Ngọ Môn Huế: Cổng chính quyền uy của Hoàng Thành triều Nguyễn

Ngọ Môn nằm ở mặt Nam của Kinh thành Huế, thuộc phường Thuận Hòa, thành phố Huế ngày nay. Nếu đứng trên Kỳ Đài nhìn xuống, bạn sẽ thấy Ngọ Môn hiện lên như một bức tranh thủy mặc: phía trước là sông Hương lặng lẽ trôi, phía sau là Hoàng Thành uy nghi, hai bên là hai nhánh sông đào bảo vệ như đôi tay ôm trọn lấy cung điện. Vị trí này không ngẫu nhiên mà được các nhà phong thủy triều Nguyễn chọn lựa kỹ lưỡng theo nguyên tắc “tựa sơn, hướng thủy” và “tọa Bắc triều Nam” – vua ngồi quay mặt về hướng Nam, biểu thị quyền uy của bậc thiên tử thống trị muôn phương.

Ngọ Môn chính thức được khởi công năm 1833, tức năm Minh Mạng thứ 14. Vua Minh Mạng – vị vua nổi tiếng nghiêm khắc và say mê kiến trúc, đã trực tiếp chỉ đạo xây dựng công trình này như một tuyên ngôn về sức mạnh của triều đại nhà Nguyễn mới được củng cố. Ban đầu, Ngọ Môn chỉ có phần nền đài bằng đá Thanh khổng lồ và lầu Ngũ Phụng đơn sơ. Đến năm Thiệu Trị thứ 7 (1848), vua Thiệu Trị mới cho hoàn thiện toàn bộ hệ thống lầu các, mái ngói, họa tiết như ta thấy ngày nay. Chính vì thế, Ngọ Môn là kết tinh lao động sáng tạo của hai triều vua, mang đậm dấu ấn nghệ thuật thời Nguyễn giữa thế kỷ XIX.

Vị trí của Ngọ Môn ngày nay từng là Nam Khuyết đài được xây dựng dưới thời vua Gia Long. Tuy nhiên, kiến trúc này sau đó đã được triệt giải để nhường chỗ cho công trình mới. Là nơi diễn ra những nghi lễ quan trọng nhất của triều Nguyễn, Ngọ Môn chứng kiến nhiều sự kiện lịch sử lớn như lễ Ban sóc (ban lịch mới cho cả nước), lễ Truyền Lô (tuyên đọc tên các tiến sĩ tân khoa). Đặc biệt, vào ngày 30/8/1945, tại chính cửa Ngọ Môn, vua Bảo Đại – vị vua cuối cùng của Việt Nam, đã đọc Tuyên ngôn Thoái vị và trao lại chính quyền cho chính phủ lâm thời Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, đánh dấu sự kết thúc của chế độ phong kiến.

Sự độc đáo của Ngọ Môn còn đi vào cả trong đời sống văn hóa dân gian qua câu ca dao:

"Ngọ Môn 5 cửa 9 lầu

1 lầu vàng 8 lầu xanh

3 cửa thẳng 2 cửa quanh..."

Câu ca dao đã mô tả một cách mộc mạc nhưng chính xác cấu trúc đặc trưng của công trình này.

Ngọ Môn là công trình kiến trúc bằng đá và gỗ lớn nhất còn sót lại từ thời Nguyễn. Nền đài cao 5,2 mét, được xây bằng những khối đá Thanh nặng hàng chục tấn, bên trên là hệ thống cột lim khổng lồ sơn son thếp vàng lộng lẫy.

Phần nền đài

Nền đài Ngọ Môn có bình diện hình chữ U vuông góc, với đáy dài 57,77 m và cạnh bên dài 27,6 m. Đài được xây bằng gạch, đá và các thanh dầm chịu lực bằng đồng thau. Nền đài cao gần 5 m, với diện tích chiếm đất hơn 1.560 m² (kể cả phần trong lòng chữ U). Thân đài có 5 lối đi:

• Ngọ Môn (cửa chính giữa): Dành riêng cho nhà vua.
• Tả Giáp Môn và Hữu Giáp Môn (hai bên): Dành cho quan văn, võ theo nguyên tắc "tả văn-hữu võ" trong đoàn Ngự đạo.
• Tả Dịch Môn và Hữu Dịch Môn (hai lối đi bên ngoài cùng): Dành cho binh lính và voi ngựa theo hầu.

Lầu Ngũ Phụng

Lầu Ngũ Phụng, hay Lầu Ngũ Phượng, là phần lầu đặt ở phía trên nền đài. Lầu được tôn cao bởi một hệ thống nền cao 1,15 m và có kết cấu bộ khung hoàn toàn bằng gỗ lim với chẵn 100 cây cột. Trên lầu Ngũ Phụng, các nghệ nhân xưa đã khéo léo bố trí 80 cột gỗ lim đường kính gần 1 mét, tạo nên không gian thoáng đãng nhưng vẫn chắc chắn chịu được bão tố hàng trăm năm. Các họa tiết “Lưỡng Long Chầu Nguyệt”, tứ linh, tứ quý, hoa lá được thếp vàng ròng lấp lánh, khiến bất kỳ ai đứng dưới cũng cảm nhận được sự uy nghiêm của hoàng cung xưa.

Lầu có hai tầng và được chia thành 9 bộ mái, trang trí rất nhiều hình chim phụng. Bộ mái chính giữa của lầu được lợp bằng ngói hoàng lưu ly màu vàng, nơi nhà vua ngự tọa. Tám bộ mái còn lại lợp bằng ngói thanh lưu ly màu xanh. Vào năm Thành Thái thứ 12 (1900), triều đình đã tiến hành trùng tu lầu Ngọ Môn. Trong quá trình này, 8 bộ mái lợp ngói thanh lưu ly đã được hạ giải để tu bổ, và 4 tòa nhà nhỏ phụ trợ ở hai bên Đông, Tây Dực lâu có thể cũng đã biến mất.

Từ những con số và chi tiết kiến trúc tinh xảo đó, Ngọ Môn không chỉ là một cổng thành, mà còn là một bản tuyên ngôn về quyền lực, thẩm mỹ và sự tài hoa của người thợ thủ công Việt Nam thời bấy giờ, minh chứng cho một đỉnh cao kiến trúc cung đình triều Nguyễn.

Trải qua bao thăng trầm lịch sử, Ngọ Môn đã không tránh khỏi những tổn hại nặng nề. Năm 1968, sau trận Mậu Thân, công trình bị hư hỏng nghiêm trọng và phải được sửa chữa lớn vào năm 1970. Tuy nhiên, đến năm 2012, do tác động của thời gian và tự nhiên, Ngọ Môn tiếp tục xuống cấp, rêu phong phủ đầy, gạch lan can bong tróc, và Tả Dực lâu phải được chống đỡ bằng nhiều cột sắt. Để bảo tồn di sản quý giá này, Huế đã đầu tư một khoản kinh phí khổng lồ 80 tỷ đồng để trùng tu tổng thể, và công trình đã hoàn thành vào năm 2019, trở lại với vẻ đẹp nguyên bản, uy nghiêm.

Với hơn 180 năm lịch sử, Ngọ Môn vẫn sừng sững, trở thành một biểu tượng bất diệt của Cố đô Huế. Nhiều du khách và kiến trúc sư đã so sánh Ngọ Môn với Thiên An Môn ở Bắc Kinh và cho rằng Ngọ Môn mang một vẻ đẹp nhân văn, thân thuộc và đầy chất thơ hơn. Sự kết hợp giữa kiến trúc cung đình uy nghi và vẻ đẹp hài hòa với thiên nhiên đã tạo nên một công trình độc nhất vô nhị.

Hiện nay, Ngọ Môn thuộc quần thể Di tích Cố đô Huế – Di sản Văn hóa Thế giới được UNESCO công nhận năm 1993. Du khách có thể dễ dàng tham quan từ 7h00 đến 17h30 tất cả các ngày trong tuần. 

Một vài lưu ý nhỏ để có trải nghiệm trọn vẹn

• Nên đi vào sáng sớm hoặc chiều mát để tránh nắng Huế gay gắt
• Mang giày thể thao vì phải đi bộ khá nhiều trong khu vực Hoàng Thành
• Có thể thuê hướng dẫn viên riêng (khoảng 300.000-500.000 VNĐ/nhóm) hoặc dùng audio guide để hiểu sâu hơn về từng chi tiết lịch sử
• Tuyệt đối không trèo rào, leo lên các khu vực đang bảo tồn

Không chỉ là một di tích lịch sử, Ngọ Môn còn là một địa điểm check-in lý tưởng. Du khách thường đến đây để chiêm ngưỡng kiến trúc, chụp ảnh và cảm nhận không gian hoài cổ, như lạc vào một bộ phim cổ trang. Đặc biệt, việc mặc áo dài truyền thống tại đây càng làm tôn lên vẻ đẹp thanh lịch và duyên dáng của người phụ nữ Việt Nam, hòa mình vào không gian kiến trúc truyền thống.

Để cảm nhận trọn vẹn vẻ đẹp uy nghi của Ngọ Môn cùng những công trình đặc sắc trong Đại Nội Huế, bạn có thể lựa chọn các tour tham quan Đại Nội do Sovaba Travel tổ chức. Với lịch trình được xây dựng chuyên nghiệp, hướng dẫn viên giàu kinh nghiệm, Sovaba Travel không chỉ đưa bạn ngắm nhìn cảnh quan mà còn giúp bạn hiểu sâu hơn về lịch sử, văn hóa triều Nguyễn. Đây sẽ là hành trình để bạn sống trọn trong không khí Cố đô và mang về những trải nghiệm thật đáng nhớ.