Học làm cơm lam và uống rượu cần cùng đồng bào

Tây Nguyên không chỉ nổi tiếng với những đồi cà phê bạt ngàn hay tiếng cồng chiêng vang vọng mà còn đốn tim du khách bởi những giá trị văn hóa độc đáo, thể hiện qua ẩm thực và thức uống truyền thống.

Cơm Lam, món ăn biểu tượng của sự hòa quyện giữa con người và thiên nhiên, là minh chứng cho sự khéo léo, tinh tế của người dân bản địa. Hạt gạo nương dẻo thơm được nấu chín trong ống tre tươi, thấm đẫm hương tre non và vị ngọt của nước suối, tạo nên một món ăn giản dị nhưng đầy hấp dẫn. Cơm lam gắn liền với đời sống nương rẫy, với những chuyến đi rừng dài ngày, trở thành món ăn không thể thiếu trong các bữa cơm gia đình hay những dịp lễ hội.

Song hành cùng cơm lam là Rượu Cần, thức uống mang tính cộng đồng cao, biểu tượng của sự đoàn kết và gắn bó. Được ủ từ men lá rừng cùng các loại ngũ cốc như gạo nếp, sắn, ngô, rượu cần có hương vị đặc trưng, nồng nàn. Uống rượu cần không chỉ là thưởng thức một loại đồ uống mà còn là tham gia vào một nghi thức văn hóa, cùng nhau quây quần bên ché rượu, chia sẻ những câu chuyện và ước vọng, tạo nên một không khí ấm cúng, đậm đà tình người.

Thời điểm thích hợp nhất để khám phá Tây Nguyên và tham gia các hoạt động ngoài trời là vào mùa khô, từ tháng 4 đến tháng 10. Lúc này, thời tiết khô ráo, nắng đẹp, rất thuận lợi cho việc di chuyển và tham gia các hoạt động trải nghiệm ngoài trời. Bạn cũng có thể tìm hiểu trước lịch tổ chức của các lễ hội địa phương như Lễ hội cồng chiêng, Lễ mừng lúa mới... để có cơ hội hòa mình vào bầu không khí sôi động và hiểu sâu hơn về văn hóa bản địa.

Địa điểm trải nghiệm lý tưởng thường là các buôn làng truyền thống như Buôn Đôn, buôn Akô Dhông (Cô Thôn) ở Đắk Lắk, hay các buôn làng tại Kon Tum, Gia Lai. Nhiều khu du lịch sinh thái cũng đã và đang tổ chức các chương trình trải nghiệm văn hóa này. Bạn nên liên hệ và đặt lịch trước với các công ty du lịch địa phương hoặc trực tiếp với nhà văn hóa cộng đồng tại buôn làng. Trước khi đi, bạn hãy hỏi rõ về chi phí, nội dung chương trình và các yêu cầu đặc biệt (nếu có) để chuẩn bị tốt nhất.

Về trang phục và vật dụng cá nhân, hãy ưu tiên những bộ quần áo thoải mái, dễ vận động, phù hợp với thời tiết. Đừng quên mang theo mũ, nón, kem chống nắng và thuốc chống côn trùng, đặc biệt nếu bạn có kế hoạch tham gia các hoạt động ngoài trời. Một chiếc máy ảnh hoặc điện thoại có khả năng chụp hình tốt sẽ giúp bạn lưu giữ những khoảnh khắc đáng nhớ trong chuyến đi này.

Trải nghiệm văn hóa tại Tây Nguyên sẽ được chia thành hai phần chính: tự tay học làm cơm lam và tham gia nghi thức uống rượu cần, mỗi phần đều mang đến những giá trị và cảm nhận riêng biệt.

Học làm cơm lam: Nghệ thuật ẩm thực từ tre nứa

Việc tự tay làm cơm lam không chỉ là một hoạt động nấu ăn mà còn là quá trình tìm hiểu về sự khéo léo và tinh tế của người đồng bào.

Nguyên liệu cần có:

• Gạo nếp/gạo tẻ nương: Hạt gạo được trồng trên nương rẫy, có độ dẻo và thơm đặc trưng.
• Ống tre tươi: Chọn ống tre non, còn xanh, có lóng tre phù hợp để cơm chín đều và thấm hương tre.
• Lá chuối hoặc lá dong: Dùng để bịt đầu ống tre, giữ hơi nước và hương vị.
• Nước suối trong lành: Nguồn nước tự nhiên góp phần làm nên hương vị đặc trưng của món cơm lam.
• Muối hoặc nước cốt dừa: Một số vùng có thể thêm chút muối để cơm đậm đà hơn hoặc nước cốt dừa để tăng độ béo ngậy.

Các bước thực hiện chi tiết:

• Chọn và xử lý ống tre/nứa: Bạn sẽ được hướng dẫn cách chọn những đoạn tre non, có đường kính vừa phải. Ống tre được cưa thành từng đoạn khoảng 25 - 30cm, sau đó rửa sạch bên trong, có thể lót thêm lớp lá dong hoặc lá chuối non mỏng để cơm không bị dính vào thành tre.
• Vo và ngâm gạo: Gạo nếp hoặc gạo tẻ nương được vo sạch nhiều lần cho đến khi nước trong, sau đó ngâm trong nước khoảng 1 - 2 tiếng để hạt gạo nở đều, khi nấu cơm sẽ dẻo hơn.
• Đổ gạo vào ống tre: Đặt ống tre thẳng đứng, cẩn thận đổ gạo đã ngâm vào khoảng 2/3 ống. Sau đó, đổ nước suối vào đến gần miệng ống, chừa lại một khoảng trống nhỏ để gạo nở. Dùng lá chuối hoặc lá dong bịt kín miệng ống.
• Nướng cơm lam trên lửa hồng: Đây là bước quan trọng nhất. Ống tre chứa gạo được đặt lên bếp than hồng hoặc nướng trực tiếp trên lửa củi. Bạn cần liên tục xoay đều ống tre để nhiệt độ phân bố đều, giúp cơm chín vàng, dẻo và không bị cháy. Thời gian nướng có thể kéo dài từ 45 phút đến 1 tiếng, tùy thuộc vào độ lớn của ống tre và lửa.
• Kiểm tra và thưởng thức: Khi vỏ tre bên ngoài chuyển màu sẫm và có mùi thơm đặc trưng, tức là cơm đã chín. Để thưởng thức, bạn chỉ cần dùng dao chẻ nhẹ lớp vỏ tre bên ngoài, để lộ ra khúc cơm hình trụ dẻo thơm, nóng hổi. Cơm lam thường được ăn kèm với muối vừng (mè), gà nướng, thịt nướng hoặc cá suối nướng – những món ăn đậm chất núi rừng, làm tăng thêm hương vị mộc mạc của món ăn này.

Uống rượu cần cùng người đồng bào: Kết nối cộng đồng qua ché rượu

Tham gia vào nghi thức uống rượu cần là cách nhanh nhất để hòa mình vào bầu không khí sinh hoạt cộng đồng và hiểu hơn về tinh thần đoàn kết của người Tây Nguyên.

Tìm hiểu về quá trình ủ Rượu Cần

• Nguyên liệu: Rượu cần được ủ từ các loại ngũ cốc như gạo nếp, sắn, ngô... nhưng yếu tố quan trọng nhất tạo nên hương vị đặc trưng là men lá rừng. Men được làm từ nhiều loại lá cây và vỏ cây rừng khác nhau, mỗi loại có công thức bí truyền riêng của từng dân tộc.
• Quy trình ủ: Các nguyên liệu được nấu chín, trộn với men lá và ủ trong những ché sành lớn trong khoảng thời gian nhất định (thường từ vài tuần đến vài tháng), tùy thuộc vào loại rượu và thời tiết. Quá trình ủ này tạo nên hương vị nồng nàn, hơi chua và ngọt nhẹ đặc trưng của rượu cần.

Tham gia nghi thức uống Rượu Cần

• Ý nghĩa cộng đồng: Rượu cần không chỉ là thức uống mà còn là biểu tượng của sự đoàn kết, gắn bó. Nó thường xuất hiện trong các lễ hội lớn, nghi lễ quan trọng như Lễ mừng lúa mới, Lễ cúng bến nước, hay những buổi họp mặt thân mật của người dân nơi đây. Uống rượu cần là cách để mọi người cùng chia sẻ niềm vui, nỗi buồn, và những ước vọng.

• Cách thức uống rượu cần và quy tắc: Bạn sẽ được hướng dẫn cách ngồi quanh ché rượu, mỗi người một cây cần bằng tre hoặc trúc. Khi uống, cần được cắm sâu vào ché rượu, hút nhẹ nhàng để thưởng thức hương vị. Có những quy tắc bất thành văn cần lưu ý khi uống rượu cần như:

  - Không dùng tay chạm vào rượu hoặc ché rượu khi đang uống.

  - Chỉ hút rượu bằng cần của mình.

  - Khi mời người khác uống, thường là chủ nhà sẽ là người mở đầu và mời theo thứ tự từ người lớn tuổi đến khách quý.

  - Tôn trọng và lắng nghe những câu chuyện, bài hát mà người đồng bào chia sẻ trong lúc uống rượu.

• Giao lưu và cảm nhận: Đây là cơ hội tuyệt vời để bạn trò chuyện trực tiếp với người dân bản địa, nghe họ kể về cuộc sống, phong tục, tập quán, truyền thống của dân tộc mình. Bạn có thể tham gia các hoạt động văn nghệ truyền thống như múa xoang, nhảy sạp, cùng hòa mình vào tiếng cồng chiêng vang vọng núi rừng, tạo nên những kỷ niệm khó quên.

Từ việc tự tay nướng từng ống cơm lam thơm lừng đến việc quây quần bên ché rượu cần, lắng nghe những câu chuyện và nhịp điệu cồng chiêng, bạn sẽ không chỉ thưởng thức hương vị núi rừng mà còn cảm nhận sâu sắc sự ấm áp, mến khách và bản sắc văn hóa độc đáo của đồng bào Tây Nguyên. Đây thực sự là một hành trình kết nối, nơi bạn có thể chạm vào trái tim của vùng đất đại ngàn và mang về những kỷ niệm vô giá.

Để trải nghiệm thực sự suôn sẻ và ý nghĩa, bạn cần ghi nhớ một số lưu ý quan trọng:

• Luôn giữ thái độ tôn trọng, lịch sự với người dân và văn hóa bản địa. Hãy hỏi ý kiến trước khi chụp ảnh, quay phim người dân hoặc các vật phẩm mang tính tâm linh. Điều này thể hiện sự tôn trọng và giúp bạn tạo được thiện cảm với cộng đồng. Đồng thời, hãy tuân thủ các quy tắc, phong tục của buôn làng mà bạn ghé thăm.
• Về sức khỏe và an toàn, hãy chuẩn bị thể trạng tốt, đặc biệt nếu có các hoạt động đi bộ nhiều. Khi uống rượu cần, hãy uống có chừng mực, tránh lạm dụng để đảm bảo sức khỏe và sự tỉnh táo. Nếu có bất kỳ vấn đề sức khỏe nào, hãy thông báo ngay cho người hướng dẫn để nhận được sự hỗ trợ kịp thời.
• Hãy chung tay bảo vệ môi trường. Tuyệt đối không xả rác bừa bãi, giữ gìn vệ sinh chung và không phá hoại cây cối, cảnh quan tự nhiên. Hành động nhỏ của bạn sẽ góp phần duy trì vẻ đẹp nguyên sơ của Tây Nguyên.
• Nếu muốn mua sắm quà lưu niệm, bạn có thể tham khảo các sản phẩm thủ công mỹ nghệ địa phương, thổ cẩm được dệt tinh xảo. Việc này không chỉ giúp bạn có món quà ý nghĩa mà còn góp phần ủng hộ kinh tế của đồng bào. Đừng quên hỏi rõ về nguồn gốc sản phẩm và giá cả để có lựa chọn phù hợp nhất.

Những lưu ý tuy nhỏ nhưng lại vô cùng quan trọng này sẽ giúp bạn không chỉ có một chuyến đi trọn vẹn mà còn để lại ấn tượng tốt đẹp về một du khách có trách nhiệm, góp phần gìn giữ và tôn vinh những giá trị văn hóa độc đáo của Tây Nguyên.

Hành trình khám phá văn hóa Tây Nguyên, từ việc tỉ mẩn tự tay nướng từng ống cơm lam thơm lừng cho đến khoảnh khắc quây quần bên ché rượu cần, lắng nghe những câu chuyện và nhịp điệu cồng chiêng, không chỉ là một chuyến đi đơn thuần. Đó là một trải nghiệm đa giác quan, nơi bạn không chỉ thưởng thức hương vị núi rừng mà còn cảm nhận sâu sắc sự ấm áp, mến khách và bản sắc văn hóa độc đáo của đồng bào. Mỗi hạt gạo, mỗi giọt rượu, mỗi nụ cười đều chứa đựng một câu chuyện, một phần linh hồn của vùng đất này.