Giải mã bí ẩn Cầu Hiền Lương: Tại sao cây cầu lại có 2 màu?

Cầu Hiền Lương được xây dựng lần đầu vào năm 1928, ban đầu là một cây cầu gỗ đơn sơ do nhân dân địa phương đóng góp xây dựng. Đến năm 1952, thực dân Pháp xây lại cầu với thiết kế hiện đại hơn, gồm 7 nhịp, dài 178m, trụ bằng bê tông cốt thép, mặt lát gỗ thông, và có lan can cao 1,2m. Cầu bắc qua sông Bến Hải, tại vĩ tuyến 17, nơi trở thành ranh giới chia cắt hai miền Nam - Bắc Việt Nam theo Hiệp định Genève năm 1954.

Hiệp định Genève quy định Việt Nam tạm thời bị chia thành hai miền, với sông Bến Hải là giới tuyến quân sự tạm thời. Cầu Hiền Lương, nằm ngay trên ranh giới này, bị chia thành hai phần: nửa phía Bắc thuộc Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, nửa phía Nam thuộc chính quyền Việt Nam Cộng hòa. Vạch sơn trắng rộng 1cm ở giữa cầu trở thành ranh giới chính thức, phân định hai miền.

Theo Hiệp định Genève, sự chia cắt này chỉ kéo dài hai năm, đến khi tổng tuyển cử thống nhất đất nước được tổ chức vào năm 1956. Tuy nhiên, do các biến cố chính trị và sự can thiệp của các thế lực bên ngoài, cuộc tổng tuyển cử không diễn ra, dẫn đến sự chia cắt kéo dài tới 21 năm, từ 1954 đến 1975. Trong thời gian này, cầu Hiền Lương trở thành biểu tượng của nỗi đau chia ly và khát vọng thống nhất của dân tộc Việt Nam.

Sau Hiệp định Genève, hai miền Nam - Bắc không chỉ đối đầu về chính trị mà còn cạnh tranh qua các hình thức tuyên truyền tại khu vực giới tuyến. Một trong những cuộc đối đầu nổi bật nhất là “cuộc chiến màu sơn” trên cầu Hiền Lương. Ban đầu, chính quyền Việt Nam Cộng hòa sơn nửa phần cầu phía Nam màu xanh. Để thể hiện tinh thần thống nhất và không chấp nhận sự chia cắt, Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ngay lập tức sơn nửa phần cầu phía Bắc cùng màu xanh.

Tuy nhiên, cuộc chiến màu sơn không dừng lại ở đó. Chính quyền miền Nam liên tục thay đổi màu sơn của nửa cầu phía Nam, từ xanh sang nâu, rồi sang các màu khác, nhằm tạo ra sự đối lập rõ rệt giữa hai miền. Mỗi khi phía Nam sơn lại một màu mới, phía Bắc lại nhanh chóng sơn lại nửa cầu của mình để đồng nhất màu sắc, thể hiện khát vọng “non sông liền một dải”. Cuộc chiến này kéo dài quyết liệt trong nhiều năm, từ cuối thập niên 1950 đến khoảng năm 1960-1963, khi hai bên đạt được sự thỏa thuận ngầm, giữ nguyên hai màu sơn: xanh cho phía Bắc và vàng cho phía Nam.

Ngoài “cuộc chiến màu sơn”, cầu Hiền Lương còn chứng kiến những cuộc đối đầu khác, thể hiện tinh thần đấu tranh kiên cường của cả hai miền:

Cuộc chiến cờ

Hai bên liên tục nâng cấp cột cờ tại hai đầu cầu, với mục tiêu làm cho lá cờ của mình bay cao hơn, lớn hơn, để áp đảo tinh thần đối phương. Cột cờ Hiền Lương (Kỳ đài Hiền Lương) ở phía Bắc, cao 28m, trở thành biểu tượng thiêng liêng của khát vọng thống nhất.

Cuộc chiến âm thanh

Cả hai miền đều lắp đặt hệ thống loa phóng thanh dọc bờ sông Bến Hải để phát đi các thông điệp tuyên truyền. Miền Bắc bố trí 5 cụm loa với tổng cộng 120 loa công suất 25W, trong khi miền Nam sử dụng các loa công suất lớn từ Tây Đức và Úc. Cuộc chiến âm thanh diễn ra liên tục, với mỗi bên cố gắng lấn át tiếng loa của đối phương, kéo dài 14-15 tiếng mỗi ngày.

Năm 1967, cầu Hiền Lương bị bom Mỹ đánh sập. Đến năm 2001, cầu được phục dựng nguyên bản theo thiết kế năm 1952, với chiều dài 182,97m, 7 nhịp, mặt lát gỗ lim, và lan can cao 1,2m. Công trình này được khánh thành vào ngày 18/5/2003, với tổng kinh phí 6,5 tỷ đồng.

Năm 2014, tỉnh Quảng Trị quyết định sơn lại cầu Hiền Lương với hai màu xanh và vàng, tái hiện nguyên trạng thời kỳ chia cắt, nhằm nhắc nhở thế hệ sau về những năm tháng đau thương nhưng đầy ý nghĩa lịch sử. Theo kế hoạch trùng tu năm 2024-2025, cầu sẽ tiếp tục được sơn mới hai màu xanh và vàng, với việc thay thế các cấu kiện thép và ván gỗ xuống cấp, nhưng vẫn đảm bảo giữ nguyên giá trị lịch sử của di tích.

Việc phục dựng hai màu sơn không chỉ nhằm bảo tồn di tích mà còn mang ý nghĩa giáo dục sâu sắc. Nó nhắc nhở thế hệ trẻ về những năm tháng đất nước bị chia cắt, về khát vọng thống nhất, và giá trị của hòa bình. Hai màu sơn xanh và vàng trên cầu Hiền Lương là biểu tượng sống động, giúp du khách và người dân hiểu rõ hơn về lịch sử Việt Nam.

Cầu Hiền Lương hiện là trung tâm của cụm Di tích lịch sử Đôi bờ Hiền Lương - Bến Hải, được xếp hạng di tích quốc gia đặc biệt vào năm 1986. Ngoài cây cầu, khu di tích còn bao gồm:

• Cột cờ Hiền Lương: Biểu tượng của lòng yêu nước và khát vọng thống nhất.
• Tượng đài “Khát vọng thống nhất”: Nằm ở bờ Nam, khắc họa hình ảnh người mẹ miền Nam và đứa con trai, tượng trưng cho nỗi nhớ và niềm hy vọng đoàn tụ.
• Hệ thống loa phóng thanh và đồn công an: Được phục dựng để tái hiện không khí lịch sử thời kỳ chia cắt.

Mỗi năm, đặc biệt vào dịp 30/4, khu di tích đón hàng ngàn lượt khách tham quan, trở thành điểm đến không thể bỏ qua để ôn lại lịch sử và khơi dậy lòng yêu nước.

Cầu Hiền Lương với hai màu sơn xanh và vàng không chỉ là một công trình kiến trúc mà còn là biểu tượng của khát vọng hòa bình và thống nhất non sông. “Cuộc chiến màu sơn” năm xưa, dù diễn ra trong im lặng, đã thể hiện ý chí kiên cường và tinh thần bất khuất của dân tộc Việt Nam. Ngày nay, khi đứng trên cây cầu lịch sử này, chúng ta không chỉ cảm nhận được nỗi đau chia cắt mà còn trân trọng hơn giá trị của độc lập, thống nhất và hòa bình.

Để hiểu sâu hơn về ý nghĩa của cây cầu này cũng như dòng sông Bến Hải từng là giới tuyến lịch sử, bạn có thể lựa chọn tham gia tour cầu Hiền Lương – sông Bến Hải. Đây là hành trình không chỉ dành cho những người yêu lịch sử mà còn cho tất cả ai muốn cảm nhận vẻ đẹp của ký ức hòa quyện cùng thiên nhiên đất Quảng Trị.