Những điều kiêng kỵ trong phong tục của người dân tộc thiểu số Quảng Bình

Quảng Bình, vùng đất nằm giữa miền Trung đầy nắng gió, không chỉ có núi cao, sông sâu, hang động kỳ vĩ mà còn là nơi sinh sống của những cộng đồng dân tộc với phong tục, tín ngưỡng riêng biệt. Bru-Vân Kiều và Chứt là hai nhóm dân tộc tiêu biểu, mang trong mình hơi thở núi rừng, với những tập tục truyền đời gắn bó chặt chẽ cùng thiên nhiên.  

Người Bru-Vân Kiều, với hơn 94.598 người (theo thống kê năm 2019), sinh sống chủ yếu tại các huyện miền núi của Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên Huế. Còn người Chứt, chỉ khoảng 7.513 người, tập trung nhiều nhất ở Minh Hóa, Tuyên Hóa của Quảng Bình, và chia thành các nhóm nhỏ như Arem, Rục, Mày, Sách, Maliêng. Dù khác nhau về lối sống và sinh hoạt, họ đều giữ gìn những luật tục riêng, truyền từ đời này sang đời khác, để tôn trọng tự nhiên, bảo vệ cộng đồng, kết nối với tổ tiên.  

Những điều kiêng kỵ không chỉ đơn thuần là tín ngưỡng, mà còn là quy luật bất thành văn trong đời sống. Nó giúp con người hòa hợp với rừng xanh, với dòng suối, với những vị thần vô hình mà họ tin rằng vẫn luôn dõi theo và che chở.

Người Bru-Vân Kiều từ bao đời nay luôn tin rằng thế giới này không chỉ có con người mà còn có thần linh, ma rừng, ma suối, những thực thể vô hình nhưng đầy quyền uy. Vì thế, trong đời sống hàng ngày, họ có nhiều điều kiêng kỵ nghiêm ngặt để tránh làm phật lòng tổ tiên và các vị thần bảo hộ.  

Họ đặc biệt tôn thờ lửa và thần bếp, xem đó là nơi giữ hơi ấm gia đình. Ngày cô dâu về nhà chồng, mẹ chú rể sẽ dắt con dâu xuống bếp, căn dặn kỹ lưỡng về bếp núc, bởi đó không chỉ là nơi nấu nướng mà còn là nơi giữ lửa yên ổn, no ấm của cả gia đình. Con dâu mới phải tuân theo quy tắc: chỉ được đi lại giữa bếp và phòng vợ chồng, tuyệt đối không được bước ra phòng khách, nơi dành riêng cho khách lạ.  

Người Vân Kiều còn kiêng nhắc đến tên người đã khuất. Khi một người qua đời và được đưa vào rừng ma, từ đó, họ coi như không còn liên quan đến người đã mất nữa. Nhắc tên, chạm vào đồ vật của người chết hay làm bất cứ điều gì liên quan đều bị xem là xui rủi.  

Người Chứt, đặc biệt là Mã Liềng, cũng có những điều kiêng kỵ riêng. Khi có khách đến nhà, huýt sáo trong nhà là điều tối kỵ. Theo già làng Cao Dụng, hành động này gọi ma về, thể hiện sự thiếu tôn trọng với các vị "ma nhà". Ngoài ra, người Chứt rất sợ tiếng sét, bởi họ tin rằng đó là cơn giận dữ của thần linh, báo hiệu điều chẳng lành.  

Một số điều kiêng kỵ quan trọng khác: 

- Thiên nhiên: Không được vào rừng thiêng, săn bắt động vật linh thiêng, hay khai thác cây cối, suối nguồn một cách tùy tiện.  

- Tổ tiên và tâm linh: Không chạm vào đồ vật của người chết, không nhắc đến tên người đã khuất trong một thời gian nhất định.  

- Phong tục làng xã: Người Chứt tin vào sức mạnh của trưởng làng, và mọi nghi lễ cúng bái, mùa màng đều phải do ông quyết định.  

Những điều kiêng kỵ này không chỉ đơn thuần là tín ngưỡng mà còn là cách để con người chung sống hài hòa với thiên nhiên, với thế giới tâm linh và với nhau.

Những điều kiêng kỵ không đơn thuần là quy tắc xã hội, mà còn là sợi dây gắn kết con người với thiên nhiên, tổ tiên và cộng đồng. Mỗi điều cấm kỵ đều mang trong mình một thông điệp sâu sắc: kiêng làm phiền rừng thiêng không chỉ là một niềm tin tâm linh, mà còn giúp bảo vệ môi trường, giữ gìn những cánh rừng nguyên sơ – nơi người dân tin rằng có thần linh ngự trị. Hay như quy tắc trong tang lễ, đó không chỉ là sự kiêng cữ đơn thuần mà còn thể hiện lòng tôn kính với người đã khuất, giúp người sống không bị quấy nhiễu bởi thế giới bên kia.  

Hệ thống kiêng kỵ của các dân tộc thiểu số ở Quảng Bình phản ánh một thế giới quan đậm chất nhân văn, nơi con người tôn trọng thiên nhiên, tổ tiên và sự hài hòa trong cộng đồng. Những phong tục này đã truyền từ đời này sang đời khác, giúp bảo tồn bản sắc văn hóa riêng biệt giữa sự thay đổi của thời gian.  

Để hiểu sâu hơn về những tín ngưỡng này, cần có những nghiên cứu nghiêm túc từ các nhà dân tộc học và sự chia sẻ từ chính cộng đồng bản địa. Và khi đến những vùng đất này, hãy bước đi thật khẽ, tìm hiểu trước những phong tục nơi đây, hoặc tham gia các tour du lịch Quảng Bình để được hướng dẫn viên chia sẻ cụ thể hơn. Bởi sự tôn trọng văn hóa không chỉ giúp bạn tránh những hiểu lầm đáng tiếc, mà còn mở ra một cánh cửa để bạn cảm nhận sâu sắc hơn về vùng đất và con người nơi này.