Đền thờ Vua Lê Đại Hành: Kiệt tác kiến trúc và di sản của triều đại Tiền Lê

Đền thờ Vua Lê Đại Hành (còn gọi là Đền vua Lê Đại Hành hoặc Đền Hạ) tọa lạc tại thôn Trường Yên Hạ, xã Trường Yên, huyện Hoa Lư, tỉnh Ninh Bình. Đây là một phần của khu di tích quốc gia đặc biệt Cố đô Hoa Lư, nằm cách trung tâm thành phố Ninh Bình khoảng 7km và cách Hà Nội khoảng 100km về phía Nam. Đền nằm sát sông Sào Khê, với địa thế phong thủy đẹp, phía trước là quảng trường trung tâm cố đô, phía sau là hào nước bảo vệ dưới chân núi Đìa. Đặc biệt, đền chỉ cách Đền thờ Vua Đinh Tiên Hoàng khoảng 300 mét, tạo thành một quần thể di tích liền kề, dễ dàng cho du khách kết hợp tham quan.

Vị trí này từng là thành Đông của kinh đô Hoa Lư xưa, nay thuộc làng cổ Trường Yên – một khu vực giàu giá trị lịch sử và văn hóa. Để đến đây, bạn có thể di chuyển bằng xe khách từ bến Giáp Bát hoặc Mỹ Đình (Hà Nội) với giá khoảng 70.000 – 100.000 VNĐ, mất khoảng 2 giờ. Nếu đi xe máy hoặc ô tô riêng, hãy theo cao tốc Pháp Vân – Cầu Giẽ để đến Ninh Bình nhanh chóng.

Lịch sử Đền thờ Vua Lê Đại Hành gắn liền với triều đại Tiền Lê (980-1009), một giai đoạn quan trọng trong lịch sử Việt Nam sau khi Vua Đinh Tiên Hoàng thống nhất đất nước. Đền được xây dựng trên nền cũ của cung điện hoàng gia thời Tiền Lê, với bằng chứng từ các cuộc khai quật khảo cổ năm 1998, phát hiện nền móng cung điện rộng 200m² phía Nam khuôn viên.

Vua Lê Đại Hành (tên thật Lê Hoàn, 941-1005) là vị vua đầu tiên của nhà Tiền Lê, nổi tiếng với chiến công đánh bại quân xâm lược Tống năm 981 và bình định Chiêm Thành, mang lại hòa bình và ổn định cho Đại Cồ Việt. Ông lên ngôi sau cái chết của Vua Đinh Tiên Hoàng, kết hôn với Hoàng hậu Dương Vân Nga, và có công lớn trong việc củng cố nền tảng nhà nước phong kiến đầu tiên của Việt Nam. Triều đại Tiền Lê tuy ngắn ngủi nhưng để lại dấu ấn sâu sắc: xây dựng kinh đô Hoa Lư vững chắc, phát triển nông nghiệp, và mở rộng lãnh thổ.

Đền được xây dựng ban đầu từ thời nhà Lý (thế kỷ XI), nhưng kiến trúc hiện tại chủ yếu từ thời Hậu Lê (thế kỷ XVII), với các đợt tu sửa lớn dưới thời Nguyễn. Năm 1606, quận công Bùi Thời Trung cho khắc bia lưu niệm sự kiện xây lại đền. Đến năm 1898, dân làng sửa chữa thêm ngưỡng cửa đá và nâng nền. Đền được công nhận là di tích lịch sử – văn hóa cấp quốc gia năm 1962, và là phần của Quần thể danh thắng Tràng An – Di sản Thế giới UNESCO từ năm 2014.

Nơi đây thờ chính Vua Lê Đại Hành, Hoàng hậu Dương Vân Nga, Vua Lê Long Đĩnh (con trai ông), Công chúa Lê Thị Phất Ngân (con gái, tổ mẫu nhà Lý), và các vị tướng như Phạm Cự Lượng. Những nhân vật này đại diện cho sự chuyển giao quyền lực mượt mà từ nhà Đinh sang Tiền Lê, rồi Lý, thể hiện sự liên tục của lịch sử dân tộc.

Kiến trúc Đền thờ Vua Lê Đại Hành là một kiệt tác của thời Hậu Lê, mang phong cách nội công ngoại quốc (hình chữ "công" bên trong, "quốc" bên ngoài). Đền hướng về phía Đông, với không gian huyền ảo, kết hợp hài hòa giữa thiên nhiên và nghệ thuật chạm khắc.

• Ngoại thất và lối vào: Từ Nghi môn ngoại (cửa ngoài), du khách đi theo đường chính đạo lát gạch, hai bên là hòn non bộ ấn tượng: bên trái là "chim phượng múa" cao 3m, bên phải là "hổ phục" với gốc cây duối cổ thụ hơn 300 năm tuổi. Qua Nghi môn nội (cửa trong, 3 gian), là hai vườn hoa đăng đối với hòn non bộ "Phượng ấp" và "Long Mã". Sân rồng có long sàng đá xanh nguyên khối, chạm khắc tinh xảo.
• Nội thất: Đền gồm ba tòa: Bái đường (5 gian, với biển sơn son thếp vàng như "Trường Xuân Linh Tích"), Thiêu hương (thờ Phạm Cự Lượng và tứ trụ triều Tiền Lê), và Chính cung (5 gian, thờ Vua Lê Đại Hành ở giữa, Dương Vân Nga bên trái, Lê Long Đĩnh bên phải, và Công chúa Phất Ngân ở gian phụ). Nghệ thuật chạm gỗ thế kỷ XVII đạt đỉnh cao, với chủ đề "Long Hổ hội ngộ", hoa sen, rồng phượng, lấy cảm hứng từ truyền thuyết về cuộc đời Vua Lê Đại Hành (mẹ mơ thấy hoa sen, ủ trong khóm trúc, được hổ chúa bảo vệ).

Các pho tượng mang nét kết hợp từ thời Mạc, Hậu Lê và Nguyễn: Vua Lê Đại Hành uy nghiêm với mũ Bình Thiên, Dương Vân Nga hiền thục, Lê Long Đĩnh nghiêm chỉnh. Không có ngưỡng cửa đá như Đền Đinh, tạo sự khác biệt độc đáo.

Đền thờ Vua Lê Đại Hành không chỉ đơn thuần là một di tích lịch sử mà còn là biểu tượng sâu sắc của truyền thống “uống nước nhớ nguồn”, thể hiện lòng tri ân của dân tộc đối với các bậc anh hùng có công dựng nước và giữ nước. Nơi đây tôn vinh những đóng góp to lớn của Vua Lê Đại Hành trong việc bảo vệ nền độc lập, phát triển kinh tế và xây dựng đời sống văn hóa dưới triều Tiền Lê – triều đại đã đặt nền móng quan trọng cho sự hưng thịnh của nhà Lý về sau, với Công chúa Phất Ngân đóng vai trò kết nối lịch sử.

Về giá trị văn hóa – nghệ thuật, ngôi đền là minh chứng tiêu biểu cho nghệ thuật chạm khắc gỗ dân gian Việt Nam thế kỷ XVII, nổi bật bởi kỹ thuật tinh xảo và các đề tài gắn liền với truyền thuyết, tín ngưỡng dân gian. Là một bộ phận của quần thể Cố đô Hoa Lư – Di sản Văn hóa và Thiên nhiên Thế giới được UNESCO công nhận, đền thờ góp phần quan trọng trong nghiên cứu kiến trúc phong kiến và lịch sử Việt Nam. Việc Ninh Bình hiện có tới 13 di tích thờ Vua Lê Hoàn càng cho thấy tầm ảnh hưởng sâu rộng của ông trong đời sống tinh thần người Việt. Đồng thời, ngôi đền còn mang giá trị giáo dục sâu sắc, giúp các thế hệ hôm nay và mai sau hiểu rõ hơn về bản lĩnh dân tộc trong công cuộc chống ngoại xâm và xây dựng đất nước.

Để chuyến tham quan Đền thờ Vua Lê Đại Hành trở nên trọn vẹn, hãy lưu ý một số kinh nghiệm thực tế sau:

• Thời điểm lý tưởng: Tham quan quanh năm, nhưng tốt nhất là mùa xuân (tháng 3-5 dương lịch) để tránh mưa bão và tận hưởng không khí lễ hội. Giờ mở cửa: 8:00 - 17:00 hàng ngày.
• Giá vé và chi phí: Vé vào cửa: 20.000 VNĐ/người lớn và học sinh cấp 3; 10.000 VNĐ/học sinh cấp 1-2; miễn phí cho trẻ dưới 1m. Kết hợp vé chung cho quần thể Hoa Lư nếu thăm nhiều điểm.
• Di chuyển và lưu trú: Từ Hà Nội, xe khách rẻ và tiện lợi. Tại Ninh Bình, thuê xe máy (100.000 VNĐ/ngày) để di chuyển linh hoạt. Lưu trú tại các homestay hoặc khách sạn gần Tam Cốc hoặc trung tâm Ninh Bình, giá từ 300.000 VNĐ/phòng.
• Lưu ý khi tham quan: Mặc trang phục kín đáo, lịch sự (không hở hang, shorts ngắn). Giữ trật tự, không ồn ào, vứt rác bừa bãi hay vẽ bậy lên di tích. Thắp hương thành kính, hỏi cụ trông đền để nghe kể chuyện lịch sử. 

Với những thông tin trên, hy vọng bài viết giúp bạn chuẩn bị tốt cho chuyến khám phá Đền thờ Vua Lê Đại Hành.

Đền thờ Vua Lê Đại Hành không chỉ là công trình kiến trúc tiêu biểu của vùng đất cố đô Hoa Lư mà còn là không gian lắng đọng những giá trị lịch sử, văn hóa và tâm linh của triều đại Tiền Lê. Ghé thăm nơi đây, du khách có cơ hội hiểu sâu hơn về thân thế, sự nghiệp của vị hoàng đế có công lớn trong việc dựng nước và giữ nước, đồng thời cảm nhận vẻ đẹp cổ kính hòa quyện cùng cảnh sắc non nước Ninh Bình. Nếu có dịp khám phá mảnh đất cố đô, đền thờ Vua Lê Đại Hành chắc chắn là điểm dừng chân không thể bỏ lỡ để hành trình thêm trọn vẹn và ý nghĩa.