Nhã nhạc, có nghĩa là "âm nhạc tao nhã", là loại hình âm nhạc cung đình được trình diễn trong các dịp lễ hội trọng đại của triều đình phong kiến Việt Nam, đặc biệt dưới triều Nguyễn (1802-1945). Đây là một nghệ thuật biểu diễn tổng hợp, kết hợp giữa âm nhạc, ca hát và các điệu múa cung đình, mang tính chất bác học, trang nghiêm và uy quyền. Nhã nhạc không chỉ là âm nhạc mà còn là biểu tượng của vương quyền, sự trường tồn và thịnh vượng của triều đại.Nhã nhạc cung đình Huế được trình diễn trong các sự kiện quan trọng như:Lễ đăng quang của vua.Lễ tế Giao, tế Miếu, các nghi thức cúng tế tổ tiên và thần linh.Các dịp triều hội, đón tiếp sứ thần hoặc các sự kiện trọng đại khác.Theo đánh giá của UNESCO, trong số các thể loại âm nhạc cổ truyền Việt Nam, nhã nhạc là loại hình duy nhất đạt tới tầm vóc quốc gia, thể hiện sự tinh tế và phức tạp của nghệ thuật cung đình.Ảnh: Đội nhạc công biểu diễn Nhã nhạc cung đình Huế ngày xưa Nhã nhạc cung đình xuất hiện từ thế kỷ XIII dưới triều Lý (1010–1225), rồi tiếp tục được bồi đắp qua các triều Trần, Hồ, Lê và Tây Sơn. Ban đầu, loại hình âm nhạc này chịu ảnh hưởng từ cung đình Trung Hoa thời Minh, nhưng dần được người Việt sáng tạo, biến đổi để mang đậm bản sắc dân tộc. Bên cạnh đó, nhã nhạc còn tiếp thu tinh hoa văn hóa Chăm-pa trong các điệu múa và nhạc cụ, tạo nên sự phong phú, đa dạng và độc đáo.Đến triều Nguyễn (1802–1945), nhã nhạc cung đình Huế đạt tới đỉnh cao cả về quy mô lẫn nghệ thuật. Vua Gia Long (1802–1820) coi nhã nhạc là phương tiện “di dưỡng tinh thần” và khẳng định uy quyền vương triều. Dưới thời vua Tự Đức (1847–1883), nhã nhạc hưng thịnh rực rỡ với sự ra đời của Minh Khiêm Đường (1864) không gian dành riêng cho biểu diễn nhạc lễ và hát bội cung đình. Tương truyền, chính vua Tự Đức đã sáng tác bản Tứ Đại Cảnh, một kiệt tác tiêu biểu của nhã nhạc cung đình.Ảnh: Nhã nhạc cung đình Huế phát triển rực rỡ vào thời nhà Nguyễn Tuy nhiên, sau biến cố kinh đô Huế thất thủ năm 1885 và sự sụp đổ của triều Nguyễn năm 1945, nhã nhạc mất đi môi trường diễn xướng nguyên gốc. Nhiều nhạc cụ, trang phục, tư liệu quý thất lạc, trong khi lớp nghệ nhân lão luyện dần vắng bóng, khiến di sản đứng trước nguy cơ mai một.Bước ngoặt đến vào năm 1992, khi Nhà hát Nghệ thuật Cung đình Huế được thành lập trực thuộc Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế, khởi đầu cho công cuộc bảo tồn nhã nhạc. Năm 1994, UNESCO phối hợp tổ chức Hội nghị Quốc tế về di sản văn hóa phi vật thể tại Huế, đặt nền móng cho hồ sơ đề cử. Đến ngày 7/11/2003, nhã nhạc chính thức được UNESCO công nhận là Kiệt tác Di sản truyền khẩu và phi vật thể của nhân loại, mở ra hành trình hồi sinh và quảng bá di sản âm nhạc cung đình Việt Nam ra toàn thế giới.Nhã nhạc cung đình Huế không chỉ là âm nhạc mà còn là một nghệ thuật biểu diễn tổng hợp, mang giá trị lịch sử, văn hóa và triết lý sâu sắc. Dưới đây là những khía cạnh nổi bật:Cấu trúc nhạc chương Nhã nhạc được biên soạn theo hệ thống nhạc chương chặt chẽ, bao gồm các bài bản như 10 bản Ngự (Phẩm Tuyết, Nguyên Tiêu, Hồ Quảng, Liên Hoàn, Bình Bán, Tây Mai, Kim Tiền, Xung Phong, Long Hổ, Tẩu Mã). Các bài nhạc này được sử dụng trong các nghi lễ khác nhau, từ lễ tế Giao đến các buổi triều hội. Mỗi bài bản mang một ý nghĩa riêng, thể hiện sự trang trọng và linh thiêng.Nhạc cụ và tổ chức dàn nhạc Nhã nhạc sử dụng hai loại dàn nhạc chính:Đại nhạc: Bao gồm các nhạc cụ gõ như trống cái, minh già, câu giốc (tù và bằng sừng trâu), sa la, hải loa (tù và bằng ốc biển). Dàn đại nhạc tạo âm thanh mạnh mẽ, thường dùng trong các nghi lễ lớn như lễ tế Nam Giao.Tiểu nhạc: Sử dụng các nhạc cụ dây (đàn nhị, đàn tỳ bà, đàn nguyệt) và sáo trúc, mang âm hưởng nhẹ nhàng, vui tươi, phù hợp với các buổi yến tiệc hoặc nhạc thính phòng.Các nhạc cụ được chế tác tinh xảo, với âm sắc đa dạng từ tiếng kim, tiếng thổ, tiếng bổng, đến tiếng trầm, tạo nên sự phong phú và hài hòa trong biểu diễn.Kết hợp với múa Cung Đình Nhã nhạc thường được trình diễn cùng các điệu múa cung đình như múa Long, Ly, Quy, Phượng, múa Đèn, và múa Quạt. Các vũ công mặc trang phục lễ nghi lộng lẫy, thực hiện những động tác uyển chuyển, nhịp nhàng, tạo nên một tổng thể biểu diễn huyền diệu, thể hiện sự giao cảm giữa nhà vua, thần linh và nhân dân.Nhã nhạc không chỉ là nghệ thuật mà còn mang triết lý về vũ trụ và nhân sinh. Âm nhạc và điệu múa được xem như phương tiện để kết nối con người với trời đất, thể hiện lòng tôn kính với tổ tiên và thần linh. Đây là lý do nhã nhạc được coi là biểu tượng của quyền lực và sự trường tồn của triều đại.Ảnh: Nhã nhạc thường được trình diễn cùng những điệu múa cung đình Sau khi được UNESCO công nhận, Việt Nam đã triển khai Chương trình hành động quốc gia nhằm bảo tồn và phát huy giá trị nhã nhạc cung đình Huế. Một số nỗ lực đáng chú ý bao gồm:Phục hồi nhạc chương và điệu múa: Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế đã phục hồi 40 nhạc chương, 20 điệu múa, và 4 vở tuồng cổ. Các nghệ nhân lão luyện như cụ Lữ Hữu Thi và Lữ Hữu Cử đã đóng góp lớn trong việc tái hiện các bài nhạc lễ cung đình.Biểu diễn du lịch: Nhã nhạc hiện được trình diễn tại Duyệt Thị Đường (Đại Nội Huế) và trên thuyền rồng sông Hương, thu hút du khách trong và ngoài nước. Các buổi biểu diễn kéo dài khoảng 30-40 phút, mang đến trải nghiệm văn hóa độc đáo.Festival Huế và các sự kiện văn hóa: Nhã nhạc được đưa vào các chương trình chính thức của Festival Huế, lễ hội Phật giáo, và các nghi thức truyền thống, giúp di sản này gần gũi hơn với công chúng.Đào tạo thế hệ kế thừa: Nhà hát Nghệ thuật Cung đình Huế tổ chức các lớp học để truyền dạy cho thế hệ trẻ, đảm bảo di sản không bị mai một.Những hoạt động này không chỉ góp phần bảo tồn nguyên vẹn tinh hoa nhã nhạc cung đình Huế, mà còn giúp di sản sống mãi trong đời sống đương đại, trở thành cầu nối đưa văn hóa Việt Nam vươn ra thế giới.Nếu có dịp du lịch Huế, bạn không nên bỏ lỡ cơ hội thưởng thức nhã nhạc tại:Duyệt Thị Đường (Đại Nội Huế): Nhà hát hoàng cung được xây dựng từ năm 1826 dưới thời vua Minh Mạng, là nơi diễn ra các buổi biểu diễn nhã nhạc trang trọng. Thời gian: 10h00-10h40 (sáng) và 15h00-15h40 (chiều). Thuyền Rồng Sông Hương: Du khách có thể thưởng thức nhã nhạc trong không gian thơ mộng trên sông Hương, kết hợp với việc ngắm cảnh và tìm hiểu lịch sử. Thời gian: 18h00, 19h00, 20h00. Giá vé: Khoảng 100.000 VNĐ.Ảnh: Biểu diễn Nhã nhạc cung đình Huế tại Duyệt Thị Đường Nhã nhạc cung đình Huế không chỉ là một loại hình âm nhạc mà còn là tinh hoa văn hóa Việt Nam, thể hiện sự sáng tạo và bản sắc dân tộc. Với sự kết hợp giữa âm nhạc, múa, và triết lý sâu sắc, nhã nhạc đã vượt qua giới hạn của một loại hình nghệ thuật để trở thành di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại. Việc bảo tồn và phát huy nhã nhạc không chỉ giúp lưu giữ một phần lịch sử mà còn góp phần quảng bá hình ảnh Việt Nam ra thế giới.