là mặt bằng địa đạo được đào cao hơn mực nước biển 5m, nghiêng từ 8-120 độ để thoát nước, đảm bảo sinh hoạt bình thường ngay cả trong mùa mưa. Đất sét đỏ bazan, dưới tác động của không khí, càng ngày càng cứng chắc, giúp địa đạo giữ được nguyên trạng qua thời gian.

Địa đạo Vịnh Mốc không chỉ là nơi trú ẩn mà còn là một ngôi làng thực thụ, với các công trình được thiết kế để duy trì cuộc sống và chiến đấu:

• Nhà hộ sinh: Trong gần 2.000 ngày đêm tồn tại, 17 đứa trẻ đã chào đời trong lòng địa đạo, một kỳ tích giữa mưa bom bão đạn. Nhà hộ sinh là biểu tượng của sự sống mãnh liệt, nơi những mầm non tương lai được bảo vệ an toàn.
• Hội trường: Với sức chứa hàng chục người, hội trường là trung tâm sinh hoạt cộng đồng, nơi tổ chức các buổi họp, biểu diễn văn nghệ, và chiếu phim, mang lại niềm tin và tinh thần lạc quan cho người dân.
• Giếng nước và nhà vệ sinh: Ba giếng nước được đào trong địa đạo đảm bảo nguồn nước sinh hoạt, trong khi hệ thống nhà vệ sinh và bếp Hoàng Cầm được bố trí khoa học, giúp duy trì vệ sinh và sức khỏe.
• Kho vũ khí và lương thực: Các kho chứa được bố trí ở tầng sâu nhất, đảm bảo an toàn cho nguồn cung cấp thiết yếu, hỗ trợ chiến đấu và chi viện cho chiến trường miền Nam.

Phù điêu “Tồn tại hay không tồn tại” tại Bảo tàng Địa đạo Vịnh Mốc là một điểm nhấn giàu giá trị nghệ thuật và lịch sử, tái hiện chân thực cuộc sống gian khổ nhưng kiên cường của quân và dân Vịnh Mốc trong thời kỳ chiến tranh. Tác phẩm không chỉ gây ấn tượng mạnh bởi hình ảnh sống động mà còn để lại nhiều suy ngẫm cho du khách về tinh thần "sống trong lòng đất để giữ vững đất trên đầu".

Điều làm nên giá trị của Địa Đạo Vịnh Mốc không chỉ nằm ở kỹ thuật xây dựng mà còn ở tinh thần bất khuất của con người. Trong điều kiện thiếu thốn, với những công cụ thô sơ và trình độ học vấn hạn chế, quân dân Vĩnh Linh đã tạo ra một công trình mang tầm vóc thế giới. Nữ đạo diễn Hà Lan Janet Gardner, trong bộ phim tài liệu Một thế giới bên dưới cuộc chiến: Bí mật địa đạo Việt Nam, đã viết: “Thay vì chạy trốn, họ kiến tạo một thế giới dưới lòng đất để sinh tồn.”

Khẩu hiệu “một tấc không đi, một li không rời” không chỉ là lời hiệu triệu mà còn là kim chỉ nam để người dân Vịnh Mốc bám trụ quê hương, chiến đấu và bảo vệ huyết mạch giao thông ra tiền tuyến. Địa đạo không chỉ là nơi trú ẩn mà còn là căn cứ để vận chuyển vũ khí, cấp cứu thương binh, và chi viện cho đảo Cồn Cỏ.

Ngày nay, Địa Đạo Vịnh Mốc được công nhận là Di tích Quốc gia Đặc biệt (năm 2014) và trở thành điểm đến không thể bỏ qua trong hành trình du lịch DMZ (khu vực phi quân sự) tại Quảng Trị. Du khách đến đây không chỉ được chiêm ngưỡng công trình kiến trúc kỳ vĩ mà còn được lắng nghe những câu chuyện lịch sử cảm động từ các hướng dẫn viên. Bảo tàng địa đạo trưng bày các hiện vật, hình ảnh, và vỏ bom từ thời chiến tranh, giúp thế hệ trẻ hiểu hơn về sự hy sinh và lòng quả cảm của cha ông.

Dạo bước trong lòng địa đạo, bạn sẽ cảm nhận được không khí ẩm thấp, ngột ngạt, nhưng cũng đầy xúc động khi nghĩ về những ngày tháng quân dân Vĩnh Linh sống và chiến đấu. Những bức tường đất đỏ, những căn hộ nhỏ bé, và tiếng kể chuyện của hướng dẫn viên sẽ đưa bạn trở về một thời kỳ hào hùng nhưng cũng đầy gian khổ.

Địa đạo Vịnh Mốc không chỉ là một công trình kiến trúc mà còn là biểu tượng của lòng yêu nước, ý chí kiên cường, và sự sáng tạo phi thường của con người Việt Nam. Nơi đây, sự sống đã chiến thắng cái chết, và khát vọng hòa bình đã vượt qua mọi thử thách. Nếu có dịp đến Quảng Trị, hãy dành thời gian ghé thăm Địa đạo Vịnh Mốc để tận mắt chứng kiến “ngôi làng dưới lòng đất” và cảm nhận sâu sắc hơn về lịch sử dân tộc.