Giữa miền sơn cước Quảng Bình, nơi thâm u rừng rậm cất giấu bao huyền diệu, người Mã Liềng, hậu duệ của những cư dân cổ xưa, vẫn âm thầm duy trì một tín ngưỡng ngàn đời: lễ cúng thần rừng. Với họ, cánh rừng không chỉ là mái nhà vĩ đại, là ân sư ban tặng sự sống, mà còn là thánh địa u linh, nơi ngự vị của thần linh, nơi những linh hồn an yên giấc ngàn thu. Bởi thế, mỗi độ trăng non vằng vặc, tiếng chiêng ngân vọng, tựa như tiếng vọng từ cõi hư vô, lời khấn nguyện trầm hùng, như khúc ca nối liền nhân gian với thế giới huyền bí. Lễ cúng ấy, chẳng phải tục lệ thông thường, mà là khúc tri ân sâu lắng, là sợi tơ huyền nhiệm dệt nên bản sắc độc đáo của người Mã Liềng, giữa dòng chảy vội vã của thời gian, vẫn vẹn nguyên như thuở ban sơ.
Ảnh: Lễ cúng như một lời biết ơn sâu sắc với thần linh trong niềm tin tín ngưỡng
1. Thần rừng – Vị thần tối cao trong tâm thức người Mã Liềng
Ví cánh rừng Mã Liềng tựa như một tòa thành xanh thẳm, thì thần rừng chính là vị vương giả ngự trên ngai vàng lá biếc, uy nghiêm mà bao dung, chở che muôn loài thảo mộc và cả những đứa con của núi. Trong cõi tâm linh huyền bí của người Mã Liềng, thần rừng không chỉ là bóng dáng vô hình của thiên nhiên, mà còn là linh khí chủ tể, nắm giữ phép màu của mưa thuận gió hòa, của lộc rừng đầy gùi, và cả sự an lạc trong từng giấc ngủ bản làng. Tục cúng thần, như sợi chỉ đỏ xuyên suốt dòng chảy thời gian, đã trở thành tín ngưỡng thâm căn cố đế. Nơi lèn Chứt Đác Mỏ – chốn "khai sơn phá thạch" của tộc Mã Liềng, thần ngự như một chứng nhân cổ kính, uy linh hơn cả vạn lời truyền tụng. Bởi thế, mỗi bước chân vào rừng là một hành lễ thầm lặng, mỗi tiếng rìu khẽ khàng cũng là lời xin phép kính cẩn. Lễ cúng thần, vậy nên, là khúc ca tạ ơn vọng về núi thẳm, là nén hương lòng dâng lên đấng tối cao, cầu mong cuộc sống an lành dưới bóng cây thần hộ mệnh.
Ảnh: Người Mã Liềng
2. Lễ cúng Thần Rừng – Bức tranh văn hóa sống động
Thuở trước, khi nương rẫy còn là mạch sống, tiếng cúng thần rừng của người Mã Liềng vọng lên vào ngày "thất thất" mưa ngâu (7/7), khi lúa rẫy vừa gieo mầm, và ngày "thập thập" trăng thu (10/10), khi mùa màng đã về bến. Nay, nhịp sống đổi thay, lúa nước về đồng, người Mã Liềng lại chọn hai khoảnh khắc giao hòa của đất trời: ngày mồng một Tết Nguyên Đán, khi xuân mới vừa chạm ngõ, và ngày Quốc khánh 2/9, khi non sông thống nhất reo ca. Đó là những điểm tựa thời gian, như nhịp tim đập đều đặn của cả bản làng.
Lễ cúng diễn ra ở bìa rừng, nơi những cây cổ thụ đứng sừng sững như những lính gác trung thành. Mỗi mâm lễ được đặt trên ba cọc gỗ cao khoảng 1m, thầy cúng đứng hướng mặt vào rừng, như thể đang trò chuyện trực tiếp với thần rừng, trong khi dân làng quây quần, lòng thành kính hòa cùng tiếng gió rừng xào xạc.
Không vàng mã xôn xao, chẳng khói hương nghi ngút, lễ vật là những sản vật tinh túy của núi rừng, của nương rẫy: xôi dẻo, cơm thơm, rượu nồng, thịt ngọt, cá tươi, gà luộc vàng ươm, bánh trái mùa nào thức nấy. Thay cho nén hương, người Mã Liềng thắp lên những ngọn nến sáp ong, như những sợi tơ ánh sáng kết nối tâm hồn trần thế với cõi thần linh. Thầy cúng còn sử dụng hai miếng gỗ tre hoặc nứa, ném vào lưỡi dao để xin keo sấp ngửa, như cách hỏi ý thần rừng để xác tín sự đồng ý của các thần. Mỗi lần keo ngửa, dân làng reo lên, như thể thần rừng đã gật đầu đồng ý.
3. Nghi lễ giữa bìa rừng xanh ngút
Khi vạt nắng xuyên qua kẽ lá, dát vàng lên bìa rừng, thầy cúng trang trọng khoác lên vai chiếc khăn, chắp tay thành kính, ba lần cúi lạy về phía đại ngàn. Lời khấn ngân nga, chẳng phải gấm vóc ngôn từ, mà là khúc tự tình mộc mạc, nguyện cầu mưa thuận gió hòa, sức khỏe dồi dào, và cuộc sống bình an cho cả bản làng.
Sau những lời thầm thì gửi gắm, ranh giới giữa nghi lễ và đời thường dường như tan biến. Dân làng quây quần bên mâm cỗ, cùng nhau sẻ chia hương vị của núi rừng, của những tấm lòng thành. Tiếng cười nói hòa quyện cùng tiếng chim hót líu lo, tạo nên một bản hòa ca của sự gắn kết. Lễ cúng, bởi vậy, không chỉ là sợi dây nối con người với thần linh, mà còn là dịp để những trái tim thêm gần nhau, như những rễ cây bền chặt ôm lấy đất mẹ.
4. Sợi dây gắn kết con người với thiên nhiên
Lễ cúng thần rừng của người Mã Liềng không chỉ là một nghi lễ tâm linh, mà còn là bài học về sự tôn trọng thiên nhiên. Với họ, cánh rừng không đơn thuần là chốn mưu sinh, ban phát của cải, mà còn là mái nhà chở che tâm hồn, là cội nguồn nuôi dưỡng sự sống. Đặc biệt, khi được trao quyền quản lý những cánh rừng cộng đồng, nghi lễ này càng thêm khẳng định ý thức trân trọng, bảo vệ rừng thiêng, như bảo vệ chính hơi thở, mạch sống của cả cộng đồng.
So với sự ồn ào, náo nhiệt của những lễ hội tân thời, lễ cúng thần rừng lặng lẽ mà sâu lắng, tựa như một bài cổ thi ngân vọng giữa núi ngàn. Nó khẽ khàng nhắc nhở chúng ta, giữa guồng quay hối hả của cuộc đời, vẫn còn đó những giá trị nguyên sơ, thuần khiết cần được nâng niu, gìn giữ.
Ảnh: Lễ cúng như một ngọn lửa thiêng chảy trong nền văn hóa lâu đời
Giữa nhịp sống hiện đại, Lâm Hóa và Tuyên Hóa đang ấp ủ tâm nguyện bảo tồn lễ cúng thần rừng, như gìn giữ ngọn lửa thiêng của một nền văn hóa lâu đời. Cùng với sắc phục độc đáo, âm nhạc trầm hùng và những lễ hội đậm đà bản sắc, nghi lễ này đang được nâng niu, trao truyền. Việc định kỳ tổ chức vào mồng một Tết Nguyên Đán và ngày Quốc khánh 2/9 không chỉ là bảo lưu truyền thống, mà còn là một nét chấm phá văn hóa, mời gọi du khách tìm về Quảng Bình, khám phá vẻ đẹp sâu lắng của vùng đất. Tuy nhiên, để tiếng vọng của rừng thiêng không chỉ còn là ký ức, cần lắm sự đồng lòng của cả cộng đồng và chính quyền. Đó là gieo mầm tự hào văn hóa trong trái tim thế hệ trẻ, là khuyến khích họ trân quý cội nguồn, và khéo léo kết hợp du lịch bền vững, để vẻ đẹp tâm linh này lan tỏa ra thế giới.
Lễ cúng thần rừng của người Mã Liềng tựa như một bức họa sống động, nơi con người và thiên nhiên giao hòa trong sự kính cẩn và tri ân. Đó là tiếng thì thầm của núi non, là hơi thở vọng về, là sợi tơ nối liền quá khứ với hiện tại. Nếu có dịp đặt chân đến Quảng Bình, xin hãy một lần ghé thăm những bản làng, lắng nghe câu chuyện huyền bí về vị thần rừng, và cảm nhận nhịp đập hùng vĩ của đại ngàn qua nghi lễ thiêng liêng này.
