Bí ẩn bức Cửu Long Ẩn Vân trong lăng Khải Định mà ít người biết

Lăng Khải Định – còn được gọi là Ứng Lăng, là nơi an nghỉ của vua Khải Định (1885 – 1925), vị vua thứ 12 của triều Nguyễn. Công trình được khởi công vào năm 1920 và chỉ hoàn thành vào năm 1931, tức sau khi nhà vua băng hà. Điều đặc biệt là toàn bộ thiết kế lăng tẩm đã được chính vua Khải Định phác họa khi còn sống, qua đó phản ánh rõ nét gu thẩm mỹ tinh tế và cá tính độc đáo của ông: sự hòa quyện giữa kiến trúc truyền thống Việt Nam, phong cách Pháp thuộc địa, cùng những ảnh hưởng từ Ấn Độ và Trung Hoa.

Lăng toạ lạc trên triền núi Châu Chữ, cách trung tâm thành phố Huế khoảng 10km. Nhờ địa thế phong thủy “tựa sơn hướng thủy”, công trình vừa toát lên vẻ hùng vĩ vừa giữ được sự hài hòa với thiên nhiên.

Trong tổng thể kiến trúc ấy, nổi bật nhất là bức “Cửu Long Ẩn Vân”tuyệt tác nghệ thuật nằm trên trần của ba gian chính tại Thiên Định Cung, nơi đặt thi hài vua Khải Định. Đây chính là trung tâm linh thiêng nhất của lăng, được trang hoàng công phu bằng phù điêu, tượng đồng và những mảng khảm mosaic sành sứ tinh xảo. Bức tranh chín rồng ẩn mình trong mây không chỉ mang tính thẩm mỹ đỉnh cao mà còn biểu trưng cho quyền lực hoàng gia, sự linh thiêng và khát vọng vĩnh cửu của nhà vua.

Theo các tài liệu lịch sử, Ứng Lăng là công trình duy nhất trong hệ thống lăng tẩm triều Nguyễn áp dụng kỹ thuật mosaic châu Âu kết hợp với khảm sành sứ Việt Nam, tạo nên vẻ đẹp độc bản, vừa Đông vừa Tây, vừa cổ điển vừa hiện đại.

“Cửu Long Ẩn Vân”, dịch nghĩa là “Chín Rồng Ẩn Trong Mây”, là một bích họa khổng lồ có kích thước choáng ngợp: dài gần 10 mét, rộng hơn 11 mét, được ghi nhận là bức tranh trần lớn nhất Việt Nam. Tác phẩm tái hiện hình ảnh chín con rồng trong những tư thế khác nhau, ẩn hiện giữa tầng mây cuồn cuộn, tạo nên khung cảnh vừa huyền ảo vừa sống động, như thể toàn bộ bầu trời đang chuyển động ngay trên đầu người chiêm ngưỡng.

Điều đặc biệt, bức tranh này không được vẽ bằng bút lông hay sơn dầu như thường thấy, mà được tạo tác bằng kỹ thuật khảm mosaic, ghép từ hàng vạn mảnh nhỏ: sành sứ, thủy tinh, kính màu, thậm chí cả mảnh vụn từ vỏ chai rượu Tây. Mỗi chi tiết đều đòi hỏi sự tỉ mỉ và chính xác tuyệt đối, để khi ghép lại thành hình, người xem có thể thấy rõ mắt rồng tròn sáng, sống mũi uốn cong, vảy óng ánh phản chiếu ánh sáng và những đám mây vần vũ bao quanh.

Các con rồng được khắc họa ở nhiều góc nhìn: chính diện uy nghi, nghiêng mình uốn lượn, hay quấn quanh cột trụ, tất cả đều mang ý nghĩa tượng trưng cho sức mạnh, sự trường tồn và quyền uy bất diệt của hoàng đế. Đặc biệt, dưới ánh sáng tự nhiên lọt qua cửa và khung trần, bức tranh như thay đổi sắc thái, tạo nên hiệu ứng thị giác 3D ngoạn mục. Người đứng dưới trần ngước nhìn sẽ có cảm giác như chín con rồng đang thực sự bay lượn giữa bầu trời, mang đến trải nghiệm vừa choáng ngợp vừa linh thiêng.

Người đứng sau kiệt tác này là nghệ nhân Phan Văn Tánh (hay còn gọi là Cửu Tánh), sinh năm 1884 tại huyện Quảng Điền, Thừa Thiên Huế. Ông là một trong những nghệ nhân cung đình nổi tiếng thời Nguyễn, chuyên về hội họa và điêu khắc. Giai thoại kể rằng, do trần nhà quá cao và khó tiếp cận, ông đã dùng chân để vẽ tranh trong suốt quá trình thi công. Cụ thể, ông nằm ngửa trên giàn giáo, dùng chân kẹp bút hoặc sắp xếp các mảnh khảm, vì tay không với tới được một cách thoải mái. Kỹ thuật này không chỉ đòi hỏi sức bền mà còn sự khéo léo phi thường, khiến bức tranh trở thành biểu tượng của sự sáng tạo Việt Nam.

Ngoài ra, Phan Văn Tánh còn tham gia trang trí nhiều phần khác của lăng, như các phù điêu rồng phượng và tượng đồng. Ông mất năm 1941, nhưng di sản của ông vẫn sống mãi qua "Cửu Long Ẩn Vân". Ít người biết rằng, ông từng học hỏi từ các nghệ nhân Pháp, kết hợp với truyền thống Việt để tạo nên phong cách riêng biệt.

Đằng sau kiệt tác “Cửu Long Ẩn Vân” là dấu ấn thiên tài của nghệ nhân Phan Văn Tánh (còn gọi là Cửu Tánh), sinh năm 1884 tại huyện Quảng Điền, Thừa Thiên Huế. Ông là một trong những nghệ nhân cung đình xuất sắc dưới triều Nguyễn, nổi danh về cả hội họa lẫn điêu khắc, để lại dấu ấn sâu đậm trong nhiều công trình.

Giai thoại lưu truyền kể rằng, vì trần Thiên Định Cung quá cao và khó tiếp cận, ông buộc phải nghĩ ra phương pháp độc đáo: nằm ngửa trên giàn giáo, dùng chân thay tay để cầm bút vẽ và ghép từng mảnh sành sứ. Cảnh tượng ấy vừa gian nan vừa kỳ vĩ, đôi chân ông không chỉ giữ thăng bằng mà còn thao tác khéo léo, chính xác đến mức tạo nên một bức tranh khổng lồ sống động. Kỹ thuật này đòi hỏi sức bền phi thường, óc sáng tạo táo bạo và sự kiên nhẫn vượt bậc, khiến tác phẩm không chỉ là một công trình nghệ thuật mà còn là biểu tượng cho tinh thần và tài năng Việt Nam.

Ngoài Cửu Long Ẩn Vân, nghệ nhân Phan Văn Tánh còn góp phần trang trí nhiều hạng mục khác trong lăng Khải Định, như phù điêu rồng phượng và tượng đồng tinh xảo. Ông qua đời năm 1941, nhưng tên tuổi và di sản nghệ thuật vẫn sống mãi trong lòng hậu thế. Ít người biết rằng, trong hành trình sáng tạo, ông từng giao lưu và học hỏi từ các nghệ nhân Pháp, rồi khéo léo dung hòa với truyền thống Việt để tạo nên một phong cách độc bản, vừa mang tính quốc tế vừa thấm đẫm bản sắc dân tộc.

Bức "Cửu Long Ẩn Vân" không chỉ là tác phẩm nghệ thuật mà còn mang ý nghĩa sâu sắc về văn hóa Việt Nam. Rồng là biểu tượng của hoàng quyền, mưa gió và sự thịnh vượng, thường xuất hiện trong kiến trúc cung đình. Việc rồng ẩn trong mây tượng trưng cho sự huyền bí, bất diệt của vua chúa, đồng thời phản ánh triết lý Phật giáo - Đạo giáo về sự hòa quyện giữa trời đất. Trong bối cảnh lịch sử, bức tranh còn thể hiện sự cởi mở của vua Khải Định với văn hóa phương Tây, khi ông du học Pháp và mang về các kỹ thuật hiện đại để áp dụng.

Đối với du lịch Huế ngày nay, bức tranh góp phần làm nên giá trị di sản UNESCO của Quần thể di tích Huế. Nó nhắc nhở thế hệ trẻ về sự khéo léo của ông cha, đồng thời là bài học về bảo tồn di sản văn hóa.

Để cảm nhận trọn vẹn vẻ đẹp của “Cửu Long Ẩn Vân”, thời điểm lý tưởng nhất là buổi sáng sớm hoặc chiều muộn, khi ánh sáng tự nhiên len lỏi qua khung cửa, khiến bức tranh hiện lên lung linh với hiệu ứng kỳ ảo nhất. Bạn có thể lựa chọn tham gia tour tham quan Lăng Khải Định cùng Sovaba Travel để được nghe các hướng dẫn viên kể lại những câu chuyện thú vị ẩn sau từng chi tiết của kiệt tác này.

Điều khiến “Cửu Long Ẩn Vân” trở nên đặc biệt không chỉ nằm ở quy mô hay kỹ thuật mosaic tinh vi, mà còn ở những câu chuyện huyền bí xoay quanh nó. Từ việc nghệ nhân Phan Văn Tánh phải nằm ngửa dùng chân để ghép từng mảnh sành sứ, cho đến hiện tượng khó lý giải như bức tranh không hề phai màu theo thời gian, cũng chẳng bao giờ thấy mạng nhện bám, tất cả đã biến tác phẩm này thành một huyền thoại sống, khơi gợi sự tò mò và ngưỡng mộ của biết bao thế hệ du khách.