Hé lộ lịch sử hình thành Bảo tàng Cổ vật Cung đình Huế và giá trị văn hóa độc đáo

Bảo tàng Cổ vật Cung đình Huế được xây dựng dựa trên nền tảng của Điện Long An, một công trình kiến trúc cung đình thuộc hệ thống cung Bảo Định, được xây dựng vào năm 1845 dưới thời vua Thiệu Trị. Điện Long An ban đầu là nơi nghỉ ngơi của nhà vua sau lễ Tịch điền (cày ruộng) đầu xuân, đồng thời là không gian để vua thưởng ngoạn và vui chơi mỗi khi rời Hoàng thành. Với kiến trúc gỗ độc đáo, 128 cột gỗ lim được chạm khắc hình tứ linh (long, ly, quy, phụng) và hơn 1.000 bài thơ chữ Hán, Điện Long An được đánh giá là một trong những công trình cung đình đẹp nhất Việt Nam.

Sau cái chết của vua Thiệu Trị vào năm 1847, cung Bảo Định được giữ nguyên để thờ cúng. Tuy nhiên, đến năm 1885, khi kinh thành Huế thất thủ, một số công trình trong cung Bảo Định, bao gồm cả Điện Long An, bị triệt giải. Đến năm 1909, dưới thời vua Duy Tân, Điện Long An được xây dựng lại và chuyển đổi thành thư viện của trường Quốc Tử Giám với tên gọi Tân Thơ Viện.

Năm 1913, Hội Đô Thành Hiếu Cổ tại Huế bắt đầu hoạt động sưu tầm các hiện vật có giá trị lịch sử và văn hóa. Tân Thơ Viện được chọn làm nơi trưng bày các hiện vật này. Đến ngày 24/8/1923, Khâm sứ Trung Kỳ Pierre Pasquier và vua Khải Định ban sắc lệnh chính thức thành lập bảo tàng với tên gọi Musée Khải Định, đánh dấu sự ra đời của một trong những bảo tàng đầu tiên tại Việt Nam.

Bảo tàng đã trải qua nhiều lần đổi tên, phản ánh những biến động lịch sử của đất nước:

• 1945: Đổi tên thành Tàng Cổ Viện dưới thời Pháp tái chiếm Huế.
• 1958: Mang tên Bảo tàng Huế dưới chế độ Việt Nam Cộng hòa.
• 1979: Được gọi là Bảo tàng Cổ vật Huế
• 1995: Chính thức mang tên Bảo tàng Mỹ thuật Cung đình Huế.
• 2007: Trở lại tên Bảo tàng Cổ vật Cung đình Huế, như tên gọi hiện nay.

Hiện nay, bảo tàng thuộc sự quản lý của Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế và là một phần quan trọng trong Quần thể di tích Cố đô Huế, được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa Thế giới vào năm 1993.

Điện Long An, nơi đặt bảo tàng, là một kiệt tác kiến trúc cung đình với thiết kế “trùng thiềm điệp ốc” – một kiểu kiến trúc truyền thống Việt Nam. Toàn bộ công trình được xây dựng từ gỗ lim quý, không sơn thếp, giữ nguyên vẻ đẹp mộc mạc. Các cột gỗ được chạm khắc tinh xảo hình tứ linh và các bài thơ chữ Hán, thể hiện sự giao thoa giữa nghệ thuật điêu khắc và văn hóa Nho giáo. Nội thất bảo tàng cũng được trang trí bằng các kỹ thuật khảm trai, khảm xà cừ, và chạm nổi, tạo nên một không gian vừa uy nghiêm vừa thanh nhã.

Bộ sưu tập cổ vật phong phú

Bảo tàng hiện đang lưu trữ và trưng bày khoảng 11.000 hiện vật. Các bộ sưu tập nổi bật bao gồm:

• Đồ sứ ký kiểu thời Nguyễn: Bao gồm các hiện vật, từ đồ trang trí (đôn, chậu, thống) đến đồ sinh hoạt và nghi lễ. Đặc biệt, đồ sứ men lam (Bleu de Hue) được sản xuất tại Trung Quốc theo đơn đặt hàng của triều đình Nguyễn, mang đậm dấu ấn văn hóa Huế.
• Trang phục cung đình: Bao gồm long bào, áo quần của vua chúa, hoàng hậu, và quan lại, được may tỉ mỉ với các hoa văn và màu sắc đặc trưng, phản ánh sự phân cấp trong xã hội phong kiến.
• Đầu hồ triều Nguyễn: Bộ sưu tập các bộ đầu hồ (trò chơi vương giả) bằng sứ, gỗ khảm xà cừ, và pháp lam nạm ngọc, thể hiện sự tinh tế trong thú tiêu khiển của vua chúa.
• Đồ gỗ sơn son thếp vàng: Các hiện vật như ngai vàng, long sàng, và đồ nội thất cung đình, được chế tác bởi các nghệ nhân tài hoa.
• Cổ vật Champa: Hơn 80 hiện vật được sưu tầm từ vùng Châu Ô, Châu Lý và Trà Kiệu (1927), được đánh giá là di sản văn hóa quý hiếm.

Những hiện vật này không chỉ có giá trị vật chất mà còn là minh chứng sống động cho sự phát triển của nghệ thuật, văn hóa, và đời sống cung đình thời Nguyễn.

Giá trị lịch sử và giao lưu văn hóa

Bảo tàng Cổ vật Cung đình Huế là nơi tái hiện rõ nét cuộc sống vương triều và những thăng trầm lịch sử của triều Nguyễn (1802–1945). Các hiện vật tại đây phản ánh sự giao lưu văn hóa giữa Việt Nam và các quốc gia khác, như Trung Quốc (đồ sứ ký kiểu), Pháp (gốm sứ Pháp), và Nhật Bản. Nhiều hiện vật là sản phẩm đặt hàng từ nước ngoài hoặc do các nghệ nhân “bàn tay vàng” chế tác theo lệnh triều đình, mang tính “độc bản” không có bản sao thứ hai.

Ngoài ra, các triển lãm chuyên đề như “Rồng - Phượng trên bảo vật triều Nguyễn” hay “Sắc hoa trong cung đình Huế” giúp du khách hiểu thêm về tín ngưỡng, nghệ thuật, và đời sống tinh thần của vua chúa và quý tộc thời Nguyễn.

Bảo tàng không chỉ là điểm đến lý tưởng cho những ai yêu thích lịch sử và văn hóa mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc giáo dục truyền thống và phát triển du lịch Huế. Các hoạt động triển lãm, hội thảo, và giáo dục nghệ thuật tại đây giúp thế hệ trẻ hiểu hơn về giá trị văn hóa dân tộc.

Bảo tàng Cổ vật Cung đình Huế không chỉ lưu giữ hàng loạt cổ vật quý giá của triều Nguyễn mà còn là biểu tượng sống động của một thời kỳ vàng son trong lịch sử Việt Nam. Nơi đây gây ấn tượng với kiến trúc cung đình độc đáo, bộ sưu tập hiện vật phong phú và giá trị văn hóa sâu sắc. Tham gia tour tham quan Bảo tàng Cổ vật Cung đình Huế, du khách sẽ được tận mắt chiêm ngưỡng những bảo vật hoàng gia, lắng nghe câu chuyện phía sau từng hiện vật và hòa mình vào không gian trang nghiêm, cổ kính của kinh thành xưa. Đây chắc chắn là điểm dừng chân lý tưởng trong hành trình khám phá Huế.