Lễ hội Báo Bản Nộn Khê: Lễ hội làng truyền thống giàu giá trị văn hóa ở Ninh Bình

Lễ hội Báo Bản Nộn Khê có nguồn gốc từ thời kỳ Lê Thánh Tông (1470–1497), khi một nhóm dân cư từ vùng Lục Nộn, Nam Châu (nay thuộc thị xã Duy Tiên, tỉnh Hà Nam) di cư đến khu vực gần đê Hồng Đức để khai hoang lập ấp. Họ đặt tên làng là Nộn Khê, với "Nộn" nghĩa là non trẻ và "Khê" là khe suối, tượng trưng cho dòng suối mới khơi nguồn, tươi mát và đầy sức sống. Cụ thể, cụ Bùi Công Mẫn là người dẫn đầu trong việc khai phá vùng đất bồi chua mặn này, biến nó thành một làng quê trù phú.

Lễ hội được hình thành để "báo bản" – tức báo ơn và đền đáp công lao của tiền nhân đã khai phá đất đai. Theo truyền thống, lễ văn Báo bản cổ được khắc bằng chữ Hán: "Bi bồng phạt địch, Hữu khai tất tiên, Quyết cư vĩnh điện, Công đức bất thiên", dịch nghĩa là cắt cỏ phạt gai, mở lối khai hoang từ buổi đầu, lập cơ sở vững chắc dài lâu, công đức không bao giờ thay đổi. Năm 2025 đánh dấu mốc quan trọng với kỷ niệm 555 năm thành lập làng (1470-2025), khiến lễ hội càng thêm phần long trọng.

Lễ hội Báo Bản Nộn Khê được tổ chức hàng năm vào ngày 14 tháng Giêng âm lịch, với các hoạt động kéo dài từ ngày 12 đến 14 tháng Giêng. Trong năm 2025, lễ hội diễn ra từ ngày 9 đến 11 tháng 2 dương lịch, trùng với dịp kỷ niệm lớn của làng. Địa điểm chính là đình làng Nộn Khê – một công trình kiến trúc dân gian cổ kính, nơi thờ tự các vị thần như Thủy Tề Long vương, nhân thần Nguyễn Phục (Phổ Thiên Đông Hải Đại Vương), Long Hoa Thụy Quế công chúa, cùng tám dòng họ sáng lập làng: Bùi, Đinh, Phạm, Cao, Lê, Mai, Trần, Nguyễn.

Làng Nộn Khê nằm cách trung tâm thành phố Ninh Bình khoảng 20km, dễ dàng di chuyển bằng xe máy hoặc ô tô. Đây cũng là khu vực đạt chuẩn nông thôn mới kiểu mẫu, với cảnh quan yên bình và hệ thống tín ngưỡng phong phú, gắn liền với lịch sử nam tiến thời Lê Thánh Tông.

Lễ hội được chia thành hai phần chính: phần lễ và phần hội, tạo nên sự cân bằng giữa trang nghiêm và vui tươi.

Phần lễ: Trang nghiêm và ý nghĩa

Phần lễ bắt đầu bằng nghi thức dâng hương, tế lễ tôn vinh tiền nhân khai phá làng và các anh hùng liệt sĩ đã hy sinh vì quê hương đất nước. Một nét độc đáo là việc "báo bản" báo cáo trước tổ tiên về thành tựu của làng trong năm qua, bao gồm sự nghiệp học hành, hiếu thảo của con em, cũng như cầu mong mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, nhân khang vật thịnh.

Phần hội: Sôi động với trò chơi dân gian

Phần hội là điểm nhấn với hàng loạt hoạt động văn hóa, thể thao và giải trí:

• Múa rồng, múa lân: Biểu diễn sôi động, tượng trưng cho sự may mắn và thịnh vượng.
• Trò chơi dân gian: Đấu vật truyền thống, kéo co, bịt mắt bắt dê, đánh đu, cờ người, tổ tôm điếm, chọi gà.
• Thi đấu thể thao: Bóng đá, bóng chuyền, cầu lông, cờ tướng.
• Biểu diễn văn nghệ: Dạ hội "Tiếng hát quê hương" vào đêm 13 tháng Giêng, với ngâm thơ do dân làng sáng tác, chuyển thể thành dân ca, hát chèo. Năm 2025 còn có ra mắt tập thơ thứ 5 của Câu lạc bộ Thơ Nộn Khê.
• Chợ đêm: Hai phiên chợ vào tối 12 và 13 tháng Giêng, thu hút hàng ngàn người với các món ăn dân dã như bánh đúc, bánh gai, bánh cuốn, bún riêu, bún ốc.

Những hoạt động này không chỉ giải trí mà còn giúp du khách trải nghiệm văn hóa làng quê Ninh Bình một cách chân thực.

Lễ hội Báo Bản Nộn Khê không chỉ là sự kiện địa phương mà còn mang giá trị văn hóa quốc gia, thể hiện tinh thần "uống nước nhớ nguồn" – biết ơn tổ tiên và gìn giữ bản sắc. Nó gắn liền với hệ thống tín ngưỡng thờ cúng, văn học dân gian, ẩm thực làng quê, và các truyền thuyết lịch sử như chiến công tại cửa biển Thần Phù. Lễ hội thúc đẩy đoàn kết cộng đồng, giáo dục thế hệ trẻ về truyền thống tương thân tương ái, hiếu học, và góp phần phát triển du lịch Ninh Bình.

Từ góc nhìn du lịch, lễ hội mang lại giá trị kinh tế qua chợ đêm và các hoạt động giao lưu, đồng thời bổ sung tư liệu lịch sử về chính sách khai hoang lấn biển thế kỷ XV. Được khôi phục từ năm 1986, lễ hội ngày càng được xã hội hóa, với sự tham gia của cộng đồng trong việc sưu tầm, bảo tồn di sản.

Để có một hành trình trọn vẹn khi tham dự Lễ hội Báo Bản Nộn Khê, việc chuẩn bị trước sẽ giúp bạn chủ động hơn và dễ dàng hòa mình vào không khí văn hóa đặc trưng nơi đây. Một số điểm quan trọng bạn nên lưu ý bao gồm:

• Thời tiết: Tháng Giêng ở Nộn Khê thường se lạnh, vì vậy hãy mang theo áo ấm để thuận tiện cho việc di chuyển và tham gia lễ hội.
• Di chuyển: Từ trung tâm Ninh Bình, đi theo quốc lộ 12B hướng về Yên Mô, sau đó hỏi đường đến xã Yên Từ – nơi diễn ra lễ hội.
• Lưu ý văn hóa: Trang phục lịch sự và thái độ tôn trọng khi tham gia phần lễ là điều cần thiết, đặc biệt trong các nghi thức truyền thống của cộng đồng địa phương.
• Trải nghiệm: Đừng bỏ lỡ chợ đêm với nhiều món ăn dân dã và các tiết mục văn nghệ, nơi bạn có thể hiểu sâu hơn về thơ ca và đời sống tinh thần của người dân.
• Kết hợp du lịch: Bạn có thể kết hợp ghé thăm Tràng An, chùa Bái Đính hoặc các điểm gần đó để hoàn thiện hành trình khám phá văn hóa – lịch sử Ninh Bình.

Những chuẩn bị này sẽ giúp bạn tận hưởng lễ hội một cách trọn vẹn, thoải mái và đầy ý nghĩa.

Lễ hội Báo Bản Nộn Khê không chỉ là ký ức văn hóa được tái hiện mỗi độ xuân về, mà còn là sợi dây gắn kết cộng đồng trong niềm tự hào về cội nguồn. Những nghi thức trang trọng, những sinh hoạt dân gian mộc mạc và tinh thần đoàn kết của người dân nơi đây đã làm nên sức sống bền bỉ cho một lễ hội quê hương. Giữa nhịp sống hiện đại, lễ hội trở thành dấu lặng để mỗi người tìm lại bản sắc, trân trọng những giá trị truyền thống đang được gìn giữ qua bao thế hệ. Và chính từ đó, Nộn Khê không chỉ là một vùng đất, mà còn là không gian văn hóa sống động, nhắc nhở chúng ta về ý nghĩa của sự gìn giữ và tiếp nối những di sản tinh thần quý giá của dân tộc.