Lễ hội Ariêu Ping của người Pa Cô ở Quảng Trị: Bí ẩn và vẻ đẹp văn hóa đặc sắc

Ariêu Ping, hay lễ cải táng, là nghi lễ quan trọng nhất trong đời sống văn hóa của người Pa Cô tại Quảng Trị, thể hiện một nghi thức mang đậm màu sắc tâm linh, nơi người sống bày tỏ lòng biết ơn và tưởng nhớ tổ tiên. Tại các bản làng ở Hướng Hóa và Đakrông, lễ hội không chỉ là dịp để con cháu quy tụ hài cốt tổ tiên về một nơi chung, mà còn là cơ hội để cộng đồng Pa Cô thắt chặt tình đoàn kết, chia sẻ kinh nghiệm và giải quyết các vấn đề trong làng bản.

Lễ hội Ariêu Ping tại Quảng Trị thường được tổ chức sau 10, 15, hoặc thậm chí 25 năm, tùy thuộc vào điều kiện kinh tế và sự đồng thuận của cộng đồng. Đây là sự kiện hoành tráng, kéo dài từ 3 ngày 2 đêm, với những nghi lễ trang trọng, âm nhạc cồng chiêng rộn rã và các hoạt động văn hóa dân gian đặc sắc, làm nổi bật bản sắc Pa Cô giữa lòng núi rừng Trường Sơn.

Tại Quảng Trị, lễ hội Ariêu Ping của người Pa Cô được chuẩn bị rất cẩn thận, không chỉ là nghi lễ truyền thống mà còn là dịp để cộng đồng cùng nhau tưởng nhớ người đã khuất và gắn kết lại tình làng, nghĩa bản. Một trong những phần quan trọng nhất là nghi thức cất bốc hài cốt sau 3–5 năm kể từ khi người thân qua đời, đưa về nhà mồ tập thể, gọi là Ân Trạp. Những ngôi nhà mồ này thường được dựng ở nơi rộng rãi, có suối chảy quanh năm bởi theo quan niệm của người Pa Cô, đó là nơi mát mẻ, thuận tiện cho linh hồn tìm về và an nghỉ lâu dài.

Khác với nhiều vùng khác, nhà mồ ở Quảng Trị được xây kiên cố, mái tôn xi măng chắc chắn, phần mái trước cao hơn mái sau, tạo nên dáng vẻ đặc trưng. Trên các mặt tường, người Pa Cô trang trí bằng những hoa văn đỏ và trắng sắc màu mang ý nghĩa tâm linh sâu sắc, nổi bật giữa nền xanh thẫm của núi rừng. Những hình khắc đơn sơ nhưng đầy ẩn ý ấy khiến khung cảnh vừa trầm mặc, vừa sống động như một bản hòa ca giữa con người và thiên nhiên.

Ngày đầu tiên của lễ hội, dân làng ở các huyện như Hướng Hóa hay Đakrông sẽ tụ họp để dựng Ân Trạp, bắt đầu cho ba ngày lễ trang nghiêm xen lẫn rộn ràng. Ngày thứ hai là lúc không khí trở nên náo nhiệt hơn với lễ đâm trâu, múa Rzooc, tiếng chiêng trống vang dội khắp núi rừng. Đến ngày cuối, nghi lễ tiễn linh hồn được cử hành trang trọng, trong tiếng trống chiêng liên hồi như lời nhắn gửi, lời tiễn biệt và lời tri ân dành cho tổ tiên.

Trong lễ đâm trâu, những cây nêu cao được dựng lên bởi các họ tộc có người đã khuất, nơi buộc trâu, bò, dê, lợn những con vật sẽ được dùng để hiến tế. Người trực tiếp thực hiện nghi lễ này được gọi là Ariehs, thường là người có uy tín và được cộng đồng kính trọng. Khi mũi đâm chạm trúng con vật, tiếng hò reo vang dậy, rượu được rót tràn, mọi người vừa di chuyển vừa hòa mình vào nhịp điệu của lễ hội. Sau đó, thịt vật hiến tế được chia nhỏ, nấu tại chỗ, như một cách kết nối linh thiêng giữa người sống và người đã khuất, và để đón tiếp đoàn Ra Gioóc – những người đến dự lễ với tâm thế thành kính.

Tiếng cồng chiêng, trống và tù và là linh hồn của lễ hội Ariêu Ping tại Quảng Trị, chỉ được sử dụng bởi các già làng, trưởng bản. Âm thanh vang vọng không ngừng, kết nối người sống với linh hồn tổ tiên. Các điệu múa Rzooc, trò chơi dân gian như ném vòng bắt duyên, đi cà kheo, bắn nỏ cũng góp phần làm nên sức hút của lễ hội.

Nghệ thuật trang trí trong lễ hội Ariêu Ping ở Quảng Trị là một điểm nhấn đặc biệt. Những cây nêu (Tar tong) được dựng lên, mang ý nghĩa kết nối với thần linh và tổ tiên. Các bức tượng gỗ được tạc tỉ mỉ, khắc họa hình ảnh con người, muông thú, và thiên nhiên, thể hiện khát vọng về cuộc sống viên mãn. Hoa văn trắng và đỏ trên nhà mồ không chỉ tạo điểm nhấn thẩm mỹ mà còn mang ý nghĩa tâm linh sâu sắc.

Ngày 10/11/2023, lễ hội Ariêu Ping của người Pa Cô được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản Văn hóa Phi vật thể Quốc gia, khẳng định giá trị độc đáo của nghi lễ này tại Quảng Trị. Đây là niềm tự hào của người Pa Cô và là động lực để thế hệ trẻ tiếp tục gìn giữ truyền thống. Lễ hội không chỉ tưởng nhớ tổ tiên mà còn giúp con cháu nhận biết nhau, tránh hôn nhân cận huyết, và giải quyết các vấn đề phong tục, đất đai trong cộng đồng.

Trong bối cảnh hiện đại hóa, việc bảo tồn lễ hội Ariêu Ping tại Quảng Trị là một thách thức. Nhiều người trẻ Pa Cô đôi khi quên ngoảnh lại cội nguồn. Tuy nhiên, nhờ nỗ lực của các già làng và chính quyền địa phương, lễ hội Ariêu Ping đang được phục dựng. Các điệu dân ca, dân vũ như tân i, tân boi, cha chấp, và tiếng khèn bè lại vang lên, mang hơi thở của núi rừng Quảng Trị.

Với vẻ đẹp văn hóa độc đáo, lễ hội Ariêu Ping đang trở thành điểm nhấn du lịch tại Quảng Trị, đặc biệt ở các huyện Hướng Hóa và Đakrông. Các hoạt động như múa cồng chiêng, trò chơi dân gian, và nghệ thuật trang trí nhà mồ thu hút du khách thập phương. Việc được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia mở ra cơ hội quảng bá văn hóa Pa Cô ra thế giới, đồng thời khuyến khích phát triển du lịch bền vững tại Quảng Trị.

Nếu có dịp ghé thăm Quảng Trị vào mùa lễ hội, bạn sẽ được hòa mình vào tiếng cồng chiêng rộn ràng, ngắm những bức tượng gỗ đầy nghệ thuật, và cảm nhận lòng hiếu nghĩa của người Pa Cô. Đây là hành trình khám phá văn hóa, nơi bạn sẽ thấy sự giao thoa giữa quá khứ và hiện tại, giữa con người và thiên nhiên.

Lễ hội Ariêu Ping của người Pa Cô tại Quảng Trị không chỉ là nghi lễ tâm linh mà còn là bức tranh văn hóa sống động, nơi những giá trị truyền thống được bảo tồn và lan tỏa. Từ tiếng cồng chiêng vang vọng đến những bức tượng gỗ, về sự sinh sôi, lễ hội là minh chứng cho sức sống mãnh liệt của dân tộc Pa Cô dưới chân dãy Trường Sơn. Hãy một lần trải nghiệm Ariêu Ping tại Quảng Trị, để cảm nhận vẻ đẹp bí ẩn và sâu sắc của văn hóa Pa Cô, nơi lòng hiếu nghĩa và tinh thần đoàn kết mãi trường tồn.