Vì sao nói Hiền Lương – Bến Hải là "biểu tượng của nỗi đau chia cắt"?

Nằm giữa lòng Quảng Trị, đôi bờ Hiền Lương – Bến Hải không chỉ là một địa danh địa lý, mà còn là chứng tích sống động cho một thời kỳ đất nước bị chia cắt đầy đau thương và kiêu hãnh.

Hiệp định Giơnevơ và giới tuyến vĩ tuyến 17

Sau chiến thắng Điện Biên Phủ lịch sử (7/5/1954), Hiệp định Giơnevơ được ký kết vào ngày 20/7/1954, quy định vĩ tuyến 17 – nơi sông Bến Hải chảy qua là giới tuyến quân sự tạm thời, chia Việt Nam thành hai miền Nam – Bắc. Theo hiệp định, đây chỉ là ranh giới tạm thời trong 2 năm, chờ tổng tuyển cử thống nhất đất nước vào năm 1956. Tuy nhiên, với sự can thiệp của Mỹ và chính quyền Ngô Đình Diệm, cuộc tổng tuyển cử không được thực hiện, biến Hiền Lương – Bến Hải thành ranh giới chia cắt đất nước trong suốt 21 năm (1954-1975).

Cầu Hiền Lương, bắc qua sông Bến Hải, trở thành biểu tượng rõ nét nhất của sự chia cắt. Cây cầu dài 183,65m, với mỗi bên 89m thuộc quyền kiểm soát của hai miền, được sơn hai màu khác nhau: miền Bắc sơn màu xanh, miền Nam sơn màu vàng. Hình ảnh cây cầu hai màu đã khắc sâu vào tâm trí người dân Việt Nam như biểu tượng của sự cách trở, chia ly.

Nỗi đau chia ly của dân tộc

Sông Bến Hải và cầu Hiền Lương không chỉ chia cắt đất nước về mặt địa lý mà còn gây ra những nỗi đau tinh thần không thể nguôi ngoai. Những câu thơ như: “Cách một dòng sông mà đó thương đây nhớ/ Chung một nhịp cầu mà duyên nợ cách xa” đã miêu tả chân thực nỗi đau của những gia đình bị chia cắt, chồng ở miền Bắc, vợ ở miền Nam, con cái xa cha mẹ. Tượng đài “Khát vọng thống nhất” tại bờ Nam sông Bến Hải, với hình ảnh người phụ nữ nhìn về phía Bắc, là minh chứng sống động cho nỗi nhớ nhung và khát khao đoàn tụ.

Trong những năm tháng chiến tranh, bờ Nam sông Bến Hải trở thành “vành đai trắng” với hàng rào điện tử McNamara, đầy chông gai và bom mìn, ngăn cản sự liên kết giữa hai miền. Nhiều người dân miền Nam đã liều mình vượt sông để sang miền Bắc, nhưng không ít người đã hy sinh dưới bom đạn. Một trong những sự kiện đau thương nhất là cuộc hành quân của Mỹ và chính quyền VNCH từ ngày 18-20/5/1967, khiến nhiều người dân vô tội thiệt mạng khi cố vượt sông Bến Hải.

Hiền Lương – Bến Hải không chỉ là nơi chứng kiến nỗi đau chia cắt mà còn là mặt trận đặc biệt, nơi diễn ra những “cuộc chiến không tiếng súng” đầy cam go giữa hai miền.

Cuộc chiến màu sơn

Một trong những biểu tượng độc đáo của cầu Hiền Lương là “cuộc chiến màu sơn”. Hai bên liên tục sơn lại phần cầu thuộc quyền kiểm soát của mình để khẳng định lập trường. Chính quyền miền Nam nhiều lần thay đổi màu sơn trên nửa cây cầu do mình kiểm soát từ xanh, chuyển sang nâu, rồi tiếp tục thử nghiệm các màu sắc khác với mục đích tạo ra sự đối lập thị giác rõ rệt giữa hai miền. Đáp lại, phía miền Bắc luôn nhanh chóng sơn lại phần cầu của mình theo đúng màu sắc mới, như một hành động kiên định thể hiện khát vọng thống nhất đất nước, khẳng định niềm tin vào một ngày “non sông liền một dải”. 

Cuộc chiến cột cờ

Trong suốt 14 năm, hai bên liên tục nâng cao cột cờ để khẳng định sự hiện diện và ý chí của mình. Cột cờ miền Bắc, nằm tại bờ Bắc sông Bến Hải, luôn được nâng cao hơn để lá cờ Tổ quốc tung bay vượt qua cột cờ đối phương. Đây không chỉ là cuộc chiến về chiều cao mà còn là biểu tượng của niềm tin và ý chí thống nhất đất nước.

Cuộc chiến loa phóng thanh

Hệ thống loa phóng thanh tại bờ Bắc, với chiếc “loa đại” công suất 500W, là vũ khí tâm lý chiến mạnh mẽ của miền Bắc. Tiếng loa truyền đi thông điệp của Đảng, Nhà nước, và những bài ca cách mạng, khích lệ tinh thần đấu tranh của nhân dân miền Nam. Trong khi đó, phía bờ Nam cũng lắp đặt loa công suất lớn để lấn át tiếng nói miền Bắc. Cuộc chiến âm thanh này diễn ra quyết liệt, kéo dài nhiều năm, thể hiện sự đối đầu không khoan nhượng.

Dù mang trong mình nỗi đau chia cắt, Hiền Lương – Bến Hải cũng là biểu tượng của khát vọng thống nhất non sông. Trong suốt 21 năm, người dân hai bờ sông vẫn tìm cách nhắn gửi yêu thương qua ký hiệu, kỷ vật, và những bài hò. Ca khúc “Câu hò bên bờ Hiền Lương” của nhạc sĩ Hoàng Hiệp, sáng tác năm 1957, đã trở thành tiếng lòng của hàng triệu người Việt, với lời ca khắc khoải: “Thuyền ơi, thuyền ơi có nhớ bến chăng/ Bến thì một dạ khăng khăng đợi thuyền”.

Cụm di tích Đôi bờ Hiền Lương – Bến Hải, được xếp hạng Di tích Quốc gia đặc biệt vào năm 2013, không chỉ là nơi lưu giữ ký ức đau thương mà còn là biểu tượng của ý chí kiên cường và khát vọng hòa bình. Các công trình như Nhà trưng bày “Vĩ tuyến 17 và khát vọng thống nhất”, Cột cờ bờ Bắc, và Tượng đài “Khát vọng thống nhất” đã giúp du khách hiểu hơn về lịch sử hào hùng và bi tráng của dân tộc.

Ngày nay, sau khi đất nước thống nhất vào năm 1975, cầu Hiền Lương và sông Bến Hải đã “cởi trói” khỏi sứ mệnh đau thương của mình. Nơi đây trở thành điểm đến du lịch tâm linh, nơi du khách trong và ngoài nước tìm về để hoài niệm một thời kỳ lịch sử đầy biến động. Các sự kiện như Ngày hội đạp xe vì hòa bình (2024) hay lễ hội “Vì hòa bình” do tỉnh Quảng Trị tổ chức đã lan tỏa thông điệp hòa bình từ Hiền Lương – Bến Hải ra thế giới.

Cầu Hiền Lương và sông Bến Hải không chỉ là một địa danh mà còn là biểu tượng vĩnh cửu của nỗi đau chia cắt và khát vọng thống nhất đất nước. Trong 21 năm, nơi đây đã chứng kiến những câu chuyện bi thương, những cuộc chiến không tiếng súng, và ý chí kiên cường của dân tộc Việt Nam. Ngày nay, cầu Hiền Lương – sông Bến Hải là lời nhắc nhở về giá trị của hòa bình và đoàn kết, là điểm đến để mỗi người Việt Nam ôn lại lịch sử và tri ân những hy sinh của cha ông.

Nếu bạn có dịp về miền Trung, hãy dành thời gian dừng chân tại đây trong hành trình tour Cầu Hiền Lương - Sông Bến Hải để một chuyến đi không đơn thuần là du lịch, mà là một lần lắng lòng.