Nghề dệt thổ cẩm của người Bru Vân Kiều - Quảng Bình

Người Bru Vân Kiều, một trong những dân tộc thiểu số sinh sống lâu đời ở vùng Trường Sơn, từ lâu đã gắn bó với nghề dệt như một phần không thể tách rời của đời sống. Ở các bản làng heo hút như bản Còi Đá (xã Ngân Thủy, huyện Lệ Thủy), tiếng khung cửi vẫn đều đặn vang lên, hòa cùng tiếng gió rừng và tiếng chim hót líu lo. Những tấm thổ cẩm rực rỡ sắc màu không chỉ là sản phẩm để mặc, để dùng, mà còn mang dáng vẻ về cuộc sống, tín ngưỡng và khát vọng của họ.

Nguyên liệu để dệt nên những tấm vải ấy thường bắt đầu từ sợi bông, thứ cây trồng giản dị mà thân thương trên nương rẫy. Người Bru xưa kia tự tay gieo hạt, chăm bón, rồi thu hoạch bông về kéo sợi, nhuộm màu từ lá cây, vỏ cây hay đất đá trong rừng. Mỗi màu sắc trên tấm thổ cẩm đều mang một ý nghĩa riêng: đỏ thắm như ngọn lửa bếp nhà sàn, xanh lục gợi nhớ rừng sâu, vàng óng ánh tựa nắng sớm chiếu qua tán lá. Tất cả đều là hơi thở của thiên nhiên, được đôi tay người phụ nữ Bru Vân Kiều tỉ mỉ gửi gắm vào từng đường kim, mũi chỉ.

Nếu nhìn kỹ những tấm thổ cẩm của người Bru Vân Kiều, bạn sẽ thấy chúng không chỉ đẹp mà còn chứa đựng cả một thế giới tâm linh. Các hoa văn hình học như ô vuông, đường zigzag hay hình sóng nước không phải ngẫu nhiên mà có. Chúng là ký ức về những con suối uốn lượn, những ngọn núi trập trùng, và cả những lời cầu nguyện gửi đến thần linh, mong cho mùa màng tươi tốt, cuộc sống bình an. Mỗi họa tiết là một câu chuyện, được truyền từ đời này sang đời khác, như sợi dây vô hình nối kết quá khứ với hiện tại.

Ở Quảng Bình, nơi người Bru Vân Kiều tập trung đông đúc, nghề dệt thổ cẩm còn gắn liền với các nghi lễ quan trọng. Chiếc váy thổ cẩm lộng lẫy của cô dâu trong ngày cưới, tấm khố hoa tinh tế dành cho chú rể, hay tấm vải choàng dùng trong lễ hội đập trống của người Ma Coong – một nhóm nhỏ trong cộng đồng Bru Vân Kiều, đều là minh chứng cho sự khéo léo và tâm hồn phong phú của họ. Những sản phẩm ấy không chỉ để làm đẹp, mà còn là cách họ bày tỏ lòng biết ơn tổ tiên, đất trời.

Thế nhưng, giữa nhịp sống hiện đại hối hả, nghệ thuật dệt thổ cẩm của người Bru Vân Kiều đang đứng trước nguy cơ mai một. Máy móc và vải công nghiệp tràn về những bản làng, khiến nhiều người trẻ không còn mặn mà với khung cửi. Những đôi tay từng thoăn thoắt dệt nên những kiệt tác giờ đây thưa dần, nhường chỗ cho sự tiện lợi của thời đại mới. Nhưng may mắn thay, vẫn còn những “người giữ lửa” âm thầm gìn giữ nghề truyền thống.

Trước đây, những cô gái Bru Vân Kiều từ khi còn nhỏ đã được các bà, các mẹ dạy cho cách thêu thùa, may vá, và dệt vải làm khăn. Quá trình dệt một chiếc khăn đam không chỉ là một kỹ thuật, mà là cả một hành trình đòi hỏi sự kiên nhẫn, tỉ mỉ và sự kết hợp hoàn hảo giữa đôi tay khéo léo, trí óc sáng tạo và sự chăm chỉ. Đến tuổi cập kê, khi đã thuần thục kỹ năng thêu dệt, các cô gái sẽ tự tay làm cho mình một chiếc khăn đẹp nhất, để mang về nhà chồng, như một món quà của tuổi trẻ, sự khéo léo và lòng hiếu thảo.

Dạo những năm gần đây, những người phụ nữ Bru Vân Kiều đang cần mẫn thắp lại ngọn lửa nghề dệt thổ cẩm,một nét tinh hoa bao đời của dân tộc mình. Từ những đôi tay khéo léo và tấm lòng say mê, họ gom góp nhau thành từng tổ hợp tác, cùng nhau dệt nên không chỉ những tấm vải rực rỡ sắc màu mà còn cả giấc mơ đưa thổ cẩm vượt ra khỏi núi rừng, hòa mình vào dòng chảy của du lịch và văn hóa. Giờ đây, những chiếc túi, tấm khăn, manh áo không chỉ đơn thuần là vật dụng trong đời sống thường nhật, mà còn trở thành những món quà lưu niệm tinh tế, mang hồn cốt của núi rừng, của con người và truyền thống Bru Vân Kiều gửi gắm đến những bước chân xa gần.

Như một cô gái miền sơn cước e ấp nhưng đầy quyến rũ, thổ cẩm Bru Vân Kiều đang dần tìm được mối duyên lành với du lịch địa phương. Các tour du lịch Quảng Bình như khám phá bản làng, trải nghiệm dệt thổ cẩm đang dần trở thành xu hướng. Đến bản Còi Đá, du khách không chỉ được chiêm ngưỡng những tấm vải rực rỡ mà còn có thể tự tay thử kéo sợi, dệt vải dưới sự hướng dẫn của người dân địa phương. Đó là cách để nghệ thuật dệt thổ cẩm không chỉ sống trong ký ức, mà còn lan tỏa ra thế giới.

Hành trình giữ gìn và khơi lại nghề dệt thổ cẩm của người Bru Vân Kiều chưa bao giờ là chuyện dễ dàng. Nhưng như những con suối len qua vách núi, tình yêu dành cho văn hóa dân tộc vẫn âm thầm chảy mãi, nối dài những sợi chỉ thời gian bằng sự bền bỉ và chung tay của cả cộng đồng. Mỗi tấm thổ cẩm dệt nên không chỉ là một sản phẩm, mà còn là hơi thở của núi rừng, là lời thủ thỉ của cha ông, nhắc rằng giữa bao biến đổi của thời cuộc, vẫn có những giá trị không thể phai mờ, vẫn có những sắc màu cần được gìn giữ trọn vẹn.  

Trên triền núi hôm nay, tiếng khung cửi vẫn đều nhịp, vang lên như một bản tình ca không lời, kể mãi câu chuyện của người Bru Vân Kiều – về đôi bàn tay cần mẫn, về những đường nét hoa văn chắt chiu hồn cốt, và về một di sản đang được dệt tiếp giữa mênh mông đại ngàn.