Lịch sử Động Am Tiên: Câu chuyện bí ẩn về nơi nuôi hổ của triều đại nhà Đinh

Triều đại nhà Đinh (968-980) do Đinh Tiên Hoàng (Đinh Bộ Lĩnh) sáng lập, đánh dấu sự kết thúc thời kỳ Bắc thuộc và mở đầu cho nền độc lập tự chủ của Đại Việt. Trong bối cảnh đất nước còn nhiều thế lực cát cứ, vua Đinh đã áp dụng những biện pháp nghiêm khắc để củng cố quyền lực và duy trì trật tự. Một trong những câu chuyện bí ẩn nhất liên quan đến Động Am Tiên chính là việc sử dụng nơi đây làm pháp trường, nơi nuôi nhốt hổ dữ để trừng trị kẻ phạm tội.

Theo Đại Việt sử ký toàn thư - bộ sử quan trọng nhất của Việt Nam - vua Đinh muốn "dùng uy chế ngự thiên hạ", nên đã đặt vạc dầu lớn ở sân triều đình và nuôi hổ dữ trong cũi. Kẻ nào trái phép sẽ bị bỏ vào vạc dầu sôi hoặc ném cho hổ ăn. Động Am Tiên, với địa thế hiểm trở và cách biệt, được chọn làm nơi thực thi hình phạt này. Vua giao cho võ sư Trương Ma Ni (hay Trương Ma Mi) và con trai ông - phò mã Trương Quán Sơn (Trương Ma Sơn) - quản lý và cải tạo động thành pháp trường.

Truyền thuyết dân gian kể rằng, tội nhân bị ném vào thung lũng, nơi hổ và báo được nhốt, để chúng xé xác. Ao Giải dưới chân núi Đìa được cho là nơi nuôi cá sấu (hay "giải" - một loài thủy quái theo dân gian) để xử tử tù nhân bằng cách ném xuống hồ. Những câu chuyện này khiến Động Am Tiên từng được gọi là "vùng đất chết", nơi mà chỉ nhắc đến thôi cũng khiến người ta dựng tóc gáy. Sử sách ghi nhận rằng, biện pháp này dù khắc nghiệt nhưng đã góp phần ổn định xã hội trong giai đoạn sơ khai của nhà nước phong kiến Việt Nam.

Ngoài ra, còn có giai thoại tình yêu lãng mạn giữa phò mã Trương Quán Sơn và công chúa Đinh Phù Dung, con gái vua Đinh, gắn liền với động. Họ được cho là đã bí mật gặp gỡ tại đây, thêm lớp màu sắc bi tráng vào lịch sử nơi này.

Sau khi vua Đinh Tiên Hoàng bị ám sát năm 980, con trai ông là Đinh Toàn lên ngôi nhưng nhanh chóng nhường cho Lê Hoàn (Lê Đại Hành). Dưới thời Lê Đại Hành, Động Am Tiên tiếp tục được sử dụng làm nơi giam giữ tù binh, nổi bật là việc nhốt Quách Quân Biện và Triệu Phụng Huân - hai tướng nhà Tống - từ năm 981 đến 986 sau chiến thắng sông Bạch Đằng.

Đặc biệt, Thái hậu Dương Vân Nga - vợ của Đinh Tiên Hoàng và sau là Lê Hoàn - đã chọn Động Am Tiên làm nơi tu hành những năm cuối đời, với pháp danh Bảo Quang Hoàng thái hậu. 

Đến thời nhà Lý, thiền sư Nguyễn Minh Không (Lý Quốc Sư) đã tụng kinh, xây bệ thờ Phật và mở rộng chùa tại động, biến nơi từng là pháp trường thành chốn linh thiêng. Các hang lân cận như hang Muối và hang Tiền được dùng để cất giữ lương thực và ngân khố thời Đinh - Lê.

Về mặt văn hóa, Động Am Tiên không chỉ là minh chứng cho lịch sử hào hùng mà còn phản ánh sự chuyển biến từ khắc nghiệt sang thanh tịnh, từ pháp trường thành nơi thờ tự Phật giáo và các danh nhân như Trương Ma Ni, Trương Quán Sơn, Dương Vân Nga.

Bên cạnh vai trò là pháp trường, Động Am Tiên còn là nơi gắn liền với những năm cuối đời của Thái hậu Dương Vân Nga – một nhân vật lịch sử đầy sóng gió, người đã "gánh vác hai Vua" (Vua Đinh Tiên Hoàng và Vua Lê Đại Hành).

• Xuất gia tu hành: Những năm cuối cuộc đời, Thái hậu Dương Vân Nga đã chọn chùa Am Tiên (nằm ở lưng chừng núi) làm chốn xuất gia tu hành, lấy pháp danh là Bảo quang Hoàng thái hậu.
• Bài thơ truyền khẩu: Cuộc đời đầy biến động nhưng có công lớn với nước của bà được tóm tắt qua bài thơ truyền khẩu khắc trên tường chùa:
  “Hai vai gồng gánh hai Vua 

         Hai triều hoàng hậu, tu Chùa Am Tiên 

        Theo chồng đánh Tống bình Chiêm 

        Có công với nước, vô duyên với đời”

• Thời kỳ Phật giáo: Đến thời nhà Lý, Thiền sư Nguyễn Minh Không cũng đã từng ở trong hang tụng kinh thuyết pháp, xây thêm các bệ thờ Phật, biến nơi đây thành một trung tâm Phật giáo quan trọng.

Động Am Tiên, với Chùa Am Tiên trên núi, chính là chốn tĩnh tu cuối đời của Thái hậu Dương Vân Nga, đồng thời là trung tâm Phật giáo quan trọng gắn liền với Thiền sư Nguyễn Minh Không thời Lý, tạo nên chiều sâu văn hóa và tâm linh cho di tích.

Ngày nay, Động Am Tiên đã được trùng tu và phát triển thành một điểm du lịch độc đáo thuộc Quần thể Di sản Thế giới Tràng An. Tuyến đường vào động đã trở nên dễ dàng hơn nhờ có đường hầm xuyên núi thay thế cho con đường leo 205 bậc đá hiểm trở trước kia.

• Cấu trúc di tích: Hang chính của động Am Tiên vừa là chùa đá thờ Phật (và Thiền sư Nguyễn Minh Không), vừa là đền thờ các danh nhân thời Đinh như Trương Ma Ni, Trương Quán Sơn, Công chúa Phù Dung và Thái hậu Dương Vân Nga.
• Phong cảnh: Nước hồ (Ao Giải xưa) tại đây đặc biệt trong vắt có thể nhìn thấy tận đáy, phản chiếu màu xanh ngút ngàn của núi đá vôi. Động Am Tiên vẫn giữ nguyên được vẻ hùng vĩ, nên thơ nhưng vẫn còn đó chút huyền bí và u buồn của một chốn pháp trường năm xưa, cuốn hút mọi du khách ghé thăm.

Động Am Tiên không chỉ là một danh thắng tuyệt đẹp mà còn là một trang sử sống, giúp du khách cảm nhận rõ hơn về sự nghiêm minh của phép nước và những thăng trầm của các nhân vật lịch sử trong buổi đầu dựng nước Đại Cồ Việt.

Khép lại hành trình khám phá Động Am Tiên, du khách không chỉ mãn nhãn trước vẻ đẹp "Tuyệt Tình Cốc" lay động lòng người, mà còn được chạm vào những lớp trầm tích lịch sử uy nghiêm của Cố đô Hoa Lư. Nơi đây là sự giao thoa kỳ diệu giữa pháp trường nghiêm khắc thời Đinh, nơi hổ báo từng được nuôi để giữ gìn phép nước, và chốn tu hành thanh tịnh của Thái hậu Dương Vân Nga. Động Am Tiên ngày nay không chỉ là một danh thắng, mà còn là bản hùng ca về ý chí độc lập và tinh thần Phật giáo Việt Nam. Hãy để tour Động Am Tiên của Sovaba Travel dẫn lối bạn đến với không gian linh thiêng, để tự mình cảm nhận sự đối lập đầy cuốn hút giữa quá khứ bi tráng và hiện tại an lành của kỳ quan Ninh Bình này.