Dấu ấn văn hóa Chăm Pa còn lưu giữ tại Động Phong Nha - Quảng Bình

Người Chăm, với dòng máu của những cư dân biển cả, đã đặt chân đến dải đất miền Trung từ hàng ngàn năm trước, mang theo nền văn hóa rực rỡ của mình. Từ những ngày đầu dựng nước, họ đã tạo nên vương quốc Chăm-pa hùng mạnh, nơi những con thuyền xuôi ngược, kết nối giao thương với Ấn Độ, Trung Hoa, và bao nền văn minh khác. Dấu ấn của họ in đậm trên những tháp Chăm sừng sững, trên những điêu khắc mang đậm hơi thở của Hindu giáo, rồi sau này, cả Hồi giáo.  

Riêng Quảng Bình, nơi đất trời giao thoa giữa núi non và biển cả, từng là ranh giới phía bắc của vương quốc Chăm-pa. Không có những đền tháp lộng lẫy như ở Quảng Nam hay Bình Định, nhưng mảnh đất này vẫn giữ trong lòng những mảnh gốm vỡ, những nền móng xưa cũ – những chứng tích lặng thầm của một thời kỳ đã qua. Những hiện vật khảo cổ nằm sâu trong rừng Phong Nha-Kẻ Bàng vẫn mang dấu ấn về những người Chăm từng sinh sống nơi đây, về những cuộc giao tranh, những chuyến đi buôn, và cả những tháng ngày thịnh vượng.

Để lần theo những dấu tích xưa cũ của người Chăm trên mảnh đất Quảng Bình, không đâu thích hợp hơn Vườn quốc gia Phong Nha-Kẻ Bàng, một kho báu thiên nhiên ẩn chứa cả những bí ẩn lịch sử. Không có những đền tháp tráng lệ như ở miền Trung, nhưng nơi đây lại lưu giữ những di vật quý giá, chứng minh sự hiện diện của người Chăm từ hàng trăm năm trước.  

Vào cuối thế kỷ 19, nhà truyền giáo và học giả Léopold Cadière đã đặt chân vào Động Phong Nha và phát hiện ra những dấu vết văn hóa Chăm còn sót lại, những bàn thờ cổ, những dòng chữ khắc trên vách đá mà đến nay vẫn chưa được giải mã trọn vẹn. Những di chỉ này cho thấy người Chăm không chỉ đi qua mà còn sử dụng hang động như một không gian thờ cúng, hoặc thậm chí là nơi trú ẩn.  

Đặc biệt, di chỉ Bi Ký trong bên sâu Động Phong Nha là một trong những bằng chứng rõ ràng nhất về sự hiện diện của văn hóa Chăm. Tại đây, các nhà khảo cổ đã tìm thấy bàn thờ bằng đá, 97 ký tự cổ được chạm khắc cẩn thận, cùng những mảnh gốm và tượng đá còn sót lại. Dù thời gian đã bào mòn những dấu vết này, nhưng từng đường nét vẫn gợi lên hình ảnh của một nền văn minh rực rỡ, từng một thời in dấu trên mảnh đất Quảng Bình.

So với Quảng Nam – nơi nổi tiếng với quần thể tháp Mỹ Sơn tráng lệ, dấu ấn của người Chăm ở Quảng Bình khiêm nhường hơn, chủ yếu tồn tại qua những hiện vật khảo cổ nằm sâu trong lòng hang động. Nếu Mỹ Sơn từng là một trung tâm tôn giáo và quyền lực của Chăm-pa, thì Quảng Bình lại mang dáng dấp của một vùng biên giới, nơi không tập trung những công trình kiến trúc đồ sộ mà thay vào đó là những dấu tích rời rạc của hoạt động tôn giáo và thương mại.  

Chính sự khác biệt này đã tạo nên một Quảng Bình rất riêng trong bức tranh văn hóa Chăm. Không có những đền đài nguy nga, nhưng từng dòng chữ khắc trong Động Phong Nha, từng mảnh gốm vỡ hay bàn thờ đá còn sót lại cũng đủ để mang dáng dấp về một thời kỳ đã qua. Đó là dấu vết của những đoàn thương nhân, những người hành hương hay những cộng đồng nhỏ lẻ từng dừng chân nơi đây, để rồi để lại những ký ức mờ nhạt nhưng không hề biến mất trong dòng chảy của thời gian.

Những di vật Chăm còn sót lại trên vùng đất Quảng Bình, dù ít ỏi, vẫn là những chứng tích quan trọng về một thời kỳ huy hoàng đã qua. Chúng không chỉ mang giá trị khảo cổ mà còn là sợi dây nối liền giữa quá khứ và hiện tại, giữa những thế hệ đã từng đặt chân đến đây và những con người hôm nay đang tìm cách gìn giữ ký ức ấy.  

Hiện nay, Ban quản lý Vườn quốc gia Phong Nha-Kẻ Bàng đang tích cực bảo vệ và nghiên cứu các di tích, đảm bảo chúng được bảo tồn đúng cách và dần giới thiệu đến du khách. Đây cũng là một phần trong nỗ lực kết nối Quảng Bình với "Đường di sản miền Trung", giúp du khách có cơ hội khám phá không chỉ thiên nhiên kỳ vĩ mà còn cả những giá trị văn hóa ẩn sâu trong lòng đất.  

Dù không đồ sộ như Mỹ Sơn hay tháp Po Nagar, những dấu tích Chăm tại Động Phong Nha ở Quảng Bình vẫn có một ý nghĩa đặc biệt, đó là minh chứng cho sự giao thoa văn hóa, cho một vương quốc từng trải dài khắp miền Trung. Những phát hiện này không chỉ làm phong phú thêm bức tranh lịch sử của vùng đất mà còn nhắc nhở chúng ta về trách nhiệm bảo tồn những di sản quý giá mà thời gian đã để lại.