Chùa Từ Hiếu, hay còn gọi là Tổ đình Từ Hiếu, được khởi dựng vào năm 1843 dưới thời vua Thiệu Trị. Ban đầu, đây chỉ là một thảo am nhỏ mang tên An Dưỡng Am, do Hòa thượng Nhất Định – vị tăng cang của chùa Giác Hoàng trong hoàng cung xây dựng để tịnh tu và chăm sóc mẹ già. Hòa thượng Nhất Định, sau khi từ chức, đã chọn vùng đồi núi Dương Xuân Thượng để lập am, nơi ông có thể chăm sóc mẹ mình một cách tận tụy.
Sự tích nổi bật gắn liền với tên gọi "Từ Hiếu" xuất phát từ tấm lòng hiếu thảo của Hòa thượng Nhất Định. Khi mẹ ông ốm nặng, ông thường vượt đèo dốc để mua cá về nấu cháo bồi dưỡng, bất chấp lời đàm tiếu từ người đời vì một vị sư không nên ăn mặn. Câu chuyện này lan truyền đến tai vua Tự Đức – vị vua nổi tiếng hiếu thảo với mẹ là bà Từ Dũ. Cảm động trước tấm gương này, năm 1848, vua Tự Đức đã ban sắc tứ, đổi tên am thành chùa Từ Hiếu, với ý nghĩa "Từ" là đức lớn của Phật, "Hiếu" là đầu hạnh của Phật.
Chùa được mở rộng quy mô lớn hơn nhờ sự hỗ trợ từ vua Tự Đức và các quan lại triều Nguyễn, đặc biệt là các vị thái giám. Hòa thượng Cương Kỷ đã chủ trì việc xây dựng, và lễ khánh thành năm 1848 có sự tham dự của vua Dực Tông (Tự Đức), bà Từ Dũ cùng các quan đại thần. Qua các triều vua sau như Thành Thái (năm 1894), chùa tiếp tục được trùng tu với sự đóng góp từ hoàng gia và Phật tử.
Lịch sử chùa Từ Hiếu Huế không chỉ là câu chuyện về một ngôi chùa mà còn phản ánh sự giao thoa giữa Phật giáo và triều đại phong kiến cuối cùng của Việt Nam.
