Hát sắc bùa Minh Hóa - Quảng Bình: Làn điệu hồn quê

Hát sắc bùa ở Minh Hóa là một loại hình nghệ thuật dân gian độc đáo, được chắt lọc và lưu truyền từ mạch nguồn văn hóa Việt Mường xa xưa. Khác với sự sôi động của nhiều làn điệu dân ca khác, sắc bùa mang trong mình một âm hưởng trầm bổng, dìu dặt như tiếng suối ngàn róc rách, như tiếng gió rừng thì thầm qua tán lá.

Những câu hát sắc bùa thường vang lên trong những dịp lễ Tết, hội rằm tháng Ba, hay trong những sự kiện hân hoan như mừng nhà mới, chúc thọ. Nội dung lời ca chất chứa những lời chúc an lành, mong ước mùa màng bội thu, gia đình ấm no hạnh phúc, đồng thời xua đuổi những điều không may mắn, tà khí.

“Thơ thơ dạ dạ thương đôi phen,  

Nhơn lặng mà nghe chúng tôi giáo trống,  

Chúng tôi sắc bùa, hôm ba mươi Tết…”

Những câu hát mộc mạc ấy, tựa như bát rượu đoác thơm nồng của người Minh Hóa, vừa nhấp môi đã thấm, vừa lắng nghe đã say. Theo lời các nghệ nhân, hát sắc bùa không chỉ là nghệ thuật biểu diễn, mà còn mang chiều sâu tâm linh, là nghi lễ gửi gắm ước vọng của con người đến thần linh và tổ tiên, để cầu xin sự che chở, phù hộ cho một năm mới an lành, trọn vẹn.

So với hát sắc bùa ở các vùng khác như Phú Lễ (Bến Tre) hay Kỳ Anh (Hà Tĩnh), hát sắc bùa Minh Hóa mang dấu ấn riêng biệt, đậm chất miền núi. Nếu như ở đồng bằng, các đội hát thường có sự tham gia của cả nam và nữ, thì ở Minh Hóa, theo quan niệm truyền thống, chỉ có đàn ông được phép cất tiếng hát chúc tụng đầu năm. Người dân nơi đây tin rằng, lời hát của đấng nam nhi mạnh mẽ ấy sẽ đem phước lộc, hanh thông đến cho gia chủ, như gió xuân đưa hương thơm khắp chốn.

Nhạc cụ đi kèm cũng là điểm nhấn độc đáo. Tiếng trống cơm làm từ gỗ mít, bịt da kỳ đà, vang lên đanh gọn, kết hợp với âm thanh lẹp kẹp từ tre già và xụp xoã, tạo nên một bản hòa tấu mộc mạc nhưng đầy cuốn hút. Những nhạc cụ này không chỉ giữ nhịp mà còn như “người bạn” đồng hành, giúp các nghệ nhân thăng hoa trong từng câu hát.

Khác với tục lệ hát thâu đêm suốt sáng nơi đồng bằng, ở Minh Hóa, hát sắc bùa thường diễn ra giữa ánh ngày chan hòa. Một buổi hát, người xưa phân thành ba phần chỉnh chu: trước là dạo cổng, ngỏ lời mời gia chủ; kế là phần chính, dâng những bài ca chúc tụng dài dằng dặc, chứa chan ước nguyện; sau là đoạn kết, dâng lời cảm tạ, thắm đượm nghĩa tình. Mỗi phần như một áng truyện thơ, ngân nga trong điệu nhạc, trải lòng theo từng nhịp trống, tiếng hát, lan tỏa êm đềm, thấm đẫm vào lòng người nghe tựa dòng nước mát mùa xuân.

Năm 2024, hát sắc bùa của Minh Hóa và TP. Đồng Hới, Quảng Bình, đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Đây là cột mốc quan trọng, khẳng định giá trị lịch sử và văn hóa của loại hình nghệ thuật này. Hát sắc bùa không chỉ là niềm tự hào của người Minh Hóa, mà còn là cầu nối văn hóa Việt - Mường, được bảo tồn và phát triển qua bao thế hệ, từ Hòa Bình, Thanh Hóa, Nghệ An cho đến Quảng Bình.

Tuy nhiên, như ngọn lửa nhỏ giữa cơn gió hội nhập, hát sắc bùa Minh Hóa đang đối mặt với nguy cơ mai một. Thế hệ trẻ, bị cuốn theo nhịp sống hiện đại, ít mặn mà với việc học và truyền dạy những làn điệu cổ. Các nghệ nhân cao niên như ông Cao Tiến Quyền hay bà Trương Thị Phượng, dù đã gần 80 tuổi, vẫn miệt mài hát, nhưng sức lực dần hao mòn. Điều này đặt ra bài toán cấp bách: làm sao để giữ hồn cho di sản giữa thời đại số?

Nếu có dịp ghé Minh Hóa vào dịp Hội Rằm tháng Ba, bạn sẽ được hòa mình vào không khí rộn ràng của những làn điệu sắc bùa. Lễ hội này, thường diễn ra từ ngày 10-15/3 âm lịch, là dịp để đồng bào các dân tộc giao lưu, quảng bá văn hóa và thu hút du khách. Những đội hát sắc bùa từ các xã như Tân Hóa, Yên Hóa, hay Quy Đạt sẽ biểu diễn, mang đến những lời chúc an lành, khiến lòng người như được gột rửa, nhẹ nhàng.

Hội Rằm tháng Ba không chỉ có hát sắc bùa, mà còn có các tiết mục dân ca như hò thuốc cá, ca trù, và những gian hàng ẩm thực với đặc sản như rượu đoác, cơm lòn, gạo nếp. Tất cả tạo nên một bức tranh văn hóa đa sắc, khiến du khách như lạc vào một thế giới cổ tích giữa lòng Quảng Bình.

Hát sắc bùa Minh Hóa, tựa như dòng suối nguồn lặng lẽ giữa đại ngàn, âm thầm nuôi dưỡng tâm hồn bao thế hệ. Mỗi lời ca, mỗi nhịp trống cơm vang lên không chỉ đơn thuần là âm nhạc, mà là tiếng lòng, là hơi thở của đất trời và con người nơi rẻo cao Quảng Bình. Trong nhịp sống hiện đại hối hả, điệu hát ấy càng trở nên quý giá, như lời nhắc nhở dịu dàng rằng: chúng ta chỉ thật sự lớn lên khi còn biết lắng nghe tiếng vọng của cội nguồn.

Giữ cho sắc bùa Minh Hóa mãi ngân vang không chỉ là bổn phận của riêng những người con nơi đây, mà là trách nhiệm chung của tất cả những ai trân quý di sản văn hóa dân tộc Việt Nam. Bởi một khi tiếng hát ấy còn ngân nga trong gió núi, thì hồn quê, hồn nước vẫn còn mãi với thời gian.