Điêu khắc Mỹ Xuyên Huế: Nét tinh hoa hội tụ của nghệ thuật chạm đẽo và văn hóa tâm linh

Ít ai biết rằng, trước khi trở thành làng nghề điêu khắc gỗ nổi tiếng, Mỹ Xuyên từng là một trung tâm sản xuất gốm sành sầm uất nhất miền Trung vào khoảng thế kỷ 16 đến thế kỷ 18. Các cuộc khai quật khảo cổ đã hé lộ những lò gốm cổ và vô số sản phẩm sành, từ bình vôi, nồi, chậu đến lọ, vò… mang đậm dấu ấn giao thoa văn hóa. 

Đó là sự kết hợp giữa kỹ thuật gốm sứ truyền thống của người thợ di cư từ miền Bắc và những nét trang trí đặc trưng của văn hóa Sa Huỳnh. Những sản phẩm này không chỉ phục vụ đời sống nội địa mà còn được tìm thấy tại các thương cảng lớn như Thanh Hà và Hội An, thậm chí vươn xa đến tận Nhật Bản, minh chứng cho một thời kỳ rực rỡ của nghề gốm Mỹ Xuyên.

Khi thời cuộc đổi thay, nghề gốm dần mai một, nghề mộc và điêu khắc gỗ lại tiếp nối, viết nên một chương mới cho làng Mỹ Xuyên. Lịch sử ghi lại rằng, vào thời Vua Gia Long, nhiều nghệ nhân chạm khắc từ miền Bắc được triệu tập để xây dựng kinh thành Huế đã dừng chân tại đây và truyền lại tinh hoa cho người dân. Những người thợ Mỹ Xuyên đã khéo léo tiếp thu kỹ thuật điêu khắc cầu kỳ của cung đình và sự tinh túy của nghệ thuật dân gian, tạo nên một phong cách độc đáo mà không nơi nào có được.

Điêu khắc gỗ Mỹ Xuyên không đơn thuần là nghề, mà là một môn nghệ thuật. Các nghệ nhân nơi đây không chỉ tái hiện hình dáng mà còn thổi hồn vào từng thớ gỗ. Những sản phẩm chạm trổ vô cùng phong phú, từ các linh vật uy nghi như rồng, phượng, đến những bức tượng dân gian mộc mạc như ông Di Lặc, người đánh cá, hay những bức tranh phong cảnh sống động.

Tài hoa của người thợ Mỹ Xuyên nằm ở sự điêu luyện trong từng nhát đục. Họ sử dụng đa dạng kỹ thuật từ chạm lộng, chạm nổi đến chạm xếp lớp, tạo ra những hoa văn tinh xảo mang đậm dấu ấn kiến trúc cung đình Huế. Mỗi tác phẩm không chỉ là một vật trang trí mà còn là một câu chuyện được kể bằng gỗ, phô bày kỹ xảo và trình độ mỹ thuật đỉnh cao. Chính những chi tiết chạm khắc độc đáo này đã góp phần tạo nên vẻ đẹp riêng cho các ngôi nhà rường Huế cổ kính.

Để tạo nên một tác phẩm điêu khắc gỗ Mỹ Xuyên hoàn chỉnh, người thợ phải trải qua một quy trình vô cùng tỉ mỉ và công phu, kết hợp giữa kỹ thuật truyền thống và sự sáng tạo không ngừng.

Lựa chọn nguyên liệu

Đây là bước quan trọng đầu tiên quyết định tuổi thọ và vẻ đẹp của sản phẩm. Người thợ Mỹ Xuyên thường ưu tiên các loại gỗ quý hiếm như gỗ dổi, vàng tâm, gỗ lim, gỗ mun, nghiến, gụ. Những loại gỗ này không chỉ chắc, ít bị mối mọt, cong vênh mà còn có thớ mịn, giúp việc chạm khắc và đánh bóng trở nên dễ dàng hơn.

Tạo hình và đục thô

Từ những khối gỗ thô, người thợ sẽ tính toán, đo đạc và định hình sản phẩm. Công việc này đòi hỏi sự chính xác cao để đảm bảo tỷ lệ cân đối. Sau đó, họ sẽ dùng đục, gọt để loại bỏ phần gỗ thừa và tạo hình dáng ban đầu. Đây là khâu đòi hỏi sự tỉ mỉ và kinh nghiệm lâu năm để tạo nên đường nét cơ bản của tác phẩm.

Chạm khắc chi tiết

Đây là công đoạn thể hiện tài hoa và sự tinh tế của người thợ. Bằng các kỹ thuật chạm khắc đa dạng như chạm lộng, chạm chìm, chạm nổi, họ tạo ra những họa tiết sống động và có hồn. Đôi mắt tinh anh và đôi tay khéo léo của người thợ sẽ thổi cái hồn vào từng đường nét, biến một khúc gỗ vô tri thành một bức tượng hay bức tranh đầy cảm xúc. Với những tác phẩm phức tạp, người thợ còn sử dụng kỹ thuật ghép mộng để lắp ghép nhiều chi tiết nhỏ, vừa tiết kiệm gỗ vừa giúp việc chế tác trở nên thuận tiện hơn.

Mài, nạo và đánh bóng

Sau khi hoàn thành phần chạm khắc, sản phẩm sẽ được mài nhẵn, nạo và tỉa tách lại một cách cẩn thận. Công đoạn cuối cùng là đánh bóng. Đây là bước nhẹ nhàng nhưng lại vô cùng quan trọng, đòi hỏi kỹ thuật cao để làm nổi bật vẻ đẹp của vân gỗ và tạo nên sự tinh xảo, sáng bóng cho tác phẩm.

Nhờ sự kiên trì, tỉ mỉ và tình yêu với nghề, người thợ điêu khắc Mỹ Xuyên đã tạo nên những tác phẩm vượt thời gian, góp phần lưu giữ và phát huy giá trị của nghề truyền thống cha ông để lại.

Ngày nay, làng nghề Mỹ Xuyên vẫn giữ vững sức sống. Với hơn 20 cơ sở và hàng trăm lao động, các sản phẩm chạm khắc vẫn được tiêu thụ rộng rãi. Làng nghề đã và đang được chính quyền địa phương quan tâm, với những giải pháp quảng bá thương hiệu, kết nối du lịch và hỗ trợ vốn để phát triển. Đặc biệt, việc bảo tồn các di tích lịch sử như nhà thờ họ Lê Văn - một công trình kiến trúc gỗ tinh xảo từ cuối thế kỷ 19 - đã góp phần gìn giữ giá trị văn hóa và tâm linh của làng nghề.

Sự tồn tại của làng nghề điêu khắc Mỹ Xuyên không chỉ là câu chuyện về một nghề truyền thống. Đó là hành trình của những người con làng mộc, bằng tình yêu và sự kiên trì, đã biến những khúc gỗ vô tri thành những tác phẩm mang đậm cái hồn, cái thần thái của một vùng đất cố đô. Nghệ thuật chạm đẽo ở Mỹ Xuyên chính là minh chứng cho sự tiếp nối và phát triển của những giá trị văn hóa truyền thống qua bao thăng trầm lịch sử.

Hơn cả một làng nghề chạm trổ, Mỹ Xuyên là nơi lưu giữ và kể lại câu chuyện về một vùng đất kinh kỳ xưa. Từ những sản phẩm gốm sành một thời vang danh cho đến những tác phẩm điêu khắc gỗ tinh xảo ngày nay, người nghệ nhân Mỹ Xuyên đã khéo léo biến hóa, tiếp nối những giá trị văn hóa truyền thống. Bằng bàn tay tài hoa và trái tim say mê, họ đã tạo ra những tác phẩm có hồn, góp phần làm phong phú thêm di sản văn hóa dân tộc và minh chứng cho sự trường tồn của nghệ thuật chạm đẽo giữa dòng chảy của thời đại.