Làng đan lát Thọ Đơn - Quảng Bình: Gìn giữ nét đẹp truyền thống

Tựa gốc tre bền bỉ bám sâu vào mạch đất, nghề đan lát Thọ Đơn đã lặng lẽ chứng kiến gần bốn trăm năm dâu bể, âm thầm chảy trôi qua bao thế hệ. "Cha truyền con nối", câu chuyện nghề cứ thế được trao gửi, như một niềm tự hào không phai của người dân nơi đây. Từ thuở sơ khai, khi tre nứa còn là "ngọc bích" của làng quê, đôi bàn tay khéo léo của người Thọ Đơn đã biết tạc nên những vật dụng thân thuộc: chiếc rổ đựng hạt lúa, cái rá sàng gạo, nong nia phơi nắng, thúng mủng theo chân ra đồng. Những sản phẩm mộc mạc ấy không chỉ phục vụ cuộc sống nhà nông, ngư nghiệp ven biển, mà còn len lỏi vào từng nếp nhà, từng phiên chợ, trở thành một phần không thể thiếu của đời sống thường nhật.

Dẫu nay Thọ Đơn đã khoác lên mình chiếc áo mới của tổ dân phố, hành trình của làng nghề vẫn in đậm những dấu son thăng trầm. Giữa cơn gió mạnh của cơ chế thị trường, bao làng nghề truyền thống khác đã lay lắt, thậm chí chìm vào quên lãng. Nhưng Thọ Đơn, tựa cây tre dẻo dai trước gió, đã uyển chuyển thích nghi, không ngừng sáng tạo những dáng hình mới, trau chuốt từng đường nét để đáp ứng thị hiếu đa dạng. Từ những chiếc rổ thô sơ, nay đã hóa thành những tác phẩm mỹ nghệ tinh xảo, vượt ra khỏi lũy tre làng, chinh phục thị trường trong nước và vươn ra biển lớn.

Để tạo ra một sản phẩm đan lát, người thợ Thọ Đơn phải trải qua một hành trình tỉ mỉ, công phu, như người họa sĩ chăm chút từng nét vẽ trên bức tranh. Nghề này tuy không cầu kỳ kỹ thuật, nhưng đòi hỏi sự nhẫn nại và đôi tay khéo léo đến độ tinh xảo. Mọi khởi đầu đều từ việc kén chọn nguyên liệu: những cây tre, cây nứa vươn mình thẳng tắp, được thu hoạch vào những ngày đông giá để tránh sâu mọt. Tre được cắt khúc, chẻ nan dưới bàn tay rắn rỏi, rồi tắm mình trong nắng vàng cho đến khi khô cong, trước khi được vót phẳng nhẵn bằng đôi tay tài hoa. Mỗi công đoạn là một thử thách của sự kiên trì và khéo léo, bởi chỉ một thoáng lơ đãng, sợi nan kia có thể gãy vụn, làm dang dở cả một tác phẩm.

Khi những sợi tre đã sẵn sàng, người nghệ nhân bắt đầu "vẽ" nên hình hài cho sản phẩm. Từng sợi tre mềm mại đan xen, quyện vào nhau, tạo nên những họa tiết giản dị mà bền chắc. Mỗi vật phẩm lại mang một "linh hồn" riêng: chiếc rổ mộc mạc mà dẻo dai, chiếc mẹt thanh mảnh mà tinh tế, hay chiếc giỏ mỹ nghệ nhỏ xinh, ẩn chứa vẻ sang trọng kín đáo. Tất cả đều toát lên vẻ đẹp chân phương, như chính con người Quảng Bình, chất phác, thật thà mà sâu lắng.

So với sự đồng đều, vô hồn của những sản phẩm công nghiệp, đồ đan lát Thọ Đơn mang một sức quyến rũ đặc biệt. Nếu sản phẩm công nghiệp là những thanh âm sôi nổi nhưng chóng phai, thì những chiếc rổ, chiếc rá nơi đây lại như khúc dân ca ngọt ngào, giản dị mà thấm đượm hồn quê, cứ ngân nga mãi trong lòng người.

Giữa guồng quay hối hả của cuộc sống hiện đại, Thọ Đơn vẫn giữ cho mình nhịp điệu riêng, rộn ràng tiếng chẻ tre lốp cốp, tiếng vót vành rin rít, tiếng nan tre đan vào nhau tanh tách như khúc nhạc quen thuộc.  Theo thống kê (2023), khoảng 510/887 hộ tham gia nghề đan lát, tạo ra hàng chục nghìn sản phẩm mỗi năm, cung ứng cho thị trường trong và ngoài tỉnh, đặc biệt là các vụ mùa cà phê, hồ tiêu ở Tây Nguyên. Thu nhập từ đôi tay khéo léo đủ để người dân trang trải cuộc sống và chăm sóc con cái.

Thế nhưng, như dòng sông quê êm đềm đôi lúc gặp ghềnh đá, Thọ Đơn cũng không tránh khỏi những trăn trở. Bước chân người trẻ dần xa xóm làng, tìm kiếm những chân trời mới nơi phố thị phồn hoa, để lại nỗi lo lắng trong ánh mắt những nghệ nhân gạo cội. Bà Đoàn Thị Vần, người đã gắn bó cả đời với sợi tre, khẽ thở dài về nỗi sợ nghề xưa có thể chìm vào quên lãng. Dẫu vậy, trong câu chuyện của bà vẫn ánh lên niềm hy vọng mong manh về những đứa cháu đã quen với sợi tre từ thuở ấu thơ.

Giữa những thách thức, Thọ Đơn vẫn lóe lên những tia sáng mới. Nhiều gia đình đã khéo léo chuyển mình, đón nhận những đơn đặt hàng từ nhà hàng, quán ăn, biến chiếc mẹt tre bình dị thành vật dụng trang trí độc đáo. Chính quyền địa phương cũng đang ấp ủ giấc mơ xây dựng thương hiệu cho làng nghề, kết hợp du lịch để đánh thức tiềm năng văn hóa. Trong tương lai không xa, Thọ Đơn có thể trở thành một điểm dừng chân thú vị, nơi du khách không chỉ ngắm nhìn những sản phẩm thủ công tinh xảo mà còn được tự tay đan nên một chiếc rổ nhỏ, cảm nhận trọn vẹn nhịp sống thanh bình của làng quê.

Làng đan lát Thọ Đơn, lặng lẽ bên dòng chảy thời gian, không chỉ là một cái tên trên bản đồ, mà còn là tượng đài của sự bền bỉ, óc sáng tạo và tình yêu sâu nặng với nghề truyền thống. Mỗi sản phẩm mộc mạc rời khỏi lũy tre làng là một mảnh hồn quê, mang theo cả hơi thở nồng ấm của đất Quảng Bình và sự chân chất của người dân nơi đây. Để ngọn lửa nghề mãi rực cháy, cần lắm sự chung tay của cả cộng đồng: từ việc ươm mầm đam mê trong trái tim tuổi trẻ, đến việc chắp cánh cho sản phẩm vươn ra biển lớn, hay đơn giản là trân trọng những giá trị xưa cũ trong nhịp sống hối hả hôm nay.

Hãy một lần ghé thăm Thọ Đơn, để nghe tiếng tre kêu trong gió, để thấy những đôi bàn tay thoăn thoắt dệt nên những kiệt tác từ thiên nhiên, và để cảm nhận một góc hồn quê Việt Nam vẫn đang sống, đang thở giữa bao đổi thay. Làng Thọ Đơn không chỉ là nơi lưu giữ nghề đan lát, mà còn là nơi lưu giữ những giá trị bất biến của cội nguồn.